महाभारत 12.39 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 39→

[mh-12-39] • 49 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। प्रवेशने तु पार्थानां जनस्य पुरवासिनः। दिदृक्षूणां सहस्राणि समाजग्मुर् बहून्य् अथ।

vaiśaṃpāyana uvāca. praveśane tu pārthānāṃ janasya puravāsinaḥ. didṛkṣūṇāṃ sahasrāṇi samājagmur bahūny atha.

स राजमार्गः शुशुभे समलंकृतचत्वरः। यथा चन्द्रोदये राजन् वर्धमानो महोदधिः।

sa rājamārgaḥ śuśubhe samalaṃkṛtacatvaraḥ. yathā candrodaye rājan vardhamāno mahodadhiḥ.

गृहाणि राजमार्गे तु रत्नवन्ति बृहन्ति च। प्राकम्पन्तेव भारेण स्त्रीणां पूर्णानि भारत।

gṛhāṇi rājamārge tu ratnavanti bṛhanti ca. prākampanteva bhāreṇa strīṇāṃ pūrṇāni bhārata.

ताः शनैर् इव सव्रीडं प्रशशंसुर् युधिष्ठिरम्। भीमसेनार्जुनौ चैव माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ।

tāḥ śanair iva savrīḍaṃ praśaśaṃsur yudhiṣṭhiram. bhīmasenārjunau caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau.

धन्या त्वम् असि पाञ्चालि या त्वं पुरुषसत्तमान्। उपतिष्ठसि कल्याणि महर्षीन् इव गौतमी।

dhanyā tvam asi pāñcāli yā tvaṃ puruṣasattamān. upatiṣṭhasi kalyāṇi maharṣīn iva gautamī.

तव कर्माण्य् अमोघानि व्रतचर्या च भामिनि। इति कृष्णां महाराज प्रशशंसुस् तदा स्त्रियः।

tava karmāṇy amoghāni vratacaryā ca bhāmini. iti kṛṣṇāṃ mahārāja praśaśaṃsus tadā striyaḥ.

प्रशंसावचनैस् तासां मिथःशब्दैश् च भारत। प्रीतिजैश् च तदा शब्दैः पुरम् आसीत् समाकुलम्।

praśaṃsāvacanais tāsāṃ mithaḥśabdaiś ca bhārata. prītijaiś ca tadā śabdaiḥ puram āsīt samākulam.

तम् अतीत्य यथायुक्तं राजमार्गं युधिष्ठिरः। अलंकृतं शोभमानम् उपायाद् राजवेश्म ह।

tam atītya yathāyuktaṃ rājamārgaṃ yudhiṣṭhiraḥ. alaṃkṛtaṃ śobhamānam upāyād rājaveśma ha.

ततः प्रकृतयः सर्वाः पौरजानपदास् तथा। ऊचुः कथाः कर्णसुखाः समुपेत्य ततस् ततः।

tataḥ prakṛtayaḥ sarvāḥ paurajānapadās tathā. ūcuḥ kathāḥ karṇasukhāḥ samupetya tatas tataḥ.

दिष्ट्या जयसि राजेन्द्र शत्रूञ् शत्रुनिसूदन। दिष्ट्या राज्यं पुनः प्राप्तं धर्मेण च बलेन च।

diṣṭyā jayasi rājendra śatrūñ śatrunisūdana. diṣṭyā rājyaṃ punaḥ prāptaṃ dharmeṇa ca balena ca.

भव नस् त्वं महाराज राजेह शरदां शतम्। प्रजाः पालय धर्मेण यथेन्द्रस् त्रिदिवं नृप।

bhava nas tvaṃ mahārāja rājeha śaradāṃ śatam. prajāḥ pālaya dharmeṇa yathendras tridivaṃ nṛpa.

एवं राजकुलद्वारि मङ्गलैर् अभिपूजितः। आशीर्वादान् द्विजैर् उक्तान् प्रतिगृह्य समन्ततः।

evaṃ rājakuladvāri maṅgalair abhipūjitaḥ. āśīrvādān dvijair uktān pratigṛhya samantataḥ.

प्रविश्य भवनं राजा देवराजगृहोपमम्। श्रुत्वा विजयसंयुक्तं रथात् पश्चाद् अवातरत्।

praviśya bhavanaṃ rājā devarājagṛhopamam. śrutvā vijayasaṃyuktaṃ rathāt paścād avātarat.

