महाभारत 12.165 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 165→

[mh-12-165] • 31 श्लोकाः

भीष्म उवाच। ततः स विदितो राज्ञः प्रविश्य गृहम् उत्तमम्। पूजितो राक्षसेन्द्रेण निषसादासनोत्तमे।

bhīṣma uvāca. tataḥ sa vidito rājñaḥ praviśya gṛham uttamam. pūjito rākṣasendreṇa niṣasādāsanottame.

पृष्टश् च गोत्रचरणं स्वाध्यायं ब्रह्मचारिकम्। पृष्टो राज्ञा स नाज्ञासीद् गोत्रमात्रम् अथाब्रवीत्। न तत्र व्याजहारान्यद् गोत्रमात्राद् ऋते द्विजः।

pṛṣṭaś ca gotracaraṇaṃ svādhyāyaṃ brahmacārikam. pṛṣṭo rājñā sa nājñāsīd gotramātram athābravīt. na tatra vyājahārānyad gotramātrād ṛte dvijaḥ.

ब्रह्मवर्चसहीनस्य स्वाध्यायविरतस्य च। गोत्रमात्रविदो राजा निवासं समपृच्छत।

brahmavarcasahīnasya svādhyāyaviratasya ca. gotramātravido rājā nivāsaṃ samapṛcchata.

क्व ते निवासः कल्याण किंगोत्रा ब्राह्मणी च ते। तत्त्वं ब्रूहि न भीः कार्या विश्रमस्व यथासुखम्।

kva te nivāsaḥ kalyāṇa kiṃgotrā brāhmaṇī ca te. tattvaṃ brūhi na bhīḥ kāryā viśramasva yathāsukham.

गौतम उवाच। मध्यदेशप्रसूतो ऽहं वासो मे शबरालये। शूद्रा पुनर्भूर् भार्या मे सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

gautama uvāca. madhyadeśaprasūto 'haṃ vāso me śabarālaye. śūdrā punarbhūr bhāryā me satyam etad bravīmi te.

भीष्म उवाच। ततो राजा विममृशे कथं कार्यम् इदं भवेत्। कथं वा सुकृतं मे स्याद् इति बुद्ध्यान्वचिन्तयत्।

bhīṣma uvāca. tato rājā vimamṛśe kathaṃ kāryam idaṃ bhavet. kathaṃ vā sukṛtaṃ me syād iti buddhyānvacintayat.

अयं वै जननाद् विप्रः सुहृत् तस्य महात्मनः। संप्रेषितश् च तेनायं काश्यपेन ममान्तिकम्।

ayaṃ vai jananād vipraḥ suhṛt tasya mahātmanaḥ. saṃpreṣitaś ca tenāyaṃ kāśyapena mamāntikam.

तस्य प्रियं करिष्यामि स हि माम् आश्रितः सदा। भ्राता मे बान्धवश् चासौ सखा च हृदयंगमः।

tasya priyaṃ kariṣyāmi sa hi mām āśritaḥ sadā. bhrātā me bāndhavaś cāsau sakhā ca hṛdayaṃgamaḥ.

कार्त्तिक्याम् अद्य भोक्तारः सहस्रं मे द्विजोत्तमाः। तत्रायम् अपि भोक्ता वै देयम् अस्मै च मे धनम्। स चाद्य दिवसः पुण्यो ह्य् अतिथिश् चायम् आगतः। संकल्पितं चैव धनं किं विचार्यम् अतः परम्।

kārttikyām adya bhoktāraḥ sahasraṃ me dvijottamāḥ. tatrāyam api bhoktā vai deyam asmai ca me dhanam. sa cādya divasaḥ puṇyo hy atithiś cāyam āgataḥ. saṃkalpitaṃ caiva dhanaṃ kiṃ vicāryam ataḥ param.

ततः सहस्रं विप्राणां विदुषां समलंकृतम्। स्नातानाम् अनुसंप्राप्तम् अहतक्षौमवाससाम्।

tataḥ sahasraṃ viprāṇāṃ viduṣāṃ samalaṃkṛtam. snātānām anusaṃprāptam ahatakṣaumavāsasām.

तान् आगतान् द्विजश्रेष्ठान् विरूपाक्षो विशां पते। यथार्हं प्रतिजग्राह विधिदृष्टेन कर्मणा।

tān āgatān dvijaśreṣṭhān virūpākṣo viśāṃ pate. yathārhaṃ pratijagrāha vidhidṛṣṭena karmaṇā.

