महाभारत 12.189 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 189→

[mh-12-189] • 21 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। चातुराश्रम्यम् उक्तं ते राजधर्मास् तथैव च। नानाश्रयाश् च बहव इतिहासाः पृथग्विधाः।

yudhiṣṭhira uvāca. cāturāśramyam uktaṃ te rājadharmās tathaiva ca. nānāśrayāś ca bahava itihāsāḥ pṛthagvidhāḥ.

श्रुतास् त्वत्तः कथाश् चैव धर्मयुक्ता महामते। संदेहो ऽस्ति तु कश् चिन् मे तद् भवान् वक्तुम् अर्हति।

śrutās tvattaḥ kathāś caiva dharmayuktā mahāmate. saṃdeho 'sti tu kaś cin me tad bhavān vaktum arhati.

जापकानां फलावाप्तिं श्रोतुम् इच्छामि भारत। किं फलं जपताम् उक्तं क्व वा तिष्ठन्ति जापकाः।

jāpakānāṃ phalāvāptiṃ śrotum icchāmi bhārata. kiṃ phalaṃ japatām uktaṃ kva vā tiṣṭhanti jāpakāḥ.

जपस्य च विधिं कृत्स्नं वक्तुम् अर्हसि मे ऽनघ। जापका इति किं चैतत् सांख्ययोगक्रियाविधिः।

japasya ca vidhiṃ kṛtsnaṃ vaktum arhasi me 'nagha. jāpakā iti kiṃ caitat sāṃkhyayogakriyāvidhiḥ.

किं यज्ञविधिर् एवैष किम् एतज् जप्यम् उच्यते। एतन् मे सर्वम् आचक्ष्व सर्वज्ञो ह्य् असि मे मतः।

kiṃ yajñavidhir evaiṣa kim etaj japyam ucyate. etan me sarvam ācakṣva sarvajño hy asi me mataḥ.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। यमस्य यत् पुरा वृत्तं कालस्य ब्राह्मणस्य च। सांख्ययोगौ तु याव् उक्तौ मुनिभिर् मोक्षदर्शिभिः। इक्ष्वाकोश् चैव मृत्योश् च विवादो धर्मकारणात्।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. yamasya yat purā vṛttaṃ kālasya brāhmaṇasya ca. sāṃkhyayogau tu yāv uktau munibhir mokṣadarśibhiḥ. ikṣvākoś caiva mṛtyoś ca vivādo dharmakāraṇāt.

संन्यास एव वेदान्ते वर्तते जपनं प्रति। वेदवादाभिनिर्वृत्ता शान्तिर् ब्रह्मण्य् अवस्थितौ। मार्गौ ताव् अप्य् उभाव् एतौ संश्रितौ न च संश्रितौ।

saṃnyāsa eva vedānte vartate japanaṃ prati. vedavādābhinirvṛttā śāntir brahmaṇy avasthitau. mārgau tāv apy ubhāv etau saṃśritau na ca saṃśritau.

यथा संश्रूयते राजन् कारणं चात्र वक्ष्यते। क्रमेण चैष विहितो जपयज्ञविधिर् नृप। सालम्बनम् इति ज्ञेयं जपयज्ञात्मकं शुभम्। मनःसमाधिर् अत्रापि तथेन्द्रियजयः स्मृतः।

yathā saṃśrūyate rājan kāraṇaṃ cātra vakṣyate. krameṇa caiṣa vihito japayajñavidhir nṛpa. sālambanam iti jñeyaṃ japayajñātmakaṃ śubham. manaḥsamādhir atrāpi tathendriyajayaḥ smṛtaḥ.

सत्यम् अग्निपरीचारो विविक्तानां च सेवनम्। ध्यानं तपो दमः क्षान्तिर् अनसूया मिताशनम्।

satyam agniparīcāro viviktānāṃ ca sevanam. dhyānaṃ tapo damaḥ kṣāntir anasūyā mitāśanam.

विषयप्रतिसंहारो मितजल्पस् तथा शमः। एष प्रवृत्तको धर्मो निवृत्तकम् अथो शृणु।

viṣayapratisaṃhāro mitajalpas tathā śamaḥ. eṣa pravṛttako dharmo nivṛttakam atho śṛṇu.

