महाभारत 12.7 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 7→

[mh-12-7] • 41 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। युधिष्ठिरस् तु धर्मात्मा शोकव्याकुलचेतनः। शुशोच दुःखसंतप्तः स्मृत्वा कर्णं महारथम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. yudhiṣṭhiras tu dharmātmā śokavyākulacetanaḥ. śuśoca duḥkhasaṃtaptaḥ smṛtvā karṇaṃ mahāratham.

आविष्टो दुःखशोकाभ्यां निःश्वसंश् च पुनः पुनः। दृष्ट्वार्जुनम् उवाचेदं वचनं शोककर्शितः।

āviṣṭo duḥkhaśokābhyāṃ niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ. dṛṣṭvārjunam uvācedaṃ vacanaṃ śokakarśitaḥ.

यद् भैक्षम् आचरिष्याम वृष्ण्यन्धकपुरे वयम्। ज्ञातीन् निष्पुरुषान् कृत्वा नेमां प्राप्स्याम दुर्गतिम्।

yad bhaikṣam ācariṣyāma vṛṣṇyandhakapure vayam. jñātīn niṣpuruṣān kṛtvā nemāṃ prāpsyāma durgatim.

अमित्रा नः समृद्धार्था वृत्तार्थाः कुरवः किल। आत्मानम् आत्मना हत्वा किं धर्मफलम् आप्नुमः।

amitrā naḥ samṛddhārthā vṛttārthāḥ kuravaḥ kila. ātmānam ātmanā hatvā kiṃ dharmaphalam āpnumaḥ.

धिग् अस्तु क्षात्रम् आचारं धिग् अस्तु बलम् औरसम्। धिग् अस्त्व् अमर्षं येनेमाम् आपदं गमिता वयम्।

dhig astu kṣātram ācāraṃ dhig astu balam aurasam. dhig astv amarṣaṃ yenemām āpadaṃ gamitā vayam.

साधु क्षमा दमः शौचम् अवैरोध्यम् अमत्सरः। अहिंसा सत्यवचनं नित्यानि वनचारिणाम्।

sādhu kṣamā damaḥ śaucam avairodhyam amatsaraḥ. ahiṃsā satyavacanaṃ nityāni vanacāriṇām.

वयं तु लोभान् मोहाच् च स्तम्भं मानं च संश्रिताः। इमाम् अवस्थाम् आपन्ना राज्यलेशबुभुक्षया।

vayaṃ tu lobhān mohāc ca stambhaṃ mānaṃ ca saṃśritāḥ. imām avasthām āpannā rājyaleśabubhukṣayā.

त्रैलोक्यस्यापि राज्येन नास्मान् कश् चित् प्रहर्षयेत्। बान्धवान् निहतान् दृष्ट्वा पृथिव्याम् आमिषैषिणः।

trailokyasyāpi rājyena nāsmān kaś cit praharṣayet. bāndhavān nihatān dṛṣṭvā pṛthivyām āmiṣaiṣiṇaḥ.

ते वयं पृथिवीहेतोर् अवध्यान् पृथिवीसमान्। संपरित्यज्य जीवामो हीनार्था हतबान्धवाः।

te vayaṃ pṛthivīhetor avadhyān pṛthivīsamān. saṃparityajya jīvāmo hīnārthā hatabāndhavāḥ.

आमिषे गृध्यमानानाम् अशुनां नः शुनाम् इव। आमिषं चैव नो नष्टम् आमिषस्य च भोजिनः।

āmiṣe gṛdhyamānānām aśunāṃ naḥ śunām iva. āmiṣaṃ caiva no naṣṭam āmiṣasya ca bhojinaḥ.

न पृथिव्या सकलया न सुवर्णस्य राशिभिः। न गवाश्वेन सर्वेण ते त्याज्या य इमे हताः।

na pṛthivyā sakalayā na suvarṇasya rāśibhiḥ. na gavāśvena sarveṇa te tyājyā ya ime hatāḥ.

संयुक्ताः काममन्युभ्यां क्रोधामर्षसमन्विताः। मृत्युयानं समारुह्य गता वैवस्वतक्षयम्।

saṃyuktāḥ kāmamanyubhyāṃ krodhāmarṣasamanvitāḥ. mṛtyuyānaṃ samāruhya gatā vaivasvatakṣayam.

बहु कल्याणम् इच्छन्त ईहन्ते पितरः सुतान्। तपसा ब्रह्मचर्येण वन्दनेन तितिक्षया।

bahu kalyāṇam icchanta īhante pitaraḥ sutān. tapasā brahmacaryeṇa vandanena titikṣayā.

उपवासैस् तथेज्याभिर् व्रतकौतुकमङ्गलैः। लभन्ते मातरो गर्भांस् तान् मासान् दश बिभ्रति।

upavāsais tathejyābhir vratakautukamaṅgalaiḥ. labhante mātaro garbhāṃs tān māsān daśa bibhrati.

