महाभारत 12.285 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 285→

[mh-12-285] • 39 श्लोकाः

जनक उवाच। वर्णो विशेषवर्णानां महर्षे केन जायते। एतद् इच्छाम्य् अहं श्रोतुं तद् ब्रूहि वदतां वर।

janaka uvāca. varṇo viśeṣavarṇānāṃ maharṣe kena jāyate. etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ tad brūhi vadatāṃ vara.

यद् एतज् जायते ऽपत्यं स एवायम् इति श्रुतिः। कथं ब्राह्मणतो जातो विशेषग्रहणं गतः।

yad etaj jāyate 'patyaṃ sa evāyam iti śrutiḥ. kathaṃ brāhmaṇato jāto viśeṣagrahaṇaṃ gataḥ.

पराशर उवाच। एवम् एतन् महाराज येन जातः स एव सः। तपसस् त्व् अपकर्षेण जातिग्रहणतां गतः।

parāśara uvāca. evam etan mahārāja yena jātaḥ sa eva saḥ. tapasas tv apakarṣeṇa jātigrahaṇatāṃ gataḥ.

सुक्षेत्राच् च सुबीजाच् च पुण्यो भवति संभवः। अतो ऽन्यतरतो हीनाद् अवरो नाम जायते।

sukṣetrāc ca subījāc ca puṇyo bhavati saṃbhavaḥ. ato 'nyatarato hīnād avaro nāma jāyate.

वक्त्राद् भुजाभ्याम् ऊरुभ्यां पद्भ्यां चैवाथ जज्ञिरे। सृजतः प्रजापतेर् लोकान् इति धर्मविदो विदुः।

vaktrād bhujābhyām ūrubhyāṃ padbhyāṃ caivātha jajñire. sṛjataḥ prajāpater lokān iti dharmavido viduḥ.

मुखजा ब्राह्मणास् तात बाहुजाः क्षत्रबन्धवः। ऊरुजा धनिनो राजन् पादजाः परिचारकाः।

mukhajā brāhmaṇās tāta bāhujāḥ kṣatrabandhavaḥ. ūrujā dhanino rājan pādajāḥ paricārakāḥ.

चतुर्णाम् एव वर्णानाम् आगमः पुरुषर्षभ। अतो ऽन्ये त्व् अतिरिक्ता ये ते वै संकरजाः स्मृताः।

caturṇām eva varṇānām āgamaḥ puruṣarṣabha. ato 'nye tv atiriktā ye te vai saṃkarajāḥ smṛtāḥ.

क्षत्रजातिर् अथाम्बष्ठा उग्रा वैदेहकास् तथा। श्वपाकाः पुल्कसाः स्तेना निषादाः सूतमागधाः।

kṣatrajātir athāmbaṣṭhā ugrā vaidehakās tathā. śvapākāḥ pulkasāḥ stenā niṣādāḥ sūtamāgadhāḥ.

आयोगाः करणा व्रात्याश् चण्डालाश् च नराधिप। एते चतुर्भ्यो वर्णेभ्यो जायन्ते वै परस्परम्।

āyogāḥ karaṇā vrātyāś caṇḍālāś ca narādhipa. ete caturbhyo varṇebhyo jāyante vai parasparam.

जनक उवाच। ब्रह्मणैकेन जातानां नानात्वं गोत्रतः कथम्। बहूनीह हि लोके वै गोत्राणि मुनिसत्तम।

janaka uvāca. brahmaṇaikena jātānāṃ nānātvaṃ gotrataḥ katham. bahūnīha hi loke vai gotrāṇi munisattama.

यत्र तत्र कथं जाताः स्वयोनिं मुनयो गताः। शूद्रयोनौ समुत्पन्ना वियोनौ च तथापरे।

yatra tatra kathaṃ jātāḥ svayoniṃ munayo gatāḥ. śūdrayonau samutpannā viyonau ca tathāpare.

पराशर उवाच। राजन् नैतद् भवेद् ग्राह्यम् अपकृष्टेन जन्मना। महात्मनां समुत्पत्तिस् तपसा भावितात्मनाम्।

parāśara uvāca. rājan naitad bhaved grāhyam apakṛṣṭena janmanā. mahātmanāṃ samutpattis tapasā bhāvitātmanām.

उत्पाद्य पुत्रान् मुनयो नृपते यत्र तत्र ह। स्वेनैव तपसा तेषाम् ऋषित्वं विदधुः पुनः।

utpādya putrān munayo nṛpate yatra tatra ha. svenaiva tapasā teṣām ṛṣitvaṃ vidadhuḥ punaḥ.

