महाभारत 12.78 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 78→

[mh-12-78] • 34 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। केषां राजा प्रभवति वित्तस्य भरतर्षभ। कया च वृत्त्या वर्तेत तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. keṣāṃ rājā prabhavati vittasya bharatarṣabha. kayā ca vṛttyā varteta tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। अब्राह्मणानां वित्तस्य स्वामी राजेति वैदिकम्। ब्राह्मणानां च ये के चिद् विकर्मस्था भवन्त्य् उत।

bhīṣma uvāca. abrāhmaṇānāṃ vittasya svāmī rājeti vaidikam. brāhmaṇānāṃ ca ye ke cid vikarmasthā bhavanty uta.

विकर्मस्थाश् च नोपेक्ष्या विप्रा राज्ञा कथं चन। इति राज्ञां पुरावृत्तम् अभिजल्पन्ति साधवः।

vikarmasthāś ca nopekṣyā viprā rājñā kathaṃ cana. iti rājñāṃ purāvṛttam abhijalpanti sādhavaḥ.

यस्य स्म विषये राज्ञः स्तेनो भवति वै द्विजः। राज्ञ एवापराधं तं मन्यन्ते किल्बिषं नृप।

yasya sma viṣaye rājñaḥ steno bhavati vai dvijaḥ. rājña evāparādhaṃ taṃ manyante kilbiṣaṃ nṛpa.

अभिशस्तम् इवात्मानं मन्यन्ते तेन कर्मणा। तस्माद् राजर्षयः सर्वे ब्राह्मणान् अन्वपालयन्।

abhiśastam ivātmānaṃ manyante tena karmaṇā. tasmād rājarṣayaḥ sarve brāhmaṇān anvapālayan.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। गीतं केकयराजेन ह्रियमाणेन रक्षसा।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. gītaṃ kekayarājena hriyamāṇena rakṣasā.

केकयानाम् अधिपतिं रक्षो जग्राह दारुणम्। स्वाध्यायेनान्वितं राजन्न् अरण्ये संशितव्रतम्।

kekayānām adhipatiṃ rakṣo jagrāha dāruṇam. svādhyāyenānvitaṃ rājann araṇye saṃśitavratam.

राजोवाच। न मे स्तेनो जनपदे न कदर्यो न मद्यपः। नानाहिताग्निर् नायज्वा मामकान्तरम् आविशः।

rājovāca. na me steno janapade na kadaryo na madyapaḥ. nānāhitāgnir nāyajvā māmakāntaram āviśaḥ.

न च मे ब्राह्मणो ऽविद्वान् नाव्रती नाप्य् असोमपः। नानाहिताग्निर् विषये मामकान्तरम् आविशः।

na ca me brāhmaṇo 'vidvān nāvratī nāpy asomapaḥ. nānāhitāgnir viṣaye māmakāntaram āviśaḥ.

नानाप्तदक्षिणैर् यज्ञैर् यजन्ते विषये मम। अधीते नाव्रती कश् चिन् मामकान्तरम् आविशः।

nānāptadakṣiṇair yajñair yajante viṣaye mama. adhīte nāvratī kaś cin māmakāntaram āviśaḥ.

अधीयते ऽध्यापयन्ति यजन्ते याजयन्ति च। ददति प्रतिगृह्णन्ति षट्सु कर्मस्व् अवस्थिताः।

adhīyate 'dhyāpayanti yajante yājayanti ca. dadati pratigṛhṇanti ṣaṭsu karmasv avasthitāḥ.

पूजिताः संविभक्ताश् च मृदवः सत्यवादिनः। ब्राह्मणा मे स्वकर्मस्था मामकान्तरम् आविशः।

pūjitāḥ saṃvibhaktāś ca mṛdavaḥ satyavādinaḥ. brāhmaṇā me svakarmasthā māmakāntaram āviśaḥ.

न याचन्ते प्रयच्छन्ति सत्यधर्मविशारदाः। नाध्यापयन्त्य् अधीयन्ते यजन्ते न च याजकाः।

na yācante prayacchanti satyadharmaviśāradāḥ. nādhyāpayanty adhīyante yajante na ca yājakāḥ.

ब्राह्मणान् परिरक्षन्ति संग्रामेष्व् अपलायिनः। क्षत्रिया मे स्वकर्मस्था मामकान्तरम् आविशः।

brāhmaṇān parirakṣanti saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ. kṣatriyā me svakarmasthā māmakāntaram āviśaḥ.

कृषिगोरक्षवाणिज्यम् उपजीवन्त्य् अमायया। अप्रमत्ताः क्रियावन्तः सुव्रताः सत्यवादिनः।

kṛṣigorakṣavāṇijyam upajīvanty amāyayā. apramattāḥ kriyāvantaḥ suvratāḥ satyavādinaḥ.