प्रविश्याभ्यन्तरं श्रीमान् दैवतान्य् अभिगम्य च। पूजयाम् आस रत्नैश् च गन्धैर् माल्यैश् च सर्वशः।

praviśyābhyantaraṃ śrīmān daivatāny abhigamya ca. pūjayām āsa ratnaiś ca gandhair mālyaiś ca sarvaśaḥ.

निश्चक्राम ततः श्रीमान् पुनर् एव महायशाः। ददर्श ब्राह्मणांश् चैव सो ऽभिरूपान् उपस्थितान्।

niścakrāma tataḥ śrīmān punar eva mahāyaśāḥ. dadarśa brāhmaṇāṃś caiva so 'bhirūpān upasthitān.

स संवृतस् तदा विप्रैर् आशीर्वादविवक्षुभिः। शुशुभे विमलश् चन्द्रस् तारागणवृतो यथा।

sa saṃvṛtas tadā viprair āśīrvādavivakṣubhiḥ. śuśubhe vimalaś candras tārāgaṇavṛto yathā.

तान् स संपूजयाम् आस कौन्तेयो विधिवद् द्विजान्। धौम्यं गुरुं पुरस्कृत्य ज्येष्ठं पितरम् एव च। प्रविवेश सभां राजा सुधर्मां वासवो यथा।

tān sa saṃpūjayām āsa kaunteyo vidhivad dvijān. dhaumyaṃ guruṃ puraskṛtya jyeṣṭhaṃ pitaram eva ca. praviveśa sabhāṃ rājā sudharmāṃ vāsavo yathā.

सुमनोमोदकै रत्नैर् हिरण्येन च भूरिणा। गोभिर् वस्त्रैश् च राजेन्द्र विविधैश् च किम् इच्छकैः।

sumanomodakai ratnair hiraṇyena ca bhūriṇā. gobhir vastraiś ca rājendra vividhaiś ca kim icchakaiḥ.

ततः पुण्याहघोषो ऽभूद् दिवं स्तब्ध्वेव भारत। सुहृदां हर्षजननः पुण्यः श्रुतिसुखावहः।

tataḥ puṇyāhaghoṣo 'bhūd divaṃ stabdhveva bhārata. suhṛdāṃ harṣajananaḥ puṇyaḥ śrutisukhāvahaḥ.

हंसवन् नेदुषां राजन् द्विजानां तत्र भारती। शुश्रुवे वेदविदुषां पुष्कलार्थपदाक्षरा।

haṃsavan neduṣāṃ rājan dvijānāṃ tatra bhāratī. śuśruve vedaviduṣāṃ puṣkalārthapadākṣarā.

ततो दुन्दुभिनिर्घोषः शङ्खानां च मनोरमः। जयं प्रवदतां तत्र स्वनः प्रादुरभून् नृप।

tato dundubhinirghoṣaḥ śaṅkhānāṃ ca manoramaḥ. jayaṃ pravadatāṃ tatra svanaḥ prādurabhūn nṛpa.

निःशब्दे च स्थिते तत्र ततो विप्रजने पुनः। राजानं ब्राह्मणच्छद्मा चार्वाको राक्षसो ऽब्रवीत्।

niḥśabde ca sthite tatra tato viprajane punaḥ. rājānaṃ brāhmaṇacchadmā cārvāko rākṣaso 'bravīt.

तत्र दुर्योधनसखा भिक्षुरूपेण संवृतः। सांख्यः शिखी त्रिदण्डी च धृष्टो विगतसाध्वसः।

tatra duryodhanasakhā bhikṣurūpeṇa saṃvṛtaḥ. sāṃkhyaḥ śikhī tridaṇḍī ca dhṛṣṭo vigatasādhvasaḥ.

वृतः सर्वैस् तदा विप्रैर् आशीर्वादविवक्षुभिः। परंसहस्रै राजेन्द्र तपोनियमसंस्थितैः।

vṛtaḥ sarvais tadā viprair āśīrvādavivakṣubhiḥ. paraṃsahasrai rājendra taponiyamasaṃsthitaiḥ.

स दुष्टः पापम् आशंसन् पाण्डवानां महात्मनाम्। अनामन्त्र्यैव तान् विप्रांस् तम् उवाच महीपतिम्।

sa duṣṭaḥ pāpam āśaṃsan pāṇḍavānāṃ mahātmanām. anāmantryaiva tān viprāṃs tam uvāca mahīpatim.