बृस्यस् तेषां तु संन्यस्ता राक्षसेन्द्रस्य शासनात्। भूमौ वरकुथास्तीर्णाः प्रेष्यैर् भरतसत्तम।

bṛsyas teṣāṃ tu saṃnyastā rākṣasendrasya śāsanāt. bhūmau varakuthāstīrṇāḥ preṣyair bharatasattama.

तासु ते पूजिता राज्ञा निषण्णा द्विजसत्तमाः। तिलदर्भोदकेनाथ अर्चिता विधिवद् द्विजाः। विश्वेदेवाः सपितरः साग्नयश् चोपकल्पिताः। विलिप्ताः पुष्पवन्तश् च सुप्रचाराः सुपूजिताः। व्यराजन्त महाराज नक्षत्रपतयो यथा।

tāsu te pūjitā rājñā niṣaṇṇā dvijasattamāḥ. tiladarbhodakenātha arcitā vidhivad dvijāḥ. viśvedevāḥ sapitaraḥ sāgnayaś copakalpitāḥ. viliptāḥ puṣpavantaś ca supracārāḥ supūjitāḥ. vyarājanta mahārāja nakṣatrapatayo yathā.

ततो जाम्बूनदाः पात्रीर् वज्राङ्का विमलाः शुभाः। वरान्नपूर्णा विप्रेभ्यः प्रादान् मधुघृताप्लुताः।

tato jāmbūnadāḥ pātrīr vajrāṅkā vimalāḥ śubhāḥ. varānnapūrṇā viprebhyaḥ prādān madhughṛtāplutāḥ.

तस्य नित्यं तथाषाढ्यां माघ्यां च बहवो द्विजाः। ईप्सितं भोजनवरं लभन्ते सत्कृतं सदा।

tasya nityaṃ tathāṣāḍhyāṃ māghyāṃ ca bahavo dvijāḥ. īpsitaṃ bhojanavaraṃ labhante satkṛtaṃ sadā.

विशेषतस् तु कार्त्तिक्यां द्विजेभ्यः संप्रयच्छति। शरद्व्यपाये रत्नानि पौर्णमास्याम् इति श्रुतिः।

viśeṣatas tu kārttikyāṃ dvijebhyaḥ saṃprayacchati. śaradvyapāye ratnāni paurṇamāsyām iti śrutiḥ.

सुवर्णं रजतं चैव मणीन् अथ च मौक्तिकम्। वज्रान् महाधनांश् चैव वैडूर्याजिनराङ्कवान्।

suvarṇaṃ rajataṃ caiva maṇīn atha ca mauktikam. vajrān mahādhanāṃś caiva vaiḍūryājinarāṅkavān.

रत्नराशीन् विनिक्षिप्य दक्षिणार्थे स भारत। ततः प्राह द्विजश्रेष्ठान् विरूपाक्षो महायशाः।

ratnarāśīn vinikṣipya dakṣiṇārthe sa bhārata. tataḥ prāha dvijaśreṣṭhān virūpākṣo mahāyaśāḥ.

गृह्णीत रत्नान्य् एतानि यथोत्साहं यथेष्टतः। येषु येषु च भाण्डेषु भुक्तं वो द्विजसत्तमाः। तान्य् एवादाय गच्छध्वं स्ववेश्मानीति भारत।

gṛhṇīta ratnāny etāni yathotsāhaṃ yatheṣṭataḥ. yeṣu yeṣu ca bhāṇḍeṣu bhuktaṃ vo dvijasattamāḥ. tāny evādāya gacchadhvaṃ svaveśmānīti bhārata.

इत्य् उक्तवचने तस्मिन् राक्षसेन्द्रे महात्मनि। यथेष्टं तानि रत्नानि जगृहुर् ब्राह्मणर्षभाः।

ity uktavacane tasmin rākṣasendre mahātmani. yatheṣṭaṃ tāni ratnāni jagṛhur brāhmaṇarṣabhāḥ.

ततो महार्हैस् ते सर्वे रत्नैर् अभ्यर्चिताः शुभैः। ब्राह्मणा मृष्टवसनाः सुप्रीताः स्म तदाभवन्।

tato mahārhais te sarve ratnair abhyarcitāḥ śubhaiḥ. brāhmaṇā mṛṣṭavasanāḥ suprītāḥ sma tadābhavan.

