युधिष्ठिर उवाच। कथं स्विद् इह राजेन्द्र पालयन् पार्थिवः प्रजाः। प्रति धर्मं विशेषेण कीर्तिम् आप्नोति शाश्वतीम्।

भीष्म उवाच। व्यवहारेण शुद्धेन प्रजापालनतत्परः। प्राप्य धर्मं च कीर्तिं च लोकाव् आप्नोत्य् उभौ शुचिः।

युधिष्ठिर उवाच। कीदृशं व्यवहारं तु कैश् च व्यवहरेन् नृपः। एतत् पृष्टो महाप्राज्ञ यथावद् वक्तुम् अर्हसि।

ये चैते पूर्वकथिता गुणास् ते पुरुषं प्रति। नैकस्मिन् पुरुषे ह्य् एते विद्यन्त इति मे मतिः।

भीष्म उवाच। एवम् एतन् महाप्राज्ञ यथा वदसि बुद्धिमान्। दुर्लभः पुरुषः कश् चिद् एभिर् गुणगुणैर् युतः।

किं तु संक्षेपतः शीलं प्रयत्ने नेह दुर्लभम्। वक्ष्यामि तु यथामात्यान् यादृशांश् च करिष्यसि।

चतुरो ब्राह्मणान् वैद्यान् प्रगल्भान् सात्त्विकाञ् शुचीन्। क्षत्रियान् दश वाष्टौ वा बलिनः शस्त्रपाणयः। वैश्यान् वित्तेन संपन्नान् एकविंशतिसंख्यया। त्रींश् च शूद्रान् विनीतांश् च शुचीन् कर्मणि पूर्वके।

अष्टाभिश् च गुणैर् युक्तं सूतं पौराणिकं चरेत्। पञ्चाशद्वर्षवयसं प्रगल्भम् अनसूयकम्।

मतिस्मृतिसमायुक्तं विनीतं समदर्शनम्। कार्ये विवदमानानां शक्तम् अर्थेष्व् अलोलुपम्।

विवर्जितानां व्यसनैः सुघोरैः सप्तभिर् भृशम्। अष्टानां मन्त्रिणां मध्ये मन्त्रं राजोपधारयेत्।

ततः संप्रेषयेद् राष्ट्रे राष्ट्रायाथ च दर्शयेत्। अनेन व्यवहारेण द्रष्टव्यास् ते प्रजाः सदा।

न चापि गूढं कार्यं ते ग्राह्यं कार्योपघातकम्। कार्ये खलु विपन्ने त्वां सो ऽधर्मस् तांश् च पीडयेत्।

विद्रवेच् चैव राष्ट्रं ते श्येनात् पक्षिगणा इव। परिस्रवेच् च सततं नौर् विशीर्णेव सागरे।

प्रजाः पालयतो ऽसम्यग् अधर्मेणेह भूपतेः। हार्दं भयं संभवति स्वर्गश् चास्य विरुध्यते।

अथ यो ऽधर्मतः पाति राजामात्यो ऽथ वात्मजः। धर्मासने नियुक्तः सन् धर्ममूलं नरर्षभ। स्वर्गं याति महीपालो नियुक्तैः सचिवैः सह।

कार्येष्व् अधिकृताः सम्यग् अकुर्वन्तो नृपानुगाः। आत्मानं पुरतः कृत्वा यान्त्य् अधः सहपार्थिवाः।

बलात्कृतानां बलिभिः कृपणं बहु जल्पताम्। नाथो वै भूमिपो नित्यम् अनाथानां नृणां भवेत्।

ततः साक्षिबलं साधु द्वैधे वादकृतं भवेत्। असाक्षिकम् अनाथं वा परीक्ष्यं तद् विशेषतः।

अपराधानुरूपं च दण्डं पापेषु पातयेत्। उद्वेजयेद् धनैर् ऋद्धान् दरिद्रान् वधबन्धनैः।

विनयैर् अपि दुर्वृत्तान् प्रहारैर् अपि पार्थिवः। सान्त्वेनोपप्रदानेन शिष्टांश् च परिपालयेत्।

राज्ञो वधं चिकीर्षेद् यस् तस्य चित्रो वधो भवेत्। आजीवकस्य स्तेनस्य वर्णसंकरकस्य च।

सम्यक् प्रणयतो दण्डं भूमिपस्य विशां पते। युक्तस्य वा नास्त्य् अधर्मो धर्म एवेह शाश्वतः।

कामकारेण दण्डं तु यः कुर्याद् अविचक्षणः। स इहाकीर्तिसंयुक्तो मृतो नरकम् आप्नुयात्।

न परस्य श्रवाद् एव परेषां दण्डम् अर्पयेत्। आगमानुगमं कृत्वा बध्नीयान् मोक्षयेत वा।

न तु हन्यान् नृपो जातु दूतं कस्यां चिद् आपदि। दूतस्य हन्ता निरयम् आविशेत् सचिवैः सह।

यथोक्तवादिनं दूतं क्षत्रधर्मरतो नृपः। यो हन्यात् पितरस् तस्य भ्रूणहत्याम् अवाप्नुयुः।

कुलीनः शीलसंपन्नो वाग्मी दक्षः प्रियंवदः। यथोक्तवादी स्मृतिमान् दूतः स्यात् सप्तभिर् गुणैः।

एतैर् एव गुणैर् युक्तः प्रतीहारो ऽस्य रक्षिता। शिरोरक्षश् च भवति गुणैर् एतैः समन्वितः।

धर्मार्थशास्त्रतत्त्वज्ञः संधिविग्रहको भवेत्। मतिमान् धृतिमान् धीमान् रहस्यविनिगूहिता।

कुलीनः सत्यसंपन्नः शक्तो ऽमात्यः प्रशंसितः। एतैर् एव गुणैर् युक्तस् तथा सेनापतिर् भवेत्।

व्यूहयन्त्रायुधीयानां तत्त्वज्ञो विक्रमान्वितः। वर्षशीतोष्णवातानां सहिष्णुः पररन्ध्रवित्।

विश्वासयेत् परांश् चैव विश्वसेन् न तु कस्य चित्। पुत्रेष्व् अपि हि राजेन्द्र विश्वासो न प्रशस्यते।

एतच् छास्त्रार्थतत्त्वं तु तवाख्यातं मयानघ। अविश्वासो नरेन्द्राणां गुह्यं परमम् उच्यते।