महाभारत 12.38 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 38→

[mh-12-38] • 49 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। श्रोतुम् इच्छामि भगवन् विस्तरेण महामुने। राजधर्मान् द्विजश्रेष्ठ चातुर्वर्ण्यस्य चाखिलान्।

yudhiṣṭhira uvāca. śrotum icchāmi bhagavan vistareṇa mahāmune. rājadharmān dvijaśreṣṭha cāturvarṇyasya cākhilān.

आपत्सु च यथा नीतिर् विधातव्या महीक्षिता। धर्म्यम् आलम्ब्य पन्थानं विजयेयं कथं महीम्।

āpatsu ca yathā nītir vidhātavyā mahīkṣitā. dharmyam ālambya panthānaṃ vijayeyaṃ kathaṃ mahīm.

प्रायश्चित्तकथा ह्य् एषा भक्ष्याभक्ष्यविवर्धिता। कौतूहलानुप्रवणा हर्षं जनयतीव मे।

prāyaścittakathā hy eṣā bhakṣyābhakṣyavivardhitā. kautūhalānupravaṇā harṣaṃ janayatīva me.

धर्मचर्या च राज्यं च नित्यम् एव विरुध्यते। येन मुह्यति मे चेतश् चिन्तयानस्य नित्यशः।

dharmacaryā ca rājyaṃ ca nityam eva virudhyate. yena muhyati me cetaś cintayānasya nityaśaḥ.

वैशंपायन उवाच। तम् उवाच महातेजा व्यासो वेदविदां वरः। नारदं समभिप्रेक्ष्य सर्वं जानन् पुरातनम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tam uvāca mahātejā vyāso vedavidāṃ varaḥ. nāradaṃ samabhiprekṣya sarvaṃ jānan purātanam.

श्रोतुम् इच्छसि चेद् धर्मान् अखिलेन युधिष्ठिर। प्रैहि भीष्मं महाबाहो वृद्धं कुरुपितामहम्।

śrotum icchasi ced dharmān akhilena yudhiṣṭhira. praihi bhīṣmaṃ mahābāho vṛddhaṃ kurupitāmaham.

स ते सर्वरहस्येषु संशयान् मनसि स्थितान्। छेत्ता भागीरथीपुत्रः सर्वज्ञः सर्वधर्मवित्।

sa te sarvarahasyeṣu saṃśayān manasi sthitān. chettā bhāgīrathīputraḥ sarvajñaḥ sarvadharmavit.

जनयाम् आस यं देवी दिव्या त्रिपथगा नदी। साक्षाद् ददर्श यो देवान् सर्वाञ् शक्रपुरोगमान्।

janayām āsa yaṃ devī divyā tripathagā nadī. sākṣād dadarśa yo devān sarvāñ śakrapurogamān.

बृहस्पतिपुरोगांश् च देवर्षीन् असकृत् प्रभुः। तोषयित्वोपचारेण राजनीतिम् अधीतवान्।

bṛhaspatipurogāṃś ca devarṣīn asakṛt prabhuḥ. toṣayitvopacāreṇa rājanītim adhītavān.

उशना वेद यच् छास्त्रं देवासुरगुरुर् द्विजः। तच् च सर्वं सवैयाख्यं प्राप्तवान् कुरुसत्तमः।

uśanā veda yac chāstraṃ devāsuragurur dvijaḥ. tac ca sarvaṃ savaiyākhyaṃ prāptavān kurusattamaḥ.

भार्गवाच् च्यवनाच् चापि वेदान् अङ्गोपबृंहितान्। प्रतिपेदे महाबुद्धिर् वसिष्ठाच् च यतव्रतात्।

bhārgavāc cyavanāc cāpi vedān aṅgopabṛṃhitān. pratipede mahābuddhir vasiṣṭhāc ca yatavratāt.

पितामहसुतं ज्येष्ठं कुमारं दीप्ततेजसम्। अध्यात्मगतितत्त्वज्ञम् उपाशिक्षत यः पुरा।

pitāmahasutaṃ jyeṣṭhaṃ kumāraṃ dīptatejasam. adhyātmagatitattvajñam upāśikṣata yaḥ purā.

