महाभारत 12.34 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 34→

[mh-12-34] • 36 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। युधिष्ठिरस्य तद् वाक्यं श्रुत्वा द्वैपायनस् तदा। समीक्ष्य निपुणं बुद्ध्या ऋषिः प्रोवाच पाण्डवम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. yudhiṣṭhirasya tad vākyaṃ śrutvā dvaipāyanas tadā. samīkṣya nipuṇaṃ buddhyā ṛṣiḥ provāca pāṇḍavam.

मा विषादं कृथा राजन् क्षत्रधर्मम् अनुस्मर। स्वधर्मेण हता ह्य् एते क्षत्रियाः क्षत्रियर्षभ।

mā viṣādaṃ kṛthā rājan kṣatradharmam anusmara. svadharmeṇa hatā hy ete kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabha.

काङ्क्षमाणाः श्रियं कृत्स्नां पृथिव्यां च महद् यशः। कृतान्तविधिसंयुक्ताः कालेन निधनं गताः।

kāṅkṣamāṇāḥ śriyaṃ kṛtsnāṃ pṛthivyāṃ ca mahad yaśaḥ. kṛtāntavidhisaṃyuktāḥ kālena nidhanaṃ gatāḥ.

न त्वं हन्ता न भीमो ऽपि नार्जुनो न यमाव् अपि। कालः पर्यायधर्मेण प्राणान् आदत्त देहिनाम्।

na tvaṃ hantā na bhīmo 'pi nārjuno na yamāv api. kālaḥ paryāyadharmeṇa prāṇān ādatta dehinām.

न यस्य मातापितरौ नानुग्राह्यो ऽस्ति कश् चन। कर्मसाक्षी प्रजानां यस् तेन कालेन संहृताः।

na yasya mātāpitarau nānugrāhyo 'sti kaś cana. karmasākṣī prajānāṃ yas tena kālena saṃhṛtāḥ.

हेतुमात्रम् इदं तस्य कालस्य पुरुषर्षभ। यद् धन्ति भूतैर् भूतानि तद् अस्मै रूपम् ऐश्वरम्।

hetumātram idaṃ tasya kālasya puruṣarṣabha. yad dhanti bhūtair bhūtāni tad asmai rūpam aiśvaram.

कर्ममूर्त्यात्मकं विद्धि साक्षिणं शुभपापयोः। सुखदुःखगुणोदर्कं कालं कालफलप्रदम्।

karmamūrtyātmakaṃ viddhi sākṣiṇaṃ śubhapāpayoḥ. sukhaduḥkhaguṇodarkaṃ kālaṃ kālaphalapradam.

तेषाम् अपि महाबाहो कर्माणि परिचिन्तय। विनाशहेतुकारित्वे यैस् ते कालवशं गताः।

teṣām api mahābāho karmāṇi paricintaya. vināśahetukāritve yais te kālavaśaṃ gatāḥ.

आत्मनश् च विजानीहि नियमव्रतशीलताम्। यदा त्वम् ईदृशं कर्म विधिनाक्रम्य कारितः।

ātmanaś ca vijānīhi niyamavrataśīlatām. yadā tvam īdṛśaṃ karma vidhinākramya kāritaḥ.

त्वष्ट्रेव विहितं यन्त्रं यथा स्थापयितुर् वशे। कर्मणा कालयुक्तेन तथेदं भ्राम्यते जगत्।

tvaṣṭreva vihitaṃ yantraṃ yathā sthāpayitur vaśe. karmaṇā kālayuktena tathedaṃ bhrāmyate jagat.

पुरुषस्य हि दृष्ट्वेमाम् उत्पत्तिम् अनिमित्ततः। यदृच्छया विनाशं च शोकहर्षाव् अनर्थकौ।

puruṣasya hi dṛṣṭvemām utpattim animittataḥ. yadṛcchayā vināśaṃ ca śokaharṣāv anarthakau.

व्यलीकं चापि यत् त्व् अत्र चित्तवैतंसिकं तव। तदर्थम् इष्यते राजन् प्रायश्चित्तं तद् आचर।

vyalīkaṃ cāpi yat tv atra cittavaitaṃsikaṃ tava. tadartham iṣyate rājan prāyaścittaṃ tad ācara.