ततस् तान् राक्षसेन्द्रश् च द्विजान् आह पुनर् वचः। नानादिगागतान् राजन् राक्षसान् प्रतिषिध्य वै।

tatas tān rākṣasendraś ca dvijān āha punar vacaḥ. nānādigāgatān rājan rākṣasān pratiṣidhya vai.

अध्यैकदिवसं विप्रा न वो ऽस्तीह भयं क्व चित्। राक्षसेभ्यः प्रमोदध्वम् इष्टतो यात माचिरम्।

adhyaikadivasaṃ viprā na vo 'stīha bhayaṃ kva cit. rākṣasebhyaḥ pramodadhvam iṣṭato yāta māciram.

ततः प्रदुद्रुवुः सर्वे विप्रसंघाः समन्ततः। गौतमो ऽपि सुवर्णस्य भारम् आदाय सत्वरः।

tataḥ pradudruvuḥ sarve viprasaṃghāḥ samantataḥ. gautamo 'pi suvarṇasya bhāram ādāya satvaraḥ.

कृच्छ्रात् समुद्वहन् वीर न्यग्रोधं समुपागमत्। न्यषीदच् च परिश्रान्तः क्लान्तश् च क्षुधितश् च ह।

kṛcchrāt samudvahan vīra nyagrodhaṃ samupāgamat. nyaṣīdac ca pariśrāntaḥ klāntaś ca kṣudhitaś ca ha.

ततस् तम् अभ्यगाद् राजन् राजधर्मा खगोत्तमः। स्वागतेनाभ्यनन्दच् च गौतमं मित्रवत्सलः।

tatas tam abhyagād rājan rājadharmā khagottamaḥ. svāgatenābhyanandac ca gautamaṃ mitravatsalaḥ.

तस्य पक्षाग्रविक्षेपैः क्लमं व्यपनयत् खगः। पूजां चाप्य् अकरोद् धीमान् भोजनं चाप्य् अकल्पयत्। निष्पत्रः शयने तस्मिन् पर्यतप्यत दुष्टधीः। ततस् तौ संविदं कृत्वा खगेन्द्रद्विजसत्तमौ। न्यषीदतां महाराज न्यग्रोधे विपुले तथा। गौतमश् चिन्तयाम् आस रात्रौ तस्य समीपतः।

tasya pakṣāgravikṣepaiḥ klamaṃ vyapanayat khagaḥ. pūjāṃ cāpy akarod dhīmān bhojanaṃ cāpy akalpayat. niṣpatraḥ śayane tasmin paryatapyata duṣṭadhīḥ. tatas tau saṃvidaṃ kṛtvā khagendradvijasattamau. nyaṣīdatāṃ mahārāja nyagrodhe vipule tathā. gautamaś cintayām āsa rātrau tasya samīpataḥ.

स भुक्तवान् सुविश्रान्तो गौतमो ऽचिन्तयत् तदा। हाटकस्याभिरूपस्य भारो ऽयं सुमहान् मया। गृहीतो लोभमोहाद् वै दूरं च गमनं मम।

sa bhuktavān suviśrānto gautamo 'cintayat tadā. hāṭakasyābhirūpasya bhāro 'yaṃ sumahān mayā. gṛhīto lobhamohād vai dūraṃ ca gamanaṃ mama.

न चास्ति पथि भोक्तव्यं प्राणसंधारणं मम। किं कृत्वा धारयेयं वै प्राणान् इत्य् अभ्यचिन्तयत्।

na cāsti pathi bhoktavyaṃ prāṇasaṃdhāraṇaṃ mama. kiṃ kṛtvā dhārayeyaṃ vai prāṇān ity abhyacintayat.

ततः स पथि भोक्तव्यं प्रेक्षमाणो न किं चन। कृतघ्नः पुरुषव्याघ्र मनसेदम् अचिन्तयत्।

tataḥ sa pathi bhoktavyaṃ prekṣamāṇo na kiṃ cana. kṛtaghnaḥ puruṣavyāghra manasedam acintayat.

अयं बकपतिः पार्श्वे मांसराशिः स्थितो मम। इमं हत्वा गृहीत्वा च यास्ये ऽहं समभिद्रुतम्।

ayaṃ bakapatiḥ pārśve māṃsarāśiḥ sthito mama. imaṃ hatvā gṛhītvā ca yāsye 'haṃ samabhidrutam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents