महाभारत 13.153 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 153→

[mh-13-153] • 50 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः कुन्तीसुतो राजा पौरजानपदं जनम्। पूजयित्वा यथान्यायम् अनुजज्ञे गृहान् प्रति।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ kuntīsuto rājā paurajānapadaṃ janam. pūjayitvā yathānyāyam anujajñe gṛhān prati.

सान्त्वयाम् आस नारीश् च हतवीरा हतेश्वराः। विपुलैर् अर्थदानैश् च तदा पाण्डुसुतो नृपः।

sāntvayām āsa nārīś ca hatavīrā hateśvarāḥ. vipulair arthadānaiś ca tadā pāṇḍusuto nṛpaḥ.

सो ऽभिषिक्तो महाप्राज्ञः प्राप्य राज्यं युधिष्ठिरः। अवस्थाप्य नरश्रेष्ठः सर्वाः स्वप्रकृतीस् तदा।

so 'bhiṣikto mahāprājñaḥ prāpya rājyaṃ yudhiṣṭhiraḥ. avasthāpya naraśreṣṭhaḥ sarvāḥ svaprakṛtīs tadā.

द्विजेभ्यो बलमुख्येभ्यो नैगमेभ्यश् च सर्वशः। प्रतिगृह्याशिषो मुख्यास् तदा धर्मभृतां वरः।

dvijebhyo balamukhyebhyo naigamebhyaś ca sarvaśaḥ. pratigṛhyāśiṣo mukhyās tadā dharmabhṛtāṃ varaḥ.

उषित्वा शर्वरीः श्रीमान् पञ्चाशन् नगरोत्तमे। समयं कौरवाग्र्यस्य सस्मार पुरुषर्षभः। ततश् च पुण्डरीकाक्षम् आह धर्मभृतां वरः। भगवन् योगयुक्तो ऽसि तूष्णीं ध्यायसि शत्रुहन्। ब्रूहि मां पुरुषश्रेष्ठ आज्ञाप्यो भवता ह्य् अहम्। ध्यायस्व पुण्डरीकाक्ष श्रेयो मे परमं हितम्। श्रीभगवान्। शरतल्पगतो भीष्मः शाम्यन्न् इव हुताशनः। मां ध्याति पुरुषव्याघ्रस् ततो मे तद्गतं मनः।

uṣitvā śarvarīḥ śrīmān pañcāśan nagarottame. samayaṃ kauravāgryasya sasmāra puruṣarṣabhaḥ. tataś ca puṇḍarīkākṣam āha dharmabhṛtāṃ varaḥ. bhagavan yogayukto 'si tūṣṇīṃ dhyāyasi śatruhan. brūhi māṃ puruṣaśreṣṭha ājñāpyo bhavatā hy aham. dhyāyasva puṇḍarīkākṣa śreyo me paramaṃ hitam. śrībhagavān. śaratalpagato bhīṣmaḥ śāmyann iva hutāśanaḥ. māṃ dhyāti puruṣavyāghras tato me tadgataṃ manaḥ.

स निर्ययौ गजपुराद् याजकैः परिवारितः। दृष्ट्वा निवृत्तम् आदित्यं प्रवृत्तं चोत्तरायणम्।

sa niryayau gajapurād yājakaiḥ parivāritaḥ. dṛṣṭvā nivṛttam ādityaṃ pravṛttaṃ cottarāyaṇam.

घृतं माल्यं च गन्धांश् च क्षौमाणि च युधिष्ठिरः। चन्दनागरुमुख्यानि तथा कालागरूणि च।

ghṛtaṃ mālyaṃ ca gandhāṃś ca kṣaumāṇi ca yudhiṣṭhiraḥ. candanāgarumukhyāni tathā kālāgarūṇi ca.

प्रस्थाप्य पूर्वं कौन्तेयो भीष्मसंसाधनाय वै। माल्यानि च महार्हाणि रत्नानि विविधानि च।

prasthāpya pūrvaṃ kaunteyo bhīṣmasaṃsādhanāya vai. mālyāni ca mahārhāṇi ratnāni vividhāni ca.