संविभागं दमं शौचं सौहृदं च व्यपाश्रिताः। मम वैश्याः स्वकर्मस्था मामकान्तरम् आविशः।

saṃvibhāgaṃ damaṃ śaucaṃ sauhṛdaṃ ca vyapāśritāḥ. mama vaiśyāḥ svakarmasthā māmakāntaram āviśaḥ.

त्रीन् वर्णान् अनुतिष्ठन्ति यथावद् अनसूयकाः। मम शूद्राः स्वकर्मस्था मामकान्तरम् आविशः।

trīn varṇān anutiṣṭhanti yathāvad anasūyakāḥ. mama śūdrāḥ svakarmasthā māmakāntaram āviśaḥ.

कृपणानाथवृद्धानां दुर्बलातुरयोषिताम्। संविभक्तास्मि सर्वेषां मामकान्तरम् आविशः।

kṛpaṇānāthavṛddhānāṃ durbalāturayoṣitām. saṃvibhaktāsmi sarveṣāṃ māmakāntaram āviśaḥ.

कुलदेशादिधर्माणां प्रथितानां यथाविधि। अव्युच्छेत्तास्मि सर्वेषां मामकान्तरम् आविशः।

kuladeśādidharmāṇāṃ prathitānāṃ yathāvidhi. avyucchettāsmi sarveṣāṃ māmakāntaram āviśaḥ.

तपस्विनो मे विषये पूजिताः परिपालिताः। संविभक्ताश् च सत्कृत्य मामकान्तरम् आविशः।

tapasvino me viṣaye pūjitāḥ paripālitāḥ. saṃvibhaktāś ca satkṛtya māmakāntaram āviśaḥ.

नासंविभज्य भोक्तास्मि न विशामि परस्त्रियम्। स्वतन्त्रो जातु न क्रीडे मामकान्तरम् आविशः।

nāsaṃvibhajya bhoktāsmi na viśāmi parastriyam. svatantro jātu na krīḍe māmakāntaram āviśaḥ.

नाब्रह्मचारी भिक्षावान् भिक्षुर् वाब्रह्मचारिकः। अनृत्विजं हुतं नास्ति मामकान्तरम् आविशः। कृतं राज्यं मया सर्वं राज्यस्थेनापि कार्यवत्। नाहं व्युत्क्रामितः सत्यान् मामकान्तरम् आबिभः।

nābrahmacārī bhikṣāvān bhikṣur vābrahmacārikaḥ. anṛtvijaṃ hutaṃ nāsti māmakāntaram āviśaḥ. kṛtaṃ rājyaṃ mayā sarvaṃ rājyasthenāpi kāryavat. nāhaṃ vyutkrāmitaḥ satyān māmakāntaram ābibhaḥ.

नावजानाम्य् अहं वृद्धान् न वैद्यान् न तपस्विनः। राष्ट्रे स्वपति जागर्मि मामकान्तरम् आविशः। शुक्लकर्मास्मि सर्वत्र न दुर्गतिभयं मम। धर्मचारी गृहस्थश् च मामकान्तरम् आबिभः।

nāvajānāmy ahaṃ vṛddhān na vaidyān na tapasvinaḥ. rāṣṭre svapati jāgarmi māmakāntaram āviśaḥ. śuklakarmāsmi sarvatra na durgatibhayaṃ mama. dharmacārī gṛhasthaś ca māmakāntaram ābibhaḥ.

वेदाध्ययनसंपन्नस् तपस्वी सर्वधर्मवित्। स्वामी सर्वस्य राज्यस्य श्रीमान् मम पुरोहितः।

vedādhyayanasaṃpannas tapasvī sarvadharmavit. svāmī sarvasya rājyasya śrīmān mama purohitaḥ.

दानेन दिव्यान् अभिवाञ्छामि लोकान्; सत्येनाथो ब्राह्मणानां च गुप्त्या। शुश्रूषया चापि गुरून् उपैमि; न मे भयं विद्यते राक्षसेभ्यः।

dānena divyān abhivāñchāmi lokān; satyenātho brāhmaṇānāṃ ca guptyā. śuśrūṣayā cāpi gurūn upaimi; na me bhayaṃ vidyate rākṣasebhyaḥ.

न मे राष्ट्रे विधवा ब्रह्मबन्धुर्; न ब्राह्मणः कृपणो नोत चोरः। न पारजायी न च पापकर्मा; न मे भयं विद्यते राक्षसेभ्यः।

na me rāṣṭre vidhavā brahmabandhur; na brāhmaṇaḥ kṛpaṇo nota coraḥ. na pārajāyī na ca pāpakarmā; na me bhayaṃ vidyate rākṣasebhyaḥ.