मार्कण्डेयमुखात् कृत्स्नं यतिधर्मम् अवाप्तवान्। रामाद् अस्त्राणि शक्राच् च प्राप्तवान् भरतर्षभ।

mārkaṇḍeyamukhāt kṛtsnaṃ yatidharmam avāptavān. rāmād astrāṇi śakrāc ca prāptavān bharatarṣabha.

मृत्युर् आत्मेच्छया यस्य जातस्य मनुजेष्व् अपि। तथानपत्यस्य सतः पुण्यलोका दिवि श्रुताः।

mṛtyur ātmecchayā yasya jātasya manujeṣv api. tathānapatyasya sataḥ puṇyalokā divi śrutāḥ.

यस्य ब्रह्मर्षयः पुण्या नित्यम् आसन् सभासदः। यस्य नाविदितं किं चिज् ज्ञानज्ञेयेषु विद्यते।

yasya brahmarṣayaḥ puṇyā nityam āsan sabhāsadaḥ. yasya nāviditaṃ kiṃ cij jñānajñeyeṣu vidyate.

स ते वक्ष्यति धर्मज्ञः सूक्ष्मधर्मार्थतत्त्ववित्। तम् अभ्येहि पुरा प्राणान् स विमुञ्चति धर्मवित्।

sa te vakṣyati dharmajñaḥ sūkṣmadharmārthatattvavit. tam abhyehi purā prāṇān sa vimuñcati dharmavit.

एवम् उक्तस् तु कौन्तेयो दीर्घप्रज्ञो महाद्युतिः। उवाच वदतां श्रेष्ठं व्यासं सत्यवतीसुतम्।

evam uktas tu kaunteyo dīrghaprajño mahādyutiḥ. uvāca vadatāṃ śreṣṭhaṃ vyāsaṃ satyavatīsutam.

वैशसं सुमहत् कृत्वा ज्ञातीनां लोमहर्षणम्। आगस्कृत् सर्वलोकस्य पृथिवीनाशकारकः।

vaiśasaṃ sumahat kṛtvā jñātīnāṃ lomaharṣaṇam. āgaskṛt sarvalokasya pṛthivīnāśakārakaḥ.

घातयित्वा तम् एवाजौ छलेनाजिह्मयोधिनम्। उपसंप्रष्टुम् अर्हामि तम् अहं केन हेतुना।

ghātayitvā tam evājau chalenājihmayodhinam. upasaṃpraṣṭum arhāmi tam ahaṃ kena hetunā.

ततस् तं नृपतिश्रेष्ठं चातुर्वर्ण्यहितेप्सया। पुनर् आह महाबाहुर् यदुश्रेष्ठो महाद्युतिः।

tatas taṃ nṛpatiśreṣṭhaṃ cāturvarṇyahitepsayā. punar āha mahābāhur yaduśreṣṭho mahādyutiḥ.

नेदानीम् अतिनिर्बन्धं शोके कर्तुम् इहार्हसि। यद् आह भगवान् व्यासस् तत् कुरुष्व नृपोत्तम।

nedānīm atinirbandhaṃ śoke kartum ihārhasi. yad āha bhagavān vyāsas tat kuruṣva nṛpottama.

ब्राह्मणास् त्वां महाबाहो भ्रातरश् च महौजसः। पर्जन्यम् इव घर्मार्ता आशंसाना उपासते।

brāhmaṇās tvāṃ mahābāho bhrātaraś ca mahaujasaḥ. parjanyam iva gharmārtā āśaṃsānā upāsate.

हतशिष्टाश् च राजानः कृत्स्नं चैव समागतम्। चातुर्वर्ण्यं महाराज राष्ट्रं ते कुरुजाङ्गलम्।

hataśiṣṭāś ca rājānaḥ kṛtsnaṃ caiva samāgatam. cāturvarṇyaṃ mahārāja rāṣṭraṃ te kurujāṅgalam.

प्रियार्थम् अपि चैतेषां ब्राह्मणानां महात्मनाम्। नियोगाद् अस्य च गुरोर् व्यासस्यामिततेजसः।

priyārtham api caiteṣāṃ brāhmaṇānāṃ mahātmanām. niyogād asya ca guror vyāsasyāmitatejasaḥ.