पितामहश् च मे पूर्वम् ऋश्यशृङ्गश् च काश्यपः। वटस् ताण्ड्यः कृपश् चैव कक्षीवान् कमठादयः।

pitāmahaś ca me pūrvam ṛśyaśṛṅgaś ca kāśyapaḥ. vaṭas tāṇḍyaḥ kṛpaś caiva kakṣīvān kamaṭhādayaḥ.

यवक्रीतश् च नृपते द्रोणश् च वदतां वरः। आयुर् मतङ्गो दत्तश् च द्रुपदो मत्स्य एव च।

yavakrītaś ca nṛpate droṇaś ca vadatāṃ varaḥ. āyur mataṅgo dattaś ca drupado matsya eva ca.

एते स्वां प्रकृतिं प्राप्ता वैदेह तपसो ऽऽश्रयात्। प्रतिष्ठिता वेदविदो दमे तपसि चैव हि।

ete svāṃ prakṛtiṃ prāptā vaideha tapaso ''śrayāt. pratiṣṭhitā vedavido dame tapasi caiva hi.

मूलगोत्राणि चत्वारि समुत्पन्नानि पार्थिव। अङ्गिराः कश्यपश् चैव वसिष्ठो भृगुर् एव च।

mūlagotrāṇi catvāri samutpannāni pārthiva. aṅgirāḥ kaśyapaś caiva vasiṣṭho bhṛgur eva ca.

कर्मतो ऽन्यानि गोत्राणि समुत्पन्नानि पार्थिव। नामधेयानि तपसा तानि च ग्रहणं सताम्।

karmato 'nyāni gotrāṇi samutpannāni pārthiva. nāmadheyāni tapasā tāni ca grahaṇaṃ satām.

जनक उवाच। विशेषधर्मान् वर्णानां प्रब्रूहि भगवन् मम। तथा सामान्यधर्मांश् च सर्वत्र कुशलो ह्य् असि।

janaka uvāca. viśeṣadharmān varṇānāṃ prabrūhi bhagavan mama. tathā sāmānyadharmāṃś ca sarvatra kuśalo hy asi.

पराशर उवाच। प्रतिग्रहो याजनं च तथैवाध्यापनं नृप। विशेषधर्मो विप्राणां रक्षा क्षत्रस्य शोभना।

parāśara uvāca. pratigraho yājanaṃ ca tathaivādhyāpanaṃ nṛpa. viśeṣadharmo viprāṇāṃ rakṣā kṣatrasya śobhanā.

कृषिश् च पाशुपाल्यं च वाणिज्यं च विशाम् अपि। द्विजानां परिचर्या च शूद्रकर्म नराधिप।

kṛṣiś ca pāśupālyaṃ ca vāṇijyaṃ ca viśām api. dvijānāṃ paricaryā ca śūdrakarma narādhipa.

विशेषधर्मा नृपते वर्णानां परिकीर्तिताः। धर्मान् साधारणांस् तात विस्तरेण शृणुष्व मे।

viśeṣadharmā nṛpate varṇānāṃ parikīrtitāḥ. dharmān sādhāraṇāṃs tāta vistareṇa śṛṇuṣva me.

आनृशंस्यम् अहिंसा चाप्रमादः संविभागिता। श्राद्धकर्मातिथेयं च सत्यम् अक्रोध एव च।

ānṛśaṃsyam ahiṃsā cāpramādaḥ saṃvibhāgitā. śrāddhakarmātitheyaṃ ca satyam akrodha eva ca.

स्वेषु दारेषु संतोषः शौचं नित्यानसूयता। आत्मज्ञानं तितिक्षा च धर्माः साधारणा नृप।

sveṣu dāreṣu saṃtoṣaḥ śaucaṃ nityānasūyatā. ātmajñānaṃ titikṣā ca dharmāḥ sādhāraṇā nṛpa.

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्यास् त्रयो वर्णा द्विजातयः। अत्र तेषाम् अधीकारो धर्मेषु द्विपदां वर।

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyās trayo varṇā dvijātayaḥ. atra teṣām adhīkāro dharmeṣu dvipadāṃ vara.

विकर्मावस्थिता वर्णाः पतन्ति नृपते त्रयः। उन्नमन्ति यथासन्तम् आश्रित्येह स्वकर्मसु।

vikarmāvasthitā varṇāḥ patanti nṛpate trayaḥ. unnamanti yathāsantam āśrityeha svakarmasu.

न चापि शूद्रः पततीति निश्चयो; न चापि संस्कारम् इहार्हतीति वा। श्रुतिप्रवृत्तं न च धर्मम् आप्नुते; न चास्य धर्मे प्रतिषेधनं कृतम्।

na cāpi śūdraḥ patatīti niścayo; na cāpi saṃskāram ihārhatīti vā. śrutipravṛttaṃ na ca dharmam āpnute; na cāsya dharme pratiṣedhanaṃ kṛtam.

वैदेहकं शूद्रम् उदाहरन्ति; द्विजा महाराज श्रुतोपपन्नाः। अहं हि पश्यामि नरेन्द्र देवं; विश्वस्य विष्णुं जगतः प्रधानम्।

vaidehakaṃ śūdram udāharanti; dvijā mahārāja śrutopapannāḥ. ahaṃ hi paśyāmi narendra devaṃ; viśvasya viṣṇuṃ jagataḥ pradhānam.

सतां वृत्तम् अनुष्ठाय निहीना उज्जिहीर्षवः। मन्त्रवर्जं न दुष्यन्ति कुर्वाणाः पौष्टिकीः क्रियाः।

satāṃ vṛttam anuṣṭhāya nihīnā ujjihīrṣavaḥ. mantravarjaṃ na duṣyanti kurvāṇāḥ pauṣṭikīḥ kriyāḥ.

यथा यथा हि सद्वृत्तम् आलम्बन्तीतरे जनाः। तथा तथा सुखं प्राप्य प्रेत्य चेह च शेरते।

yathā yathā hi sadvṛttam ālambantītare janāḥ. tathā tathā sukhaṃ prāpya pretya ceha ca śerate.

जनक उवाच। किं कर्म दूषयत्य् एनम् अथ जातिर् महामुने। संदेहो मे समुत्पन्नस् तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

janaka uvāca. kiṃ karma dūṣayaty enam atha jātir mahāmune. saṃdeho me samutpannas tan me vyākhyātum arhasi.

पराशर उवाच। असंशयं महाराज उभयं दोषकारकम्। कर्म चैव हि जातिश् च विशेषं तु निशामय।

parāśara uvāca. asaṃśayaṃ mahārāja ubhayaṃ doṣakārakam. karma caiva hi jātiś ca viśeṣaṃ tu niśāmaya.

जात्या च कर्मणा चैव दुष्टं कर्म निषेवते। जात्या दुष्टश् च यः पापं न करोति स पूरुषः।

jātyā ca karmaṇā caiva duṣṭaṃ karma niṣevate. jātyā duṣṭaś ca yaḥ pāpaṃ na karoti sa pūruṣaḥ.

जात्या प्रधानं पुरुषं कुर्वाणं कर्म धिक्कृतम्। कर्म तद् दूषयत्य् एनं तस्मात् कर्म नशोभनम्।

jātyā pradhānaṃ puruṣaṃ kurvāṇaṃ karma dhikkṛtam. karma tad dūṣayaty enaṃ tasmāt karma naśobhanam.

जनक उवाच। कानि कर्माणि धर्म्याणि लोके ऽस्मिन् द्विजसत्तम। न हिंसन्तीह भूतानि क्रियमाणानि सर्वदा।

janaka uvāca. kāni karmāṇi dharmyāṇi loke 'smin dvijasattama. na hiṃsantīha bhūtāni kriyamāṇāni sarvadā.

पराशर उवाच। शृणु मे ऽत्र महाराज यन् मां त्वं परिपृच्छसि। यानि कर्माण्य् अहिंस्राणि नरं त्रायन्ति सर्वदा।

parāśara uvāca. śṛṇu me 'tra mahārāja yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. yāni karmāṇy ahiṃsrāṇi naraṃ trāyanti sarvadā.

संन्यस्याग्नीन् उपासीनाः पश्यन्ति विगतज्वराः। नैःश्रेयसं धर्मपथं समारुह्य यथाक्रमम्।

saṃnyasyāgnīn upāsīnāḥ paśyanti vigatajvarāḥ. naiḥśreyasaṃ dharmapathaṃ samāruhya yathākramam.

प्रश्रिता विनयोपेता दमनित्याः सुसंशिताः। प्रयान्ति स्थानम् अजरं सर्वकर्मविवर्जिताः।

praśritā vinayopetā damanityāḥ susaṃśitāḥ. prayānti sthānam ajaraṃ sarvakarmavivarjitāḥ.

सर्वे वर्णा धर्मकार्याणि सम्यक्; कृत्वा राजन् सत्यवाक्यानि चोक्त्वा। त्यक्त्वाधर्मं दारुणं जीवलोके; यान्ति स्वर्गं नात्र कार्यो विचारः।

sarve varṇā dharmakāryāṇi samyak; kṛtvā rājan satyavākyāni coktvā. tyaktvādharmaṃ dāruṇaṃ jīvaloke; yānti svargaṃ nātra kāryo vicāraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...