महाभारत 12.131 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 131→

[mh-12-131] • 18 श्लोकाः

भीष्म उवाच। स्वराष्ट्रात् परराष्ट्राच् च कोशं संजनयेन् नृपः। कोशाद् धि धर्मः कौन्तेय राज्यमूलः प्रवर्तते।

bhīṣma uvāca. svarāṣṭrāt pararāṣṭrāc ca kośaṃ saṃjanayen nṛpaḥ. kośād dhi dharmaḥ kaunteya rājyamūlaḥ pravartate.

तस्मात् संजनयेत् कोशं संहृत्य परिपालयेत्। परिपाल्यानुगृह्णीयाद् एष धर्मः सनातनः।

tasmāt saṃjanayet kośaṃ saṃhṛtya paripālayet. paripālyānugṛhṇīyād eṣa dharmaḥ sanātanaḥ.

न कोशः शुद्धशौचेन न नृशंसेन जायते। पदं मध्यमम् आस्थाय कोशसंग्रहणं चरेत्।

na kośaḥ śuddhaśaucena na nṛśaṃsena jāyate. padaṃ madhyamam āsthāya kośasaṃgrahaṇaṃ caret.

अबलस्य कुतः कोशो ह्य् अकोशस्य कुतो बलम्। अबलस्य कुतो राज्यम् अराज्ञः श्रीः कुतो भवेत्।

abalasya kutaḥ kośo hy akośasya kuto balam. abalasya kuto rājyam arājñaḥ śrīḥ kuto bhavet.

उच्चैर् वृत्तेः श्रियो हानिर् यथैव मरणं तथा। तस्मात् कोशं बलं मित्राण्य् अथ राजा विवर्धयेत्।

uccair vṛtteḥ śriyo hānir yathaiva maraṇaṃ tathā. tasmāt kośaṃ balaṃ mitrāṇy atha rājā vivardhayet.

हीनकोशं हि राजानम् अवजानन्ति मानवाः। न चास्याल्पेन तुष्यन्ति कार्यम् अभ्युत्सहन्ति च।

hīnakośaṃ hi rājānam avajānanti mānavāḥ. na cāsyālpena tuṣyanti kāryam abhyutsahanti ca.

श्रियो हि कारणाद् राजा सत्क्रियां लभते पराम्। सास्य गूहति पापानि वासो गुह्यम् इव स्त्रियाः।

śriyo hi kāraṇād rājā satkriyāṃ labhate parām. sāsya gūhati pāpāni vāso guhyam iva striyāḥ.

ऋद्धिम् अस्यानुवर्तन्ते पुरा विप्रकृता जनाः। शालावृका इवाजस्रं जिघांसून् इव विन्दति। ईदृशस्य कुतो राज्ञः सुखं भरतसत्तम।

ṛddhim asyānuvartante purā viprakṛtā janāḥ. śālāvṛkā ivājasraṃ jighāṃsūn iva vindati. īdṛśasya kuto rājñaḥ sukhaṃ bharatasattama.

उद्यच्छेद् एव न ग्लायेद् उद्यमो ह्य् एव पौरुषम्। अप्य् अपर्वणि भज्येत न नमेतेह कस्य चित्।

udyacched eva na glāyed udyamo hy eva pauruṣam. apy aparvaṇi bhajyeta na nameteha kasya cit.

अप्य् अरण्यं समाश्रित्य चरेद् दस्युगणैः सह। न त्व् एवोद्धृतमर्यादैर् दस्युभिः सहितश् चरेत्। दस्यूनां सुलभा सेना रौद्रकर्मसु भारत।

apy araṇyaṃ samāśritya cared dasyugaṇaiḥ saha. na tv evoddhṛtamaryādair dasyubhiḥ sahitaś caret. dasyūnāṃ sulabhā senā raudrakarmasu bhārata.

एकान्तेन ह्य् अमर्यादात् सर्वो ऽप्य् उद्विजते जनः। दस्यवो ऽप्य् उपशङ्कन्ते निरनुक्रोशकारिणः।

ekāntena hy amaryādāt sarvo 'py udvijate janaḥ. dasyavo 'py upaśaṅkante niranukrośakāriṇaḥ.

स्थापयेद् एव मर्यादां जनचित्तप्रसादिनीम्। अल्पाप्य् अथेह मर्यादा लोके भवति पूजिता।

sthāpayed eva maryādāṃ janacittaprasādinīm. alpāpy atheha maryādā loke bhavati pūjitā.

नायं लोको ऽस्ति न पर इति व्यवसितो जनः। नालं गन्तुं च विश्वासं नास्तिके भयशङ्किनि।

nāyaṃ loko 'sti na para iti vyavasito janaḥ. nālaṃ gantuṃ ca viśvāsaṃ nāstike bhayaśaṅkini.

यथा सद्भिः परादानम् अहिंसा दस्युभिस् तथा। अनुरज्यन्ति भूतानि समर्यादेषु दस्युषु।

yathā sadbhiḥ parādānam ahiṃsā dasyubhis tathā. anurajyanti bhūtāni samaryādeṣu dasyuṣu.

अयुध्यमानस्य वधो दारामर्शः कृतघ्नता। ब्रह्मवित्तस्य चादानं निःशेषकरणं तथा। स्त्रिया मोषः परिस्थानं दस्युष्व् एतद् विगर्हितम्।

ayudhyamānasya vadho dārāmarśaḥ kṛtaghnatā. brahmavittasya cādānaṃ niḥśeṣakaraṇaṃ tathā. striyā moṣaḥ paristhānaṃ dasyuṣv etad vigarhitam.

स एष एव भवति दस्युर् एतानि वर्जयन्। अभिसंदधते ये न विनाशायास्य भारत। नशेषम् एवोपालभ्य न कुर्वन्तीति निश्चयः।

sa eṣa eva bhavati dasyur etāni varjayan. abhisaṃdadhate ye na vināśāyāsya bhārata. naśeṣam evopālabhya na kurvantīti niścayaḥ.

तस्मात् सशेषं कर्तव्यं स्वाधीनम् अपि दस्युभिः। न बलस्थो ऽहम् अस्मीति नृशंसानि समाचरेत्।

tasmāt saśeṣaṃ kartavyaṃ svādhīnam api dasyubhiḥ. na balastho 'ham asmīti nṛśaṃsāni samācaret.

सशेषकारिणस् तात शेषं पश्यन्ति सर्वतः। निःशेषकारिणो नित्यम् अशेषकरणाद् भयम्।

saśeṣakāriṇas tāta śeṣaṃ paśyanti sarvataḥ. niḥśeṣakāriṇo nityam aśeṣakaraṇād bhayam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...