न मे शस्त्रैर् अनिर्भिन्नम् अङ्गे द्व्यङ्गुलम् अन्तरम्। धर्मार्थं युध्यमानस्य मामकान्तरम् आविशः।

na me śastrair anirbhinnam aṅge dvyaṅgulam antaram. dharmārthaṃ yudhyamānasya māmakāntaram āviśaḥ.

गोब्राह्मणे च यज्ञे च नित्यं स्वस्त्ययनं मम। आशासते जना राष्ट्रे मामकान्तरम् आविशः।

gobrāhmaṇe ca yajñe ca nityaṃ svastyayanaṃ mama. āśāsate janā rāṣṭre māmakāntaram āviśaḥ.

राक्षस उवाच। नारीणां व्यभिचाराच् च अन्यायाच् च महीक्षिताम्। विप्राणां कर्मदोषाच् च प्रजानां जायते भयम्। अवृष्टिर् मारको रोगः सततं क्षुद्भयानि च। विग्रहश् च सदा तस्मिन् देशे भवति दारुणः। यक्षरक्षःपिशाचेभ्यो नासुरेभ्यः कथं चन। भयम् उत्पद्यते तत्र यत्र विप्राः सुसंयताः। गन्धर्वाप्सरसःसिद्धाः पन्नगाश् च सरीसृपाः। मानवान् न जिघांसन्ति यत्र नार्यः पतिव्रताः। ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्या यत्र शूद्राश् च धार्मिकाः। नानावृष्टिभयं तत्र न दुर्भिक्षं न विभ्रमः। धार्मिको यत्र भूपालो न तत्रास्ति पराभवः। उत्पाता न च दृश्यन्ते न दिव्या न च मानुषाः। यस्मात् सर्वास्व् अवस्थासु धर्मम् एवान्ववेक्षसे। तस्मात् प्राप्नुहि कैकेय गृहान् स्वस्ति व्रजाम्य् अहम्।

rākṣasa uvāca. nārīṇāṃ vyabhicārāc ca anyāyāc ca mahīkṣitām. viprāṇāṃ karmadoṣāc ca prajānāṃ jāyate bhayam. avṛṣṭir mārako rogaḥ satataṃ kṣudbhayāni ca. vigrahaś ca sadā tasmin deśe bhavati dāruṇaḥ. yakṣarakṣaḥpiśācebhyo nāsurebhyaḥ kathaṃ cana. bhayam utpadyate tatra yatra viprāḥ susaṃyatāḥ. gandharvāpsarasaḥsiddhāḥ pannagāś ca sarīsṛpāḥ. mānavān na jighāṃsanti yatra nāryaḥ pativratāḥ. brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā yatra śūdrāś ca dhārmikāḥ. nānāvṛṣṭibhayaṃ tatra na durbhikṣaṃ na vibhramaḥ. dhārmiko yatra bhūpālo na tatrāsti parābhavaḥ. utpātā na ca dṛśyante na divyā na ca mānuṣāḥ. yasmāt sarvāsv avasthāsu dharmam evānvavekṣase. tasmāt prāpnuhi kaikeya gṛhān svasti vrajāmy aham.

येषां गोब्राह्मणा रक्ष्याः प्रजा रक्ष्याश् च केकय। न रक्षोभ्यो भयं तेषां कुत एव तु मानुषात्।

yeṣāṃ gobrāhmaṇā rakṣyāḥ prajā rakṣyāś ca kekaya. na rakṣobhyo bhayaṃ teṣāṃ kuta eva tu mānuṣāt.

येषां पुरोगमा विप्रा येषां ब्रह्मबलं बलम्। प्रियातिथ्यास् तथा दारास् ते वै स्वर्गजितो नराः।

yeṣāṃ purogamā viprā yeṣāṃ brahmabalaṃ balam. priyātithyās tathā dārās te vai svargajito narāḥ.

भीष्म उवाच। तस्माद् द्विजातीन् रक्षेत ते हि रक्षन्ति रक्षिताः। आशीर् एषां भवेद् राज्ञां राष्ट्रं सम्यक् प्रवर्धते।

bhīṣma uvāca. tasmād dvijātīn rakṣeta te hi rakṣanti rakṣitāḥ. āśīr eṣāṃ bhaved rājñāṃ rāṣṭraṃ samyak pravardhate.

तस्माद् राज्ञा विशेषेण विकर्मस्था द्विजातयः। नियम्याः संविभज्याश् च प्रजानुग्रहकारणात्।

tasmād rājñā viśeṣeṇa vikarmasthā dvijātayaḥ. niyamyāḥ saṃvibhajyāś ca prajānugrahakāraṇāt.

य एवं वर्तते राजा पौरजानपदेष्व् इह। अनुभूयेह भद्राणि प्राप्नोतीन्द्रसलोकताम्।

ya evaṃ vartate rājā paurajānapadeṣv iha. anubhūyeha bhadrāṇi prāpnotīndrasalokatām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...