यदि स्वस्ति प्रजायन्ते जाता जीवन्ति वा यदि। संभाविता जातबलास् ते दद्युर् यदि नः सुखम्। इह चामुत्र चैवेति कृपणाः फलहेतुकाः।

yadi svasti prajāyante jātā jīvanti vā yadi. saṃbhāvitā jātabalās te dadyur yadi naḥ sukham. iha cāmutra caiveti kṛpaṇāḥ phalahetukāḥ.

तासाम् अयं समारम्भो निवृत्तः केवलो ऽफलः। यद् आसां निहताः पुत्रा युवानो मृष्टकुण्डलाः।

tāsām ayaṃ samārambho nivṛttaḥ kevalo 'phalaḥ. yad āsāṃ nihatāḥ putrā yuvāno mṛṣṭakuṇḍalāḥ.

अभुक्त्वा पार्थिवान् भोगान् ऋणान्य् अनवदाय च। पितृभ्यो देवताभ्यश् च गता वैवस्वतक्षयम्।

abhuktvā pārthivān bhogān ṛṇāny anavadāya ca. pitṛbhyo devatābhyaś ca gatā vaivasvatakṣayam.

यदैषाम् अङ्ग पितरौ जातौ काममयाव् इव। संजातबलरूपेषु तदैव निहता नृपाः।

yadaiṣām aṅga pitarau jātau kāmamayāv iva. saṃjātabalarūpeṣu tadaiva nihatā nṛpāḥ.

संयुक्ताः काममन्युभ्यां क्रोधहर्षासमञ्जसाः। न ते जन्मफलं किं चिद् भोक्तारो जातु कर्हि चित्।

saṃyuktāḥ kāmamanyubhyāṃ krodhaharṣāsamañjasāḥ. na te janmaphalaṃ kiṃ cid bhoktāro jātu karhi cit.

पाञ्चालानां कुरूणां च हता एव हि ये ऽहताः। ते वयं त्व् अधमांल् लोकान् प्रपद्येम स्वकर्मभिः।

pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca hatā eva hi ye 'hatāḥ. te vayaṃ tv adhamāṃl lokān prapadyema svakarmabhiḥ.

वयम् एवास्य लोकस्य विनाशे कारणं स्मृताः। धृतराष्ट्रस्य पुत्रेण निकृत्या प्रत्यपत्स्महि।

vayam evāsya lokasya vināśe kāraṇaṃ smṛtāḥ. dhṛtarāṣṭrasya putreṇa nikṛtyā pratyapatsmahi.

सदैव निकृतिप्रज्ञो द्वेष्टा मायोपजीवनः। मिथ्यावृत्तः स सततम् अस्मास्व् अनपकारिषु।

sadaiva nikṛtiprajño dveṣṭā māyopajīvanaḥ. mithyāvṛttaḥ sa satatam asmāsv anapakāriṣu.

अंशकामा वयं ते च न चास्माभिर् न तैर् जितम्। न तैर् भुक्तेयम् अवनिर् न नार्यो गीतवादितम्।

aṃśakāmā vayaṃ te ca na cāsmābhir na tair jitam. na tair bhukteyam avanir na nāryo gītavāditam.

नामात्यसमितौ कथ्यं न च श्रुतवतां श्रुतम्। न रत्नानि परार्ध्यानि न भूर् न द्रविणागमः। अस्मद्द्वेषेण संतप्तः सुखं न स्मेह विन्दति।

nāmātyasamitau kathyaṃ na ca śrutavatāṃ śrutam. na ratnāni parārdhyāni na bhūr na draviṇāgamaḥ. asmaddveṣeṇa saṃtaptaḥ sukhaṃ na smeha vindati.

ऋद्धिम् अस्मासु तां दृष्ट्वा विवर्णो हरिणः कृशः। धृतराष्ट्रस्य नृपतेः सौबलेन निवेदितः।

ṛddhim asmāsu tāṃ dṛṣṭvā vivarṇo hariṇaḥ kṛśaḥ. dhṛtarāṣṭrasya nṛpateḥ saubalena niveditaḥ.

तं पिता पुत्रगृद्धित्वाद् अनुमेने ऽनये स्थितम्। अनवेक्ष्यैव पितरं गाङ्गेयं विदुरं तथा। असंशयं धृतराष्ट्रो यथैवाहं तथा गतः।

taṃ pitā putragṛddhitvād anumene 'naye sthitam. anavekṣyaiva pitaraṃ gāṅgeyaṃ viduraṃ tathā. asaṃśayaṃ dhṛtarāṣṭro yathaivāhaṃ tathā gataḥ.

अनियम्याशुचिं लुब्धं पुत्रं कामवशानुगम्। पतितो यशसो दीप्ताद् घातयित्वा सहोदरान्।

aniyamyāśuciṃ lubdhaṃ putraṃ kāmavaśānugam. patito yaśaso dīptād ghātayitvā sahodarān.

इमौ वृद्धौ च शोकाग्नौ प्रक्षिप्य स सुयोधनः। अस्मत्प्रद्वेषसंयुक्तः पापबुद्धिः सदैव हि।

imau vṛddhau ca śokāgnau prakṣipya sa suyodhanaḥ. asmatpradveṣasaṃyuktaḥ pāpabuddhiḥ sadaiva hi.