इदं च श्रूयते पार्थ युद्धे देवासुरे पुरा। असुरा भ्रातरो ज्येष्ठा देवाश् चापि यवीयसः।

idaṃ ca śrūyate pārtha yuddhe devāsure purā. asurā bhrātaro jyeṣṭhā devāś cāpi yavīyasaḥ.

तेषाम् अपि श्रीनिमित्तं महान् आसीत् समुच्छ्रयः। युद्धं वर्षसहस्राणि द्वात्रिंशद् अभवत् किल।

teṣām api śrīnimittaṃ mahān āsīt samucchrayaḥ. yuddhaṃ varṣasahasrāṇi dvātriṃśad abhavat kila.

एकार्णवां महीं कृत्वा रुधिरेण परिप्लुताम्। जघ्नुर् दैत्यांस् तदा देवास् त्रिदिवं चैव लेभिरे।

ekārṇavāṃ mahīṃ kṛtvā rudhireṇa pariplutām. jaghnur daityāṃs tadā devās tridivaṃ caiva lebhire.

तथैव पृथिवीं लब्ध्वा ब्राह्मणा वेदपारगाः। संश्रिता दानवानां वै साह्यार्थे दर्पमोहिताः।

tathaiva pṛthivīṃ labdhvā brāhmaṇā vedapāragāḥ. saṃśritā dānavānāṃ vai sāhyārthe darpamohitāḥ.

शालावृका इति ख्यातास् त्रिषु लोकेषु भारत। अष्टाशीतिसहस्राणि ते चापि विबुधैर् हताः।

śālāvṛkā iti khyātās triṣu lokeṣu bhārata. aṣṭāśītisahasrāṇi te cāpi vibudhair hatāḥ.

धर्मव्युच्छित्तिम् इच्छन्तो ये ऽधर्मस्य प्रवर्तकाः। हन्तव्यास् ते दुरात्मानो देवैर् दैत्या इवोल्बणाः।

dharmavyucchittim icchanto ye 'dharmasya pravartakāḥ. hantavyās te durātmāno devair daityā ivolbaṇāḥ.

एकं हत्वा यदि कुले शिष्टानां स्याद् अनामयम्। कुलं हत्वाथ राष्ट्रं वा न तद् वृत्तोपघातकम्।

ekaṃ hatvā yadi kule śiṣṭānāṃ syād anāmayam. kulaṃ hatvātha rāṣṭraṃ vā na tad vṛttopaghātakam.

अधर्मरूपो धर्मो हि कश् चिद् अस्ति नराधिप। धर्मश् चाधर्मरूपो ऽस्ति तच् च ज्ञेयं विपश्चिता।

adharmarūpo dharmo hi kaś cid asti narādhipa. dharmaś cādharmarūpo 'sti tac ca jñeyaṃ vipaścitā.

तस्मात् संस्तम्भयात्मानं श्रुतवान् असि पाण्डव। देवैः पूर्वगतं मार्गम् अनुयातो ऽसि भारत।

tasmāt saṃstambhayātmānaṃ śrutavān asi pāṇḍava. devaiḥ pūrvagataṃ mārgam anuyāto 'si bhārata.

न हीदृशा गमिष्यन्ति नरकं पाण्डवर्षभ। भ्रातॄन् आश्वासयैतांस् त्वं सुहृदश् च परंतप।

na hīdṛśā gamiṣyanti narakaṃ pāṇḍavarṣabha. bhrātṝn āśvāsayaitāṃs tvaṃ suhṛdaś ca paraṃtapa.

यो हि पापसमारम्भे कार्ये तद्भावभावितः। कुर्वन्न् अपि तथैव स्यात् कृत्वा च निरपत्रपः।

yo hi pāpasamārambhe kārye tadbhāvabhāvitaḥ. kurvann api tathaiva syāt kṛtvā ca nirapatrapaḥ.

तस्मिंस् तत् कलुषं सर्वं समाप्तम् इति शब्दितम्। प्रायश्चित्तं न तस्यास्ति ह्रासो वा पापकर्मणः।

tasmiṃs tat kaluṣaṃ sarvaṃ samāptam iti śabditam. prāyaścittaṃ na tasyāsti hrāso vā pāpakarmaṇaḥ.

