महाभारत 12.186 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 186→

[mh-12-186] • 32 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। आचारस्य विधिं तात प्रोच्यमानं त्वयानघ। श्रोतुम् इच्छामि धर्मज्ञ सर्वज्ञो ह्य् असि मे मतः।

yudhiṣṭhira uvāca. ācārasya vidhiṃ tāta procyamānaṃ tvayānagha. śrotum icchāmi dharmajña sarvajño hy asi me mataḥ.

भीष्म उवाच। दुराचारा दुर्विचेष्टा दुष्प्रज्ञाः प्रियसाहसाः। असन्तो ह्य् अभिविख्याताः सन्तश् चाचारलक्षणाः।

bhīṣma uvāca. durācārā durviceṣṭā duṣprajñāḥ priyasāhasāḥ. asanto hy abhivikhyātāḥ santaś cācāralakṣaṇāḥ.

पुरीषं यदि वा मूत्रं ये न कुर्वन्ति मानवाः। राजमार्गे गवां मध्ये धान्यमध्ये च ते शुभाः। अग्न्यागारे तथा तीरे ये न कुर्वन्ति ते शुभाः।

purīṣaṃ yadi vā mūtraṃ ye na kurvanti mānavāḥ. rājamārge gavāṃ madhye dhānyamadhye ca te śubhāḥ. agnyāgāre tathā tīre ye na kurvanti te śubhāḥ.

शौचम् आवश्यकं कृत्वा देवतानां च तर्पणम्। धर्मम् आहुर् मनुष्याणाम् उपस्पृश्य नदीं तरेत्।

śaucam āvaśyakaṃ kṛtvā devatānāṃ ca tarpaṇam. dharmam āhur manuṣyāṇām upaspṛśya nadīṃ taret.

सूर्यं सदोपतिष्ठेत न स्वप्याद् भास्करोदये। सायं प्रातर् जपन् संध्यां तिष्ठेत् पूर्वां तथापराम्।

sūryaṃ sadopatiṣṭheta na svapyād bhāskarodaye. sāyaṃ prātar japan saṃdhyāṃ tiṣṭhet pūrvāṃ tathāparām.

पञ्चार्द्रो भोजनं कुर्यात् प्राङ्मुखो मौनम् आस्थितः। न निन्देद् अन्नभक्ष्यांश् च स्वाद्व् अस्वादु च भक्षयेत्।

pañcārdro bhojanaṃ kuryāt prāṅmukho maunam āsthitaḥ. na ninded annabhakṣyāṃś ca svādv asvādu ca bhakṣayet.

नार्द्रपाणिः समुत्तिष्ठेन् नार्द्रपादः स्वपेन् निशि। देवर्षिनारदप्रोक्तम् एतद् आचारलक्षणम्।

nārdrapāṇiḥ samuttiṣṭhen nārdrapādaḥ svapen niśi. devarṣināradaproktam etad ācāralakṣaṇam.

शुचिकामम् अनड्वाहं देवगोष्ठं चतुष्पथम्। ब्राह्मणं धार्मिकं चैव नित्यं कुर्यात् प्रदक्षिणम्।

śucikāmam anaḍvāhaṃ devagoṣṭhaṃ catuṣpatham. brāhmaṇaṃ dhārmikaṃ caiva nityaṃ kuryāt pradakṣiṇam.

अतिथीनां च सर्वेषां प्रेष्याणां स्वजनस्य च। सामान्यं भोजनं भृत्यैः पुरुषस्य प्रशस्यते।

atithīnāṃ ca sarveṣāṃ preṣyāṇāṃ svajanasya ca. sāmānyaṃ bhojanaṃ bhṛtyaiḥ puruṣasya praśasyate.

सायं प्रातर् मनुष्याणाम् अशनं देवनिर्मितम्। नान्तरा भोजनं दृष्टम् उपवासी तथा भवेत्।

sāyaṃ prātar manuṣyāṇām aśanaṃ devanirmitam. nāntarā bhojanaṃ dṛṣṭam upavāsī tathā bhavet.

होमकाले तथा जुह्वन्न् ऋतुकाले तथा व्रजन्। अनन्यस्त्रीजनः प्राज्ञो ब्रह्मचारी तथा भवेत्।

homakāle tathā juhvann ṛtukāle tathā vrajan. ananyastrījanaḥ prājño brahmacārī tathā bhavet.