सुहृदां चास्मद् आदीनां द्रौपद्याश् च परंतप। कुरु प्रियम् अमित्रघ्न लोकस्य च हितं कुरु।

suhṛdāṃ cāsmad ādīnāṃ draupadyāś ca paraṃtapa. kuru priyam amitraghna lokasya ca hitaṃ kuru.

एवम् उक्तस् तु कृष्णेन राजा राजीवलोचनः। हितार्थं सर्वलोकस्य समुत्तस्थौ महातपाः।

evam uktas tu kṛṣṇena rājā rājīvalocanaḥ. hitārthaṃ sarvalokasya samuttasthau mahātapāḥ.

सो ऽनुनीतो नरव्याघ्रो विष्टरश्रवसा स्वयम्। द्वैपायनेन च तथा देवस्थानेन जिष्णुना।

so 'nunīto naravyāghro viṣṭaraśravasā svayam. dvaipāyanena ca tathā devasthānena jiṣṇunā.

एतैश् चान्यैश् च बहुभिर् अनुनीतो युधिष्ठिरः। व्यजहान् मानसं दुःखं संतापं च महामनाः।

etaiś cānyaiś ca bahubhir anunīto yudhiṣṭhiraḥ. vyajahān mānasaṃ duḥkhaṃ saṃtāpaṃ ca mahāmanāḥ.

श्रुतवाक्यः श्रुतनिधिः श्रुतश्रव्यविशारदः। व्यवस्य मनसः शान्तिम् अगच्छत् पाण्डुनन्दनः।

śrutavākyaḥ śrutanidhiḥ śrutaśravyaviśāradaḥ. vyavasya manasaḥ śāntim agacchat pāṇḍunandanaḥ.

स तैः परिवृतो राजा नक्षत्रैर् इव चन्द्रमाः। धृतराष्ट्रं पुरस्कृत्य स्वपुरं प्रविवेश ह।

sa taiḥ parivṛto rājā nakṣatrair iva candramāḥ. dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya svapuraṃ praviveśa ha.

प्रविविक्षुः स धर्मज्ञः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। अर्चयाम् आस देवांश् च ब्राह्मणांश् च सहस्रशः।

pravivikṣuḥ sa dharmajñaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. arcayām āsa devāṃś ca brāhmaṇāṃś ca sahasraśaḥ.

ततो रथं नवं शुभ्रं कम्बलाजिनसंवृतम्। युक्तं षोडशभिर् गोभिः पाण्डुरैः शुभलक्षणैः।

tato rathaṃ navaṃ śubhraṃ kambalājinasaṃvṛtam. yuktaṃ ṣoḍaśabhir gobhiḥ pāṇḍuraiḥ śubhalakṣaṇaiḥ.

मन्त्रैर् अभ्यर्चितः पुण्यैः स्तूयमानो महर्षिभिः। आरुरोह यथा देवः सोमो ऽमृतमयं रथम्।

mantrair abhyarcitaḥ puṇyaiḥ stūyamāno maharṣibhiḥ. āruroha yathā devaḥ somo 'mṛtamayaṃ ratham.

जग्राह रश्मीन् कौन्तेयो भीमो भीमपराक्रमः। अर्जुनः पाण्डुरं छत्रं धारयाम् आस भानुमत्।

jagrāha raśmīn kaunteyo bhīmo bhīmaparākramaḥ. arjunaḥ pāṇḍuraṃ chatraṃ dhārayām āsa bhānumat.

ध्रियमाणं तु तच् छत्रं पाण्डुरं तस्य मूर्धनि। शुशुभे तारकाराजसितम् अभ्रम् इवाम्बरे।

dhriyamāṇaṃ tu tac chatraṃ pāṇḍuraṃ tasya mūrdhani. śuśubhe tārakārājasitam abhram ivāmbare.

चामरव्यजने चास्य वीरौ जगृहतुस् तदा। चन्द्ररश्मिप्रभे शुभ्रे माद्रीपुत्राव् अलंकृते।

cāmaravyajane cāsya vīrau jagṛhatus tadā. candraraśmiprabhe śubhre mādrīputrāv alaṃkṛte.

ते पञ्च रथम् आस्थाय भ्रातरः समलंकृताः। भूतानीव समस्तानि राजन् ददृशिरे तदा।

te pañca ratham āsthāya bhrātaraḥ samalaṃkṛtāḥ. bhūtānīva samastāni rājan dadṛśire tadā.