इमे प्राहुर् द्विजाः सर्वे समारोप्य वचो मयि। धिग् भवन्तं कुनृपतिं ज्ञातिघातिनम् अस्तु वै।

ime prāhur dvijāḥ sarve samāropya vaco mayi. dhig bhavantaṃ kunṛpatiṃ jñātighātinam astu vai.

किं ते राज्येन कौन्तेय कृत्वेमं ज्ञातिसंक्षयम्। घातयित्वा गुरूंश् चैव मृतं श्रेयो न जीवितम्।

kiṃ te rājyena kaunteya kṛtvemaṃ jñātisaṃkṣayam. ghātayitvā gurūṃś caiva mṛtaṃ śreyo na jīvitam.

इति ते वै द्विजाः श्रुत्वा तस्य घोरस्य रक्षसः। विव्यथुश् चुक्रुशुश् चैव तस्य वाक्यप्रधर्षिताः।

iti te vai dvijāḥ śrutvā tasya ghorasya rakṣasaḥ. vivyathuś cukruśuś caiva tasya vākyapradharṣitāḥ.

ततस् ते ब्राह्मणाः सर्वे स च राजा युधिष्ठिरः। व्रीडिताः परमोद्विग्नास् तूष्णीम् आसन् विशां पते।

tatas te brāhmaṇāḥ sarve sa ca rājā yudhiṣṭhiraḥ. vrīḍitāḥ paramodvignās tūṣṇīm āsan viśāṃ pate.

युधिष्ठिर उवाच। प्रसीदन्तु भवन्तो मे प्रणतस्याभियाचतः। प्रत्यापन्नं व्यसनिनं न मां धिक्कर्तुम् अर्हथ।

yudhiṣṭhira uvāca. prasīdantu bhavanto me praṇatasyābhiyācataḥ. pratyāpannaṃ vyasaninaṃ na māṃ dhikkartum arhatha.

वैशंपायन उवाच। ततो राजन् ब्राह्मणास् ते सर्व एव विशां पते। ऊचुर् नैतद् वचो ऽस्माकं श्रीर् अस्तु तव पार्थिव।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato rājan brāhmaṇās te sarva eva viśāṃ pate. ūcur naitad vaco 'smākaṃ śrīr astu tava pārthiva.

जज्ञुश् चैव महात्मानस् ततस् तं ज्ञानचक्षुषा। ब्राह्मणा वेदविद्वांसस् तपोभिर् विमलीकृताः।

jajñuś caiva mahātmānas tatas taṃ jñānacakṣuṣā. brāhmaṇā vedavidvāṃsas tapobhir vimalīkṛtāḥ.

ब्राह्मणा ऊचुः। एष दुर्योधनसखा चार्वाको नाम राक्षसः। परिव्राजकरूपेण हितं तस्य चिकीर्षति।

brāhmaṇā ūcuḥ. eṣa duryodhanasakhā cārvāko nāma rākṣasaḥ. parivrājakarūpeṇa hitaṃ tasya cikīrṣati.

न वयं ब्रूम धर्मात्मन् व्येतु ते भयम् ईदृशम्। उपतिष्ठतु कल्याणं भवन्तं भ्रातृभिः सह।

na vayaṃ brūma dharmātman vyetu te bhayam īdṛśam. upatiṣṭhatu kalyāṇaṃ bhavantaṃ bhrātṛbhiḥ saha.

वैशंपायन उवाच। ततस् ते ब्राह्मणाः सर्वे हुंकारैः क्रोधमूर्छिताः। निर्भर्त्सयन्तः शुचयो निजघ्नुः पापराक्षसम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas te brāhmaṇāḥ sarve huṃkāraiḥ krodhamūrchitāḥ. nirbhartsayantaḥ śucayo nijaghnuḥ pāparākṣasam.

स पपात विनिर्दग्धस् तेजसा ब्रह्मवादिनाम्। महेन्द्राशनिनिर्दग्धः पादपो ऽङ्कुरवान् इव।

sa papāta vinirdagdhas tejasā brahmavādinām. mahendrāśaninirdagdhaḥ pādapo 'ṅkuravān iva.