अमृतं ब्राह्मणोच्छिष्टं जनन्या हृदयं कृतम्। उपासीत जनः सत्यं सत्यं सन्त उपासते। लोष्ठमर्दी तृणच्छेदी नखखादी तु यो नरः। नित्योच्छिष्टः शङ्कुशुको नेहायुर् विन्दते महत्।

amṛtaṃ brāhmaṇocchiṣṭaṃ jananyā hṛdayaṃ kṛtam. upāsīta janaḥ satyaṃ satyaṃ santa upāsate. loṣṭhamardī tṛṇacchedī nakhakhādī tu yo naraḥ. nityocchiṣṭaḥ śaṅkuśuko nehāyur vindate mahat.

यजुषा संस्कृतं मांसं निवृत्तो मांसभक्षणात्। न भक्षयेद् वृथामांसं पृष्ठमांसं च वर्जयेत्।

yajuṣā saṃskṛtaṃ māṃsaṃ nivṛtto māṃsabhakṣaṇāt. na bhakṣayed vṛthāmāṃsaṃ pṛṣṭhamāṃsaṃ ca varjayet.

स्वदेशे परदेशे वा अतिथिं नोपवासयेत्। काम्यं कर्मफलं लब्ध्वा गुरूणाम् उपपादयेत्।

svadeśe paradeśe vā atithiṃ nopavāsayet. kāmyaṃ karmaphalaṃ labdhvā gurūṇām upapādayet.

गुरुभ्य आसनं देयं कर्तव्यं चाभिवादनम्। गुरून् अभ्यर्च्य युज्यन्ते आयुषा यशसा श्रिया।

gurubhya āsanaṃ deyaṃ kartavyaṃ cābhivādanam. gurūn abhyarcya yujyante āyuṣā yaśasā śriyā.

नेक्षेतादित्यम् उद्यन्तं न च नग्नां परस्त्रियम्। मैथुनं समये धर्म्यं गुह्यं चैव समाचरेत्।

nekṣetādityam udyantaṃ na ca nagnāṃ parastriyam. maithunaṃ samaye dharmyaṃ guhyaṃ caiva samācaret.

तीर्थानां हृदयं तीर्थं शुचीनां हृदयं शुचिः। सर्वम् आर्यकृतं शौचं वालसंस्पर्शनानि च।

tīrthānāṃ hṛdayaṃ tīrthaṃ śucīnāṃ hṛdayaṃ śuciḥ. sarvam āryakṛtaṃ śaucaṃ vālasaṃsparśanāni ca.

दर्शने दर्शने नित्यं सुखप्रश्नम् उदाहरेत्। सायं प्रातश् च विप्राणां प्रदिष्टम् अभिवादनम्।

darśane darśane nityaṃ sukhapraśnam udāharet. sāyaṃ prātaś ca viprāṇāṃ pradiṣṭam abhivādanam.

देवगोष्ठे गवां मध्ये ब्राह्मणानां क्रियापथे। स्वाध्याये भोजने चैव दक्षिणं पाणिम् उद्धरेत्। सायंप्रातश् च विप्राणां पूजनं च यथाविधि।

devagoṣṭhe gavāṃ madhye brāhmaṇānāṃ kriyāpathe. svādhyāye bhojane caiva dakṣiṇaṃ pāṇim uddharet. sāyaṃprātaś ca viprāṇāṃ pūjanaṃ ca yathāvidhi.

पण्यानां शोभनं पण्यं कृषीणां बाद्यते कृषिः। बहुकारं च सस्यानां वाह्ये वाह्यं तथा गवाम्।

paṇyānāṃ śobhanaṃ paṇyaṃ kṛṣīṇāṃ bādyate kṛṣiḥ. bahukāraṃ ca sasyānāṃ vāhye vāhyaṃ tathā gavām.

संपन्नं भोजने नित्यं पानीये तर्पणं तथा। सुशृतं पायसे ब्रूयाद् यवाग्वां कृसरे तथा।

saṃpannaṃ bhojane nityaṃ pānīye tarpaṇaṃ tathā. suśṛtaṃ pāyase brūyād yavāgvāṃ kṛsare tathā.