यथा निवर्तते कर्म जपतो ब्रह्मचारिणः। न जपो न च वै ध्यानं नेच्छा न द्वेषहर्षणौ। युज्यते नृपशार्दूल सुसंवेद्यं हि तत् किल। जपम् आवर्तयन् नित्यं जपन् वै ब्रह्मचारिकम्। तदर्थबुद्ध्या संयाति मनसा जापकः परम्। यथा संश्रूयते जापो येन वै जापको भवेत्। संहिताप्रणवेनैव सावित्री च परा मता। यद् अन्यद् उचितं शुद्धं वेदस्मृत्य् उपपादितम्। एतत् सर्वम् अशेषेण यथोक्तं परिवर्जयेत्। त्रिविधं मार्गम् आसाद्य व्यक्ताव्यक्तम् अनाश्रयम्।

yathā nivartate karma japato brahmacāriṇaḥ. na japo na ca vai dhyānaṃ necchā na dveṣaharṣaṇau. yujyate nṛpaśārdūla susaṃvedyaṃ hi tat kila. japam āvartayan nityaṃ japan vai brahmacārikam. tadarthabuddhyā saṃyāti manasā jāpakaḥ param. yathā saṃśrūyate jāpo yena vai jāpako bhavet. saṃhitāpraṇavenaiva sāvitrī ca parā matā. yad anyad ucitaṃ śuddhaṃ vedasmṛty upapāditam. etat sarvam aśeṣeṇa yathoktaṃ parivarjayet. trividhaṃ mārgam āsādya vyaktāvyaktam anāśrayam.

कुशोच्चयनिषण्णः सन् कुशहस्तः कुशैः शिखी। चीरैः परिवृतस् तस्मिन् मध्ये छन्नः कुशैस् तथा।

kuśoccayaniṣaṇṇaḥ san kuśahastaḥ kuśaiḥ śikhī. cīraiḥ parivṛtas tasmin madhye channaḥ kuśais tathā.

विषयेभ्यो नमस्कुर्याद् विषयान् न च भावयेत्। साम्यम् उत्पाद्य मनसो मनस्य् एव मनो दधत्।

viṣayebhyo namaskuryād viṣayān na ca bhāvayet. sāmyam utpādya manaso manasy eva mano dadhat.

तद् धिया ध्यायति ब्रह्म जपन् वै संहितां हिताम्। संन्यस्यत्य् अथ वा तां वै समाधौ पर्यवस्थितः।

tad dhiyā dhyāyati brahma japan vai saṃhitāṃ hitām. saṃnyasyaty atha vā tāṃ vai samādhau paryavasthitaḥ.

ध्यानम् उत्पादयत्य् अत्र संहिताबलसंश्रयात्। शुद्धात्मा तपसा दान्तो निवृत्तद्वेषकामवान्। अथाभिमतमन्त्रेण प्रणवाद्यं जपेत् कृती। यस्मिन्न् एवाभिपतितं मनस् तत्र निवेशयेत्। समाधौ स हि मन्त्रे तु संहितां वा यथाविधि।

dhyānam utpādayaty atra saṃhitābalasaṃśrayāt. śuddhātmā tapasā dānto nivṛttadveṣakāmavān. athābhimatamantreṇa praṇavādyaṃ japet kṛtī. yasminn evābhipatitaṃ manas tatra niveśayet. samādhau sa hi mantre tu saṃhitāṃ vā yathāvidhi.

अरागमोहो निर्द्वंद्वो न शोचति न सज्जते। न कर्ताकरणीयानां न कार्याणाम् इति स्थितिः।

arāgamoho nirdvaṃdvo na śocati na sajjate. na kartākaraṇīyānāṃ na kāryāṇām iti sthitiḥ.

न चाहंकारयोगेन मनः प्रस्थापयेत् क्व चित्। न चात्मग्रहणे युक्तो नावमानी न चाक्रियः।

na cāhaṃkārayogena manaḥ prasthāpayet kva cit. na cātmagrahaṇe yukto nāvamānī na cākriyaḥ.

ध्यानक्रियापरो युक्तो ध्यानवान् ध्याननिश्चयः। ध्याने समाधिम् उत्पाद्य तद् अपि त्यजति क्रमात्।

dhyānakriyāparo yukto dhyānavān dhyānaniścayaḥ. dhyāne samādhim utpādya tad api tyajati kramāt.

स वै तस्याम् अवस्थायां सर्वत्यागकृतः सुखी। निरीहस् त्यजति प्राणान् ब्राह्मीं संश्रयते तनुम्। निरालम्बो भवेत् स्मृत्वा मरणाय समाधिमान्। सर्वांल् लोकान् समाक्रम्य क्रमात् प्राप्नोति वै परम्।

sa vai tasyām avasthāyāṃ sarvatyāgakṛtaḥ sukhī. nirīhas tyajati prāṇān brāhmīṃ saṃśrayate tanum. nirālambo bhavet smṛtvā maraṇāya samādhimān. sarvāṃl lokān samākramya kramāt prāpnoti vai param.

अथ वा नेच्छते तत्र ब्रह्मकायनिषेवणम्। उत्क्रामति च मार्गस्थो नैव क्व चन जायते।

atha vā necchate tatra brahmakāyaniṣevaṇam. utkrāmati ca mārgastho naiva kva cana jāyate.

आत्मबुद्धिं समास्थाय शान्तीभूतो निरामयः। अमृतं विरजःशुद्धम् आत्मानं प्रतिपद्यते।

ātmabuddhiṃ samāsthāya śāntībhūto nirāmayaḥ. amṛtaṃ virajaḥśuddham ātmānaṃ pratipadyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...