आस्थाय तु रथं शुभ्रं युक्तम् अश्वैर् महाजवैः। अन्वयात् पृष्ठतो राजन् युयुत्सुः पाण्डवाग्रजम्।

āsthāya tu rathaṃ śubhraṃ yuktam aśvair mahājavaiḥ. anvayāt pṛṣṭhato rājan yuyutsuḥ pāṇḍavāgrajam.

रथं हेममयं शुभ्रं सैन्यसुग्रीवयोजितम्। सह सात्यकिना कृष्णः समास्थायान्वयात् कुरून्।

rathaṃ hemamayaṃ śubhraṃ sainyasugrīvayojitam. saha sātyakinā kṛṣṇaḥ samāsthāyānvayāt kurūn.

नरयानेन तु ज्येष्ठः पिता पार्थस्य भारत। अग्रतो धर्मराजस्य गान्धारीसहितो ययौ।

narayānena tu jyeṣṭhaḥ pitā pārthasya bhārata. agrato dharmarājasya gāndhārīsahito yayau.

कुरुस्त्रियश् च ताः सर्वाः कुन्ती कृष्णा च द्रौपदी। यानैर् उच्चावचैर् जग्मुर् विदुरेण पुरस्कृताः।

kurustriyaś ca tāḥ sarvāḥ kuntī kṛṣṇā ca draupadī. yānair uccāvacair jagmur vidureṇa puraskṛtāḥ.

ततो रथाश् च बहुला नागाश् च समलंकृताः। पादाताश् च हयाश् चैव पृष्ठतः समनुव्रजन्।

tato rathāś ca bahulā nāgāś ca samalaṃkṛtāḥ. pādātāś ca hayāś caiva pṛṣṭhataḥ samanuvrajan.

ततो वैतालिकैः सूतैर् मागधैश् च सुभाषितैः। स्तूयमानो ययौ राजा नगरं नागसाह्वयम्।

tato vaitālikaiḥ sūtair māgadhaiś ca subhāṣitaiḥ. stūyamāno yayau rājā nagaraṃ nāgasāhvayam.

तत् प्रयाणं महाबाहोर् बभूवाप्रतिमं भुवि। आकुलाकुलम् उत्सृष्टं हृष्टपुष्टजनान्वितम्।

tat prayāṇaṃ mahābāhor babhūvāpratimaṃ bhuvi. ākulākulam utsṛṣṭaṃ hṛṣṭapuṣṭajanānvitam.

अभियाने तु पार्थस्य नरैर् नगरवासिभिः। नगरं राजमार्गश् च यथावत् समलंकृतम्।

abhiyāne tu pārthasya narair nagaravāsibhiḥ. nagaraṃ rājamārgaś ca yathāvat samalaṃkṛtam.

पाण्डुरेण च माल्येन पताकाभिश् च वेदिभिः। संवृतो राजमार्गश् च धूपनैश् च सुधूपितः।

pāṇḍureṇa ca mālyena patākābhiś ca vedibhiḥ. saṃvṛto rājamārgaś ca dhūpanaiś ca sudhūpitaḥ.

अथ चूर्णैश् च गन्धानां नानापुष्पैः प्रियङ्गुभिः। माल्यदामभिर् आसक्तै राजवेश्माभिसंवृतम्।

atha cūrṇaiś ca gandhānāṃ nānāpuṣpaiḥ priyaṅgubhiḥ. mālyadāmabhir āsaktai rājaveśmābhisaṃvṛtam.

कुम्भाश् च नगरद्वारि वारिपूर्णा दृढा नवाः। कन्याः सुमनसश् छागाः स्थापितास् तत्र तत्र ह।

kumbhāś ca nagaradvāri vāripūrṇā dṛḍhā navāḥ. kanyāḥ sumanasaś chāgāḥ sthāpitās tatra tatra ha.

तथा स्वलंकृतद्वारं नगरं पाण्डुनन्दनः। स्तूयमानः शुभैर् वाक्यैः प्रविवेश सुहृद्वृतः।

tathā svalaṃkṛtadvāraṃ nagaraṃ pāṇḍunandanaḥ. stūyamānaḥ śubhair vākyaiḥ praviveśa suhṛdvṛtaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...