श्मश्रुकर्मणि संप्राप्ते क्षुते स्नाने ऽथ भोजने। व्याधितानां च सर्वेषाम् आयुष्यम् अभिनन्दनम्।

śmaśrukarmaṇi saṃprāpte kṣute snāne 'tha bhojane. vyādhitānāṃ ca sarveṣām āyuṣyam abhinandanam.

प्रत्यादित्यं न मेहेत न पश्येद् आत्मनः शकृत्। सुतस्त्रिया च शयनं सहभोज्यं च वर्जयेत्।

pratyādityaṃ na meheta na paśyed ātmanaḥ śakṛt. sutastriyā ca śayanaṃ sahabhojyaṃ ca varjayet.

त्वंकारं नामधेयं च ज्येष्ठानां परिवर्जयेत्। अवराणां समानानाम् उभयेषां न दुष्यति।

tvaṃkāraṃ nāmadheyaṃ ca jyeṣṭhānāṃ parivarjayet. avarāṇāṃ samānānām ubhayeṣāṃ na duṣyati.

हृदयं पापवृत्तानां पापम् आख्याति वैकृतम्। ज्ञानपूर्वं विनश्यन्ति गूहमाना महाजने।

hṛdayaṃ pāpavṛttānāṃ pāpam ākhyāti vaikṛtam. jñānapūrvaṃ vinaśyanti gūhamānā mahājane.

ज्ञानपूर्वं कृतं पापं छादयन्त्य् अबहुश्रुताः। नैनं मनुष्याः पश्यन्ति पश्यन्ति त्रिदिवौकसः।

jñānapūrvaṃ kṛtaṃ pāpaṃ chādayanty abahuśrutāḥ. nainaṃ manuṣyāḥ paśyanti paśyanti tridivaukasaḥ.

पापेन हि कृतं पापं पापम् एवानुवर्तते। धर्मेणापिहितो धर्मो धर्मम् एवानुवर्तते। धार्मिकेण कृतो धर्मः कर्तारम् अनुवर्तते। पापं कृतं न स्फुरते यथाघैर्। विपाच्यमानं पुनर् एति कर्तुः।

pāpena hi kṛtaṃ pāpaṃ pāpam evānuvartate. dharmeṇāpihito dharmo dharmam evānuvartate. dhārmikeṇa kṛto dharmaḥ kartāram anuvartate. pāpaṃ kṛtaṃ na sphurate yathāghair. vipācyamānaṃ punar eti kartuḥ.

पापं कृतं न स्मरतीह मूढो; विवर्तमानस्य तद् एति कर्तुः। राहुर् यथा चन्द्रम् उपैति चापि; तथाबुधं पापम् उपैति कर्म।

pāpaṃ kṛtaṃ na smaratīha mūḍho; vivartamānasya tad eti kartuḥ. rāhur yathā candram upaiti cāpi; tathābudhaṃ pāpam upaiti karma.

आशया संचितं द्रव्यं यत् काले नेह भुज्यते। तद् बुधा न प्रशंसन्ति मरणं न प्रतीक्षते।

āśayā saṃcitaṃ dravyaṃ yat kāle neha bhujyate. tad budhā na praśaṃsanti maraṇaṃ na pratīkṣate.

मानसं सर्वभूतानां धर्मम् आहुर् मनीषिणः। तस्मात् सर्वेषु भूतेषु मनसा शिवम् आचरेत्।

mānasaṃ sarvabhūtānāṃ dharmam āhur manīṣiṇaḥ. tasmāt sarveṣu bhūteṣu manasā śivam ācaret.

एक एव चरेद् धर्मं नास्ति धर्मे सहायता। केवलं विधिम् आसाद्य सहायः किं करिष्यति।

eka eva cared dharmaṃ nāsti dharme sahāyatā. kevalaṃ vidhim āsādya sahāyaḥ kiṃ kariṣyati.

देवा योनिर् मनुष्याणां देवानाम् अमृतं दिवि। प्रेत्यभावे सुखं धर्माच् छश्वत् तैर् उपभुज्यते।

devā yonir manuṣyāṇāṃ devānām amṛtaṃ divi. pretyabhāve sukhaṃ dharmāc chaśvat tair upabhujyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...