त्वं तु शुक्लाभिजातीयः परदोषेण कारितः। अनिच्छमानः कर्मेदं कृत्वा च परितप्यसे।

tvaṃ tu śuklābhijātīyaḥ paradoṣeṇa kāritaḥ. anicchamānaḥ karmedaṃ kṛtvā ca paritapyase.

अश्वमेधो महायज्ञः प्रायश्चित्तम् उदाहृतम्। तम् आहर महाराज विपाप्मैवं भविष्यसि।

aśvamedho mahāyajñaḥ prāyaścittam udāhṛtam. tam āhara mahārāja vipāpmaivaṃ bhaviṣyasi.

मरुद्भिः सह जित्वारीन् मघवान् पाकशासनः। एकैकं क्रतुम् आहृत्य शतकृत्वः शतक्रतुः।

marudbhiḥ saha jitvārīn maghavān pākaśāsanaḥ. ekaikaṃ kratum āhṛtya śatakṛtvaḥ śatakratuḥ.

पूतपाप्मा जितस्वर्गो लोकान् प्राप्य सुखोदयान्। मरुद्गणवृतः शक्रः शुशुभे भासयन् दिशः।

pūtapāpmā jitasvargo lokān prāpya sukhodayān. marudgaṇavṛtaḥ śakraḥ śuśubhe bhāsayan diśaḥ.

स्वर्गलोके महीयन्तम् अप्सरोभिः शचीपतिम्। ऋषयः पर्युपासन्ते देवाश् च विबुधेश्वरम्।

svargaloke mahīyantam apsarobhiḥ śacīpatim. ṛṣayaḥ paryupāsante devāś ca vibudheśvaram.

सो ऽयं त्वम् इह संक्रान्तो विक्रमेण वसुंधराम्। निर्जिताश् च महीपाला विक्रमेण त्वयानघ।

so 'yaṃ tvam iha saṃkrānto vikrameṇa vasuṃdharām. nirjitāś ca mahīpālā vikrameṇa tvayānagha.

तेषां पुराणि राष्ट्राणि गत्वा राजन् सुहृद्वृतः। भ्रातॄन् पुत्रांश् च पौत्रांश् च स्वे स्वे राज्ये ऽभिषेचय।

teṣāṃ purāṇi rāṣṭrāṇi gatvā rājan suhṛdvṛtaḥ. bhrātṝn putrāṃś ca pautrāṃś ca sve sve rājye 'bhiṣecaya.

बालान् अपि च गर्भस्थान् सान्त्वानि समुदाचरन्। रञ्जयन् प्रकृतीः सर्वाः परिपाहि वसुंधराम्।

bālān api ca garbhasthān sāntvāni samudācaran. rañjayan prakṛtīḥ sarvāḥ paripāhi vasuṃdharām.

कुमारो नास्ति येषां च कन्यास् तत्राभिषेचय। कामाशयो हि स्त्रीवर्गः शोकम् एवं प्रहास्यति।

kumāro nāsti yeṣāṃ ca kanyās tatrābhiṣecaya. kāmāśayo hi strīvargaḥ śokam evaṃ prahāsyati.

एवम् आश्वासनं कृत्वा सर्वराष्ट्रेषु भारत। यजस्व वाजिमेधेन यथेन्द्रो विजयी पुरा।

evam āśvāsanaṃ kṛtvā sarvarāṣṭreṣu bhārata. yajasva vājimedhena yathendro vijayī purā.

अशोच्यास् ते महात्मानः क्षत्रियाः क्षत्रियर्षभ। स्वकर्मभिर् गता नाशं कृतान्तबलमोहिताः।

aśocyās te mahātmānaḥ kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabha. svakarmabhir gatā nāśaṃ kṛtāntabalamohitāḥ.

अवाप्तः क्षत्रधर्मस् ते राज्यं प्राप्तम् अकल्मषम्। चरस्व धर्मं कौन्तेय श्रेयान् यः प्रेत्य भाविकः।

avāptaḥ kṣatradharmas te rājyaṃ prāptam akalmaṣam. carasva dharmaṃ kaunteya śreyān yaḥ pretya bhāvikaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...