धृतराष्ट्रं पुरस्कृत्य गान्धारीं च यशस्विनीम्। मातरं च पृथां धीमान् भ्रातॄंश् च पुरुषर्षभः। भ्रातॄंश् चैव पुरस्कृत्य मातरं च पृथाम् अपि।

dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya gāndhārīṃ ca yaśasvinīm. mātaraṃ ca pṛthāṃ dhīmān bhrātṝṃś ca puruṣarṣabhaḥ. bhrātṝṃś caiva puraskṛtya mātaraṃ ca pṛthām api.

जनार्दनेनानुगतो विदुरेण च धीमता। युयुत्सुना च कौरव्यो युयुधानेन चाभिभो।

janārdanenānugato vidureṇa ca dhīmatā. yuyutsunā ca kauravyo yuyudhānena cābhibho.

महता राजभोग्येन परिबर्हेण संवृतः। स्तूयमानो महाराज भीष्मस्याग्नीन् अनुव्रजन्।

mahatā rājabhogyena paribarheṇa saṃvṛtaḥ. stūyamāno mahārāja bhīṣmasyāgnīn anuvrajan.

निश्चक्राम पुरात् तस्माद् यथा देवपतिस् तथा। आससाद कुरुक्षेत्रे ततः शांतनवं नृपम्।

niścakrāma purāt tasmād yathā devapatis tathā. āsasāda kurukṣetre tataḥ śāṃtanavaṃ nṛpam.

उपास्यमानं व्यासेन पाराशर्येण धीमता। नारदेन च राजर्षे देवलेनासितेन च।

upāsyamānaṃ vyāsena pārāśaryeṇa dhīmatā. nāradena ca rājarṣe devalenāsitena ca.

हतशिष्टैर् नृपैश् चान्यैर् नानादेशसमागतैः। रक्षिभिश् च महात्मानं रक्ष्यमाणं समन्ततः।

hataśiṣṭair nṛpaiś cānyair nānādeśasamāgataiḥ. rakṣibhiś ca mahātmānaṃ rakṣyamāṇaṃ samantataḥ.

शयानं वीरशयने ददर्श नृपतिस् ततः। ध्यायन्तं परमात्मानं कृष्णधर्मं सनातनम्। ततो रथाद् अवारोहद् भ्रातृभिः सह धर्मराट्।

śayānaṃ vīraśayane dadarśa nṛpatis tataḥ. dhyāyantaṃ paramātmānaṃ kṛṣṇadharmaṃ sanātanam. tato rathād avārohad bhrātṛbhiḥ saha dharmarāṭ.

अभिवाद्याथ कौन्तेयः पितामहम् अरिंदमम्। द्वैपायनादीन् विप्रांश् च तैश् च प्रत्यभिनन्दितः। द्वैपायनप्रभृतिभिर् मुनिभिः प्रतिनन्दितः।

abhivādyātha kaunteyaḥ pitāmaham ariṃdamam. dvaipāyanādīn viprāṃś ca taiś ca pratyabhinanditaḥ. dvaipāyanaprabhṛtibhir munibhiḥ pratinanditaḥ.

ऋत्विग्भिर् ब्रह्मकल्पैश् च भ्रातृभिश् च सहाच्युतः। माधवेन महाराजः कृष्णेनाक्लिष्टकर्मणा। आसाद्य शरतल्पस्थम् ऋषिभिः परिवारितम्।

ṛtvigbhir brahmakalpaiś ca bhrātṛbhiś ca sahācyutaḥ. mādhavena mahārājaḥ kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā. āsādya śaratalpastham ṛṣibhiḥ parivāritam.

अब्रवीद् भरतश्रेष्ठं धर्मराजो युधिष्ठिरः। भ्रातृभिः सह कौरव्य शयानं निम्नगासुतम्।

abravīd bharataśreṣṭhaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. bhrātṛbhiḥ saha kauravya śayānaṃ nimnagāsutam.

युधिष्ठिरो ऽहं नृपते नमस् ते जाह्नवीसुत। शृणोषि चेन् महाबाहो ब्रूहि किं करवाणि ते।

yudhiṣṭhiro 'haṃ nṛpate namas te jāhnavīsuta. śṛṇoṣi cen mahābāho brūhi kiṃ karavāṇi te.