को हि बन्धुः कुलीनः संस् तथा ब्रूयात् सुहृज्जने। यथासाव् उक्तवान् क्षुद्रो युयुत्सुर् वृष्णिसंनिधौ।

ko hi bandhuḥ kulīnaḥ saṃs tathā brūyāt suhṛjjane. yathāsāv uktavān kṣudro yuyutsur vṛṣṇisaṃnidhau.

आत्मनो हि वयं दोषाद् विनष्टाः शाश्वतीः समाः। प्रदहन्तो दिशः सर्वास् तेजसा भास्करा इव।

ātmano hi vayaṃ doṣād vinaṣṭāḥ śāśvatīḥ samāḥ. pradahanto diśaḥ sarvās tejasā bhāskarā iva.

सो ऽस्माकं वैरपुरुषो दुर्मन्त्रिप्रग्रहं गतः। दुर्योधनकृते ह्य् एतत् कुलं नो विनिपातितम्। अवध्यानां वधं कृत्वा लोके प्राप्ताः स्म वाच्यताम्।

so 'smākaṃ vairapuruṣo durmantripragrahaṃ gataḥ. duryodhanakṛte hy etat kulaṃ no vinipātitam. avadhyānāṃ vadhaṃ kṛtvā loke prāptāḥ sma vācyatām.

कुलस्यास्यान्तकरणं दुर्मतिं पापकारिणम्। राजा राष्ट्रेश्वरं कृत्वा धृतराष्ट्रो ऽद्य शोचति।

kulasyāsyāntakaraṇaṃ durmatiṃ pāpakāriṇam. rājā rāṣṭreśvaraṃ kṛtvā dhṛtarāṣṭro 'dya śocati.

हताः शूराः कृतं पापं विषयः स्वो विनाशितः। हत्वा नो विगतो मन्युः शोको मां रुन्धयत्य् अयम्।

hatāḥ śūrāḥ kṛtaṃ pāpaṃ viṣayaḥ svo vināśitaḥ. hatvā no vigato manyuḥ śoko māṃ rundhayaty ayam.

धनंजय कृतं पापं कल्याणेनोपहन्यते। ख्यापनेनानुतापेन दानेन तपसापि वा। निवृत्त्या तीर्थगमनाच् छ्रुतिस्मृतिजपेन च। त्यागवांश् च पुनः पापं नालं कर्तुम् इति श्रुतिः।

dhanaṃjaya kṛtaṃ pāpaṃ kalyāṇenopahanyate. khyāpanenānutāpena dānena tapasāpi vā. nivṛttyā tīrthagamanāc chrutismṛtijapena ca. tyāgavāṃś ca punaḥ pāpaṃ nālaṃ kartum iti śrutiḥ.

त्यागवाञ् जन्ममरणे नाप्नोतीति श्रुतिर् यदा। प्राप्तवर्त्मा कृतमतिर् ब्रह्म संपद्यते तदा।

tyāgavāñ janmamaraṇe nāpnotīti śrutir yadā. prāptavartmā kṛtamatir brahma saṃpadyate tadā.

स धनंजय निर्द्वंद्वो मुनिर् ज्ञानसमन्वितः। वनम् आमन्त्र्य वः सर्वान् गमिष्यामि परंतप।

sa dhanaṃjaya nirdvaṃdvo munir jñānasamanvitaḥ. vanam āmantrya vaḥ sarvān gamiṣyāmi paraṃtapa.

न हि कृत्स्नतमो धर्मः शक्यः प्राप्तुम् इति श्रुतिः। परिग्रहवता तन् मे प्रत्यक्षम् अरिसूदन।

na hi kṛtsnatamo dharmaḥ śakyaḥ prāptum iti śrutiḥ. parigrahavatā tan me pratyakṣam arisūdana.

मया निसृष्टं पापं हि परिग्रहम् अभीप्सता। जन्मक्षयनिमित्तं च शक्यं प्राप्तुम् इति श्रुतिः।

mayā nisṛṣṭaṃ pāpaṃ hi parigraham abhīpsatā. janmakṣayanimittaṃ ca śakyaṃ prāptum iti śrutiḥ.

स परिग्रहम् उत्सृज्य कृत्स्नं राज्यं तथैव च। गमिष्यामि विनिर्मुक्तो विशोको विज्वरस् तथा।

sa parigraham utsṛjya kṛtsnaṃ rājyaṃ tathaiva ca. gamiṣyāmi vinirmukto viśoko vijvaras tathā.

प्रशाधि त्वम् इमाम् उर्वीं क्षेमां निहतकण्टकाम्। न ममार्थो ऽस्ति राज्येन न भोगैर् वा कुरूत्तम।

praśādhi tvam imām urvīṃ kṣemāṃ nihatakaṇṭakām. na mamārtho 'sti rājyena na bhogair vā kurūttama.

एतावद् उक्त्वा वचनं धर्मराजो युधिष्ठिरः। व्युपारमत् ततः पार्थः कनीयान् प्रत्यभाषत।

etāvad uktvā vacanaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. vyupāramat tataḥ pārthaḥ kanīyān pratyabhāṣata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...