वैशंपायन उवाच। ततस् तत्र तु राजानं तिष्ठन्तं भ्रातृभिः सह। उवाच देवकीपुत्रः सर्वदर्शी जनार्दनः। पूजिताश् च ययुर् विप्रा राजानम् अभिनन्द्य तम्। राजा च हर्षम् आपेदे पाण्डवः ससुहृज्जनः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas tatra tu rājānaṃ tiṣṭhantaṃ bhrātṛbhiḥ saha. uvāca devakīputraḥ sarvadarśī janārdanaḥ. pūjitāś ca yayur viprā rājānam abhinandya tam. rājā ca harṣam āpede pāṇḍavaḥ sasuhṛjjanaḥ.

वासुदेव उवाच। ब्राह्मणास् तात लोके ऽस्मिन्न् अर्चनीयाः सदा मम। एते भूमिचरा देवा वाग्विषाः सुप्रसादकाः।

vāsudeva uvāca. brāhmaṇās tāta loke 'sminn arcanīyāḥ sadā mama. ete bhūmicarā devā vāgviṣāḥ suprasādakāḥ.

पुरा कृतयुगे तात चार्वाको नाम राक्षसः। तपस् तेपे महाबाहो बदर्यां बहुवत्सरम्।

purā kṛtayuge tāta cārvāko nāma rākṣasaḥ. tapas tepe mahābāho badaryāṃ bahuvatsaram.

छन्द्यमानो वरेणाथ ब्रह्मणा स पुनः पुनः। अभयं सर्वभूतेभ्यो वरयाम् आस भारत।

chandyamāno vareṇātha brahmaṇā sa punaḥ punaḥ. abhayaṃ sarvabhūtebhyo varayām āsa bhārata.

द्विजावमानाद् अन्यत्र प्रादाद् वरम् अनुत्तमम्। अभयं सर्वभूतेभ्यस् ततस् तस्मै जगत्प्रभुः।

dvijāvamānād anyatra prādād varam anuttamam. abhayaṃ sarvabhūtebhyas tatas tasmai jagatprabhuḥ.

स तु लब्धवरः पापो देवान् अमितविक्रमः। राक्षसस् तापयाम् आस तीव्रकर्मा महाबलः।

sa tu labdhavaraḥ pāpo devān amitavikramaḥ. rākṣasas tāpayām āsa tīvrakarmā mahābalaḥ.

ततो देवाः समेत्याथ ब्रह्माणम् इदम् अब्रुवन्। वधाय रक्षसस् तस्य बलविप्रकृतास् तदा।

tato devāḥ sametyātha brahmāṇam idam abruvan. vadhāya rakṣasas tasya balaviprakṛtās tadā.

तान् उवाचाव्ययो देवो विहितं तत्र वै मया। यथास्य भविता मृत्युर् अचिरेणैव भारत।

tān uvācāvyayo devo vihitaṃ tatra vai mayā. yathāsya bhavitā mṛtyur acireṇaiva bhārata.

राजा दुर्योधनो नाम सखास्य भविता नृप। तस्य स्नेहावबद्धो ऽसौ ब्राह्मणान् अवमंस्यते।

rājā duryodhano nāma sakhāsya bhavitā nṛpa. tasya snehāvabaddho 'sau brāhmaṇān avamaṃsyate.

तत्रैनं रुषिता विप्रा विप्रकारप्रधर्षिताः। धक्ष्यन्ति वाग्बलाः पापं ततो नाशं गमिष्यति।

tatrainaṃ ruṣitā viprā viprakārapradharṣitāḥ. dhakṣyanti vāgbalāḥ pāpaṃ tato nāśaṃ gamiṣyati.

स एष निहतः शेते ब्रह्मदण्डेन राक्षसः। चार्वाको नृपतिश्रेष्ठ मा शुचो भरतर्षभ।

sa eṣa nihataḥ śete brahmadaṇḍena rākṣasaḥ. cārvāko nṛpatiśreṣṭha mā śuco bharatarṣabha.

हतास् ते क्षत्रधर्मेण ज्ञातयस् तव पार्थिव। स्वर्गताश् च महात्मानो वीराः क्षत्रियपुंगवाः।

hatās te kṣatradharmeṇa jñātayas tava pārthiva. svargatāś ca mahātmāno vīrāḥ kṣatriyapuṃgavāḥ.

स त्वम् आतिष्ठ कल्याणं मा ते भूद् ग्लानिर् अच्युत। शत्रूञ् जहि प्रजा रक्ष द्विजांश् च प्रतिपालय।

sa tvam ātiṣṭha kalyāṇaṃ mā te bhūd glānir acyuta. śatrūñ jahi prajā rakṣa dvijāṃś ca pratipālaya.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...