प्राप्तो ऽस्मि समये राजन्न् अग्नीन् आदाय ते विभो। आचार्या ब्राह्मणाश् चैव ऋत्विजो भ्रातरश् च मे।

prāpto 'smi samaye rājann agnīn ādāya te vibho. ācāryā brāhmaṇāś caiva ṛtvijo bhrātaraś ca me.

पुत्रश् च ते महातेजा धृतराष्ट्रो जनेश्वरः। उपस्थितः सहामात्यो वासुदेवश् च वीर्यवान्।

putraś ca te mahātejā dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ. upasthitaḥ sahāmātyo vāsudevaś ca vīryavān.

हतशिष्टाश् च राजानः सर्वे च कुरुजाङ्गलाः। तान् पश्य कुरुशार्दूल समुन्मीलय लोचने।

hataśiṣṭāś ca rājānaḥ sarve ca kurujāṅgalāḥ. tān paśya kuruśārdūla samunmīlaya locane.

यच् चेह किं चित् कर्तव्यं तत् सर्वं प्रापितं मया। यथोक्तं भवता काले सर्वम् एव च तत् कृतम्।

yac ceha kiṃ cit kartavyaṃ tat sarvaṃ prāpitaṃ mayā. yathoktaṃ bhavatā kāle sarvam eva ca tat kṛtam.

एवम् उक्तस् तु गाङ्गेयः कुन्तीपुत्रेण धीमता। ददर्श भारतान् सर्वान् स्थितान् संपरिवार्य तम्।

evam uktas tu gāṅgeyaḥ kuntīputreṇa dhīmatā. dadarśa bhāratān sarvān sthitān saṃparivārya tam.

ततश् चलवलिर् भीष्मः प्रगृह्य विपुलं भुजम्। ओघमेघस्वनो वाग्मी काले वचनम् अब्रवीत्।

tataś calavalir bhīṣmaḥ pragṛhya vipulaṃ bhujam. oghameghasvano vāgmī kāle vacanam abravīt.

दिष्ट्या प्राप्तो ऽसि कौन्तेय सहामात्यो युधिष्ठिर। परिवृत्तो हि भगवान् सहस्रांशुर् दिवाकरः।

diṣṭyā prāpto 'si kaunteya sahāmātyo yudhiṣṭhira. parivṛtto hi bhagavān sahasrāṃśur divākaraḥ.

अष्टपञ्चाशतं रात्र्यः शयानस्याद्य मे गताः। शरेषु निशिताग्रेषु यथा वर्षशतं तथा।

aṣṭapañcāśataṃ rātryaḥ śayānasyādya me gatāḥ. śareṣu niśitāgreṣu yathā varṣaśataṃ tathā.

माघो ऽयं समनुप्राप्तो मासः पुण्यो युधिष्ठिर। त्रिभागशेषः पक्षो ऽयं शुक्लो भवितुम् अर्हति।

māgho 'yaṃ samanuprāpto māsaḥ puṇyo yudhiṣṭhira. tribhāgaśeṣaḥ pakṣo 'yaṃ śuklo bhavitum arhati.

एवम् उक्त्वा तु गाङ्गेयो धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्। धृतराष्ट्रम् अथामन्त्र्य काले वचनम् अब्रवीत्।

evam uktvā tu gāṅgeyo dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram. dhṛtarāṣṭram athāmantrya kāle vacanam abravīt.

राजन् विदितधर्मो ऽसि सुनिर्णीतार्थसंशयः। बहुश्रुता हि ते विप्रा बहवः पर्युपासिताः।

rājan viditadharmo 'si sunirṇītārthasaṃśayaḥ. bahuśrutā hi te viprā bahavaḥ paryupāsitāḥ.

वेदशास्त्राणि सर्वाणि धर्मांश् च मनुजेश्वर। वेदांश् च चतुरः साङ्गान् निखिलेनावबुध्यसे।

vedaśāstrāṇi sarvāṇi dharmāṃś ca manujeśvara. vedāṃś ca caturaḥ sāṅgān nikhilenāvabudhyase.

न शोचितव्यं कौरव्य भवितव्यं हि तत् तथा। श्रुतं देवरहस्यं ते कृष्णद्वैपायनाद् अपि।

na śocitavyaṃ kauravya bhavitavyaṃ hi tat tathā. śrutaṃ devarahasyaṃ te kṛṣṇadvaipāyanād api.

यथा पाण्डोः सुता राजंस् तथैव तव धर्मतः। तान् पालय स्थितो धर्मे गुरुशुश्रूषणे रतान्।

yathā pāṇḍoḥ sutā rājaṃs tathaiva tava dharmataḥ. tān pālaya sthito dharme guruśuśrūṣaṇe ratān.

धर्मराजो हि शुद्धात्मा निदेशे स्थास्यते तव। आनृशंस्यपरं ह्य् एनं जानामि गुरुवत्सलम्।

dharmarājo hi śuddhātmā nideśe sthāsyate tava. ānṛśaṃsyaparaṃ hy enaṃ jānāmi guruvatsalam.

तव पुत्रा दुरात्मानः क्रोधलोभपरायणाः। ईर्ष्याभिभूता दुर्वृत्तास् तान् न शोचितुम् अर्हसि।

tava putrā durātmānaḥ krodhalobhaparāyaṇāḥ. īrṣyābhibhūtā durvṛttās tān na śocitum arhasi.

वैशंपायन उवाच। एतावद् उक्त्वा वचनं धृतराष्ट्रं मनीषिणम्। वासुदेवं महाबाहुम् अभ्यभाषत कौरवः।

vaiśaṃpāyana uvāca. etāvad uktvā vacanaṃ dhṛtarāṣṭraṃ manīṣiṇam. vāsudevaṃ mahābāhum abhyabhāṣata kauravaḥ.

भगवन् देवदेवेश सुरासुरनमस्कृत। त्रिविक्रम नमस् ते ऽस्तु शङ्खचक्रगदाधर। वासुदेवो हिरण्यात्मा पुरुषः सविता विराट्। जीवभूतो ऽनुरूपस् त्वं परमात्मा सनातनः। त्वद्भक्तं त्वद्गतस्वान्तम् अदारम् अपरिग्रहम्। त्रायस्व पुण्डरीकाक्ष पुरुषोत्तम नित्यशः।

bhagavan devadeveśa surāsuranamaskṛta. trivikrama namas te 'stu śaṅkhacakragadādhara. vāsudevo hiraṇyātmā puruṣaḥ savitā virāṭ. jīvabhūto 'nurūpas tvaṃ paramātmā sanātanaḥ. tvadbhaktaṃ tvadgatasvāntam adāram aparigraham. trāyasva puṇḍarīkākṣa puruṣottama nityaśaḥ.

अनुजानीहि मां कृष्ण वैकुण्ठ पुरुषोत्तम। रक्ष्याश् च ते पाण्डवेया भवान् ह्य् एषां परायणम्।

anujānīhi māṃ kṛṣṇa vaikuṇṭha puruṣottama. rakṣyāś ca te pāṇḍaveyā bhavān hy eṣāṃ parāyaṇam.

उक्तवान् अस्मि दुर्बुद्धिं मन्दं दुर्योधनं पुरा। दुर्योधनं दुराचारं क्षत्रियान्तकरं रणे। यतः कृष्णस् ततो धर्मो यतो धर्मस् ततो जयः।

uktavān asmi durbuddhiṃ mandaṃ duryodhanaṃ purā. duryodhanaṃ durācāraṃ kṣatriyāntakaraṃ raṇe. yataḥ kṛṣṇas tato dharmo yato dharmas tato jayaḥ.

वासुदेवेन तीर्थेन पुत्र संशाम्य पाण्डवैः। सुहृद्भिः सहितो राजन् भुङ्क्ष्व राज्यम् अकण्टकम्। संधानस्य परः कालस् तवेति च पुनः पुनः।

vāsudevena tīrthena putra saṃśāmya pāṇḍavaiḥ. suhṛdbhiḥ sahito rājan bhuṅkṣva rājyam akaṇṭakam. saṃdhānasya paraḥ kālas taveti ca punaḥ punaḥ.

न च मे तद् वचो मूढः कृतवान् स सुमन्दधीः। घातयित्वेह पृथिवीं ततः स निधनं गतः।

na ca me tad vaco mūḍhaḥ kṛtavān sa sumandadhīḥ. ghātayitveha pṛthivīṃ tataḥ sa nidhanaṃ gataḥ.

त्वां च जानाम्य् अहं वीर पुराणम् ऋषिसत्तमम्। नरेण सहितं देवं बदर्यां सुचिरोषितम्।

tvāṃ ca jānāmy ahaṃ vīra purāṇam ṛṣisattamam. nareṇa sahitaṃ devaṃ badaryāṃ suciroṣitam.

तथा मे नारदः प्राह व्यासश् च सुमहातपाः। नरनारायणाव् एतौ संभूतौ मनुजेष्व् इति। स मां त्वम् अनुजानीहि कृष्ण मोक्ष्ये कलेवरम्। त्वयाहं समनुज्ञातो गच्छेयं परमां गतिम्।

tathā me nāradaḥ prāha vyāsaś ca sumahātapāḥ. naranārāyaṇāv etau saṃbhūtau manujeṣv iti. sa māṃ tvam anujānīhi kṛṣṇa mokṣye kalevaram. tvayāhaṃ samanujñāto gaccheyaṃ paramāṃ gatim.

वासुदेव उवाच। अनुजानामि भीष्म त्वां वसून् आप्नुहि पार्थिव। न ते ऽस्ति वृजिनं किं चिन् मया दृष्टं महाद्युते।

vāsudeva uvāca. anujānāmi bhīṣma tvāṃ vasūn āpnuhi pārthiva. na te 'sti vṛjinaṃ kiṃ cin mayā dṛṣṭaṃ mahādyute.

पितृभक्तो ऽसि राजर्षे मार्कण्डेय इवापरः। तेन मृत्युस् तव वशे स्थितो भृत्य इवानतः।

pitṛbhakto 'si rājarṣe mārkaṇḍeya ivāparaḥ. tena mṛtyus tava vaśe sthito bhṛtya ivānataḥ.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तस् तु गाङ्गेयः पाण्डवान् इदम् अब्रवीत्। धृतराष्ट्रमुखांश् चापि सर्वान् ससुहृदस् तथा।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktas tu gāṅgeyaḥ pāṇḍavān idam abravīt. dhṛtarāṣṭramukhāṃś cāpi sarvān sasuhṛdas tathā.

प्राणान् उत्स्रष्टुम् इच्छामि तन् मानुज्ञातुम् अर्हथ। सत्ये प्रयतितव्यं वः सत्यं हि परमं बलम्।

prāṇān utsraṣṭum icchāmi tan mānujñātum arhatha. satye prayatitavyaṃ vaḥ satyaṃ hi paramaṃ balam.

आनृशंस्यपरैर् भाव्यं सदैव नियतात्मभिः। ब्रह्मण्यैर् धर्मशीलैश् च तपोनीत्यैश् च भारत।

ānṛśaṃsyaparair bhāvyaṃ sadaiva niyatātmabhiḥ. brahmaṇyair dharmaśīlaiś ca taponītyaiś ca bhārata.

इत्य् उक्त्वा सुहृदः सर्वान् संपरिष्वज्य चैव ह। धनं बहुविधं राजन् दत्त्वा नित्यं द्विजातिषु। पुनर् एवाब्रवीद् धीमान् युधिष्ठिरम् इदं वचः।

ity uktvā suhṛdaḥ sarvān saṃpariṣvajya caiva ha. dhanaṃ bahuvidhaṃ rājan dattvā nityaṃ dvijātiṣu. punar evābravīd dhīmān yudhiṣṭhiram idaṃ vacaḥ.

ब्राह्मणाश् चैव ते नित्यं प्राज्ञाश् चैव विशेषतः। आचार्या ऋत्विजश् चैव पूजनीया नराधिप।

brāhmaṇāś caiva te nityaṃ prājñāś caiva viśeṣataḥ. ācāryā ṛtvijaś caiva pūjanīyā narādhipa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...