महाभारत 12.1 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

अध्याय 1→

[mh-12-1] • 45 श्लोकाः

नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयम् उदीरयेत्। द्वैपायनौष्ठपुटनिःसृतम् अप्रमेयं। पुण्यं पवित्रम् अथ पापहरं शिवं च। यो भारतं समधिगच्छति वाच्यमानं। किं तस्य पुष्करजलैर् अभिषेचनेन। यो गोशतं कण[न]कशृङ्गमयं ददाति। विप्राय वेदविदुषे च बहुश्रुताय। एकां च भारतकथां शृणुयात् समग्रां। तुल्यं फलं भवति तस्य च तस्य चेति। व्यासं वसिष्ठनप्तारं शक्तेः पौत्रम् अकल्मषम्। पराशरात्मजं वन्दे शुकतातं तपोनिधिम्। व्यासाय विष्णुरूपाय व्यासरूपाय विष्णवे। नमो वै ब्रह्मनिधये वासिष्ठाय नमो नमः। नमो धर्माय महते नमः कृष्णाय वेधसे। ब्राह्मणेभ्यो नमस्कृत्य धर्मान् वक्ष्यामि शाश्वतान्। नमो भगवते तस्मै व्यासायामिततेजसे। यस्य प्रसादाद् वक्ष्यामि नारायणकथाम् इमाम्।

nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam. devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet. dvaipāyanauṣṭhapuṭaniḥsṛtam aprameyaṃ. puṇyaṃ pavitram atha pāpaharaṃ śivaṃ ca. yo bhārataṃ samadhigacchati vācyamānaṃ. kiṃ tasya puṣkarajalair abhiṣecanena. yo gośataṃ kaṇa[na]kaśṛṅgamayaṃ dadāti. viprāya vedaviduṣe ca bahuśrutāya. ekāṃ ca bhāratakathāṃ śṛṇuyāt samagrāṃ. tulyaṃ phalaṃ bhavati tasya ca tasya ceti. vyāsaṃ vasiṣṭhanaptāraṃ śakteḥ pautram akalmaṣam. parāśarātmajaṃ vande śukatātaṃ taponidhim. vyāsāya viṣṇurūpāya vyāsarūpāya viṣṇave. namo vai brahmanidhaye vāsiṣṭhāya namo namaḥ. namo dharmāya mahate namaḥ kṛṣṇāya vedhase. brāhmaṇebhyo namaskṛtya dharmān vakṣyāmi śāśvatān. namo bhagavate tasmai vyāsāyāmitatejase. yasya prasādād vakṣyāmi nārāyaṇakathām imām.

वैशंपायन उवाच। कृतोदकास् ते सुहृदां सर्वेषां पाण्डुनन्दनाः। विदुरो धृतराष्ट्रश् च सर्वाश् च भरतस्त्रियः।

vaiśaṃpāyana uvāca. kṛtodakās te suhṛdāṃ sarveṣāṃ pāṇḍunandanāḥ. viduro dhṛtarāṣṭraś ca sarvāś ca bharatastriyaḥ.

तत्र ते सुमहात्मानो न्यवसन् कुरुनन्दनाः। शौचं निवर्तयिष्यन्तो मासम् एकं बहिः पुरात्।

tatra te sumahātmāno nyavasan kurunandanāḥ. śaucaṃ nivartayiṣyanto māsam ekaṃ bahiḥ purāt.

कृतोदकं तु राजानं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्। अभिजग्मुर् महात्मानः सिद्धा ब्रह्मर्षिसत्तमाः।

kṛtodakaṃ tu rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram. abhijagmur mahātmānaḥ siddhā brahmarṣisattamāḥ.

द्वैपायनो नारदश् च देवलश् च महान् ऋषिः। देवस्थानश् च कण्वश् च तेषां शिष्याश् च सत्तमाः।

dvaipāyano nāradaś ca devalaś ca mahān ṛṣiḥ. devasthānaś ca kaṇvaś ca teṣāṃ śiṣyāś ca sattamāḥ.

अन्ये च वेदविद्वांसः कृतप्रज्ञा द्विजातयः। गृहस्थाः स्नातकाः सर्वे ददृशुः कुरुसत्तमम्।

anye ca vedavidvāṃsaḥ kṛtaprajñā dvijātayaḥ. gṛhasthāḥ snātakāḥ sarve dadṛśuḥ kurusattamam.

अभिगम्य महात्मानः पूजिताश् च यथाविधि। आसनेषु महार्हेषु विविशुस् ते महर्षयः।

abhigamya mahātmānaḥ pūjitāś ca yathāvidhi. āsaneṣu mahārheṣu viviśus te maharṣayaḥ.

प्रतिगृह्य ततः पूजां तत्कालसदृशीं तदा। पर्युपासन् यथान्यायं परिवार्य युधिष्ठिरम्।

pratigṛhya tataḥ pūjāṃ tatkālasadṛśīṃ tadā. paryupāsan yathānyāyaṃ parivārya yudhiṣṭhiram.

पुण्ये भागीरथीतीरे शोकव्याकुलचेतसम्। आश्वासयन्तो राजानं विप्राः शतसहस्रशः।

puṇye bhāgīrathītīre śokavyākulacetasam. āśvāsayanto rājānaṃ viprāḥ śatasahasraśaḥ.

नारदस् त्व् अब्रवीत् काले धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्। विचार्य मुनिभिः सार्धं तत्कालसदृशं वचः।

nāradas tv abravīt kāle dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram. vicārya munibhiḥ sārdhaṃ tatkālasadṛśaṃ vacaḥ.

भवतो बाहुवीर्येण प्रसादान् माधवस्य च। जितेयम् अवनिः कृत्स्ना धर्मेण च युधिष्ठिर।

bhavato bāhuvīryeṇa prasādān mādhavasya ca. jiteyam avaniḥ kṛtsnā dharmeṇa ca yudhiṣṭhira.

दिष्ट्या मुक्ताः स्थ संग्रामाद् अस्माल् लोकभयंकरात्। क्षत्रधर्मरतश् चापि कच्चिन् मोदसि पाण्डव।

diṣṭyā muktāḥ stha saṃgrāmād asmāl lokabhayaṃkarāt. kṣatradharmarataś cāpi kaccin modasi pāṇḍava.

कच्चिच् च निहतामित्रः प्रीणासि सुहृदो नृप। कच्चिच् छ्रियम् इमां प्राप्य न त्वां शोकः प्रबाधते।

kaccic ca nihatāmitraḥ prīṇāsi suhṛdo nṛpa. kaccic chriyam imāṃ prāpya na tvāṃ śokaḥ prabādhate.

युधिष्ठिर उवाच। विजितेयं मही कृत्स्ना कृष्णबाहुबलाश्रयात्। ब्राह्मणानां प्रसादेन भीमार्जुनबलेन च।

yudhiṣṭhira uvāca. vijiteyaṃ mahī kṛtsnā kṛṣṇabāhubalāśrayāt. brāhmaṇānāṃ prasādena bhīmārjunabalena ca.

इदं तु मे महद् दुःखं वर्तते हृदि नित्यदा। कृत्वा ज्ञातिक्षयम् इमं महान्तं लोभकारितम्।

idaṃ tu me mahad duḥkhaṃ vartate hṛdi nityadā. kṛtvā jñātikṣayam imaṃ mahāntaṃ lobhakāritam.

सौभद्रं द्रौपदेयांश् च घातयित्वा प्रियान् सुतान्। जयो ऽयम् अजयाकारो भगवन् प्रतिभाति मे।

saubhadraṃ draupadeyāṃś ca ghātayitvā priyān sutān. jayo 'yam ajayākāro bhagavan pratibhāti me.

किं नु वक्ष्यति वार्ष्णेयी वधूर् मे मधुसूदनम्। द्वारकावासिनी कृष्णम् इतः प्रतिगतं हरिम्।

kiṃ nu vakṣyati vārṣṇeyī vadhūr me madhusūdanam. dvārakāvāsinī kṛṣṇam itaḥ pratigataṃ harim.

द्रौपदी हतपुत्रेयं कृपणा हतबान्धवा। अस्मत्प्रियहिते युक्ता भूयः पीडयतीव माम्।

draupadī hataputreyaṃ kṛpaṇā hatabāndhavā. asmatpriyahite yuktā bhūyaḥ pīḍayatīva mām.

इदम् अन्यच् च भगवन् यत् त्वां वक्ष्यामि नारद। मन्त्रसंवरणेनास्मि कुन्त्या दुःखेन योजितः।

idam anyac ca bhagavan yat tvāṃ vakṣyāmi nārada. mantrasaṃvaraṇenāsmi kuntyā duḥkhena yojitaḥ.

यो ऽसौ नागायुतबलो लोके ऽप्रतिरथो रणे। सिंहखेलगतिर् धीमान् घृणी दान्तो यतव्रतः।

yo 'sau nāgāyutabalo loke 'pratiratho raṇe. siṃhakhelagatir dhīmān ghṛṇī dānto yatavrataḥ.

आश्रयो धार्तराष्ट्राणां मानी तीक्ष्णपराक्रमः। अमर्षी नित्यसंरम्भी क्षेप्तास्माकं रणे रणे।

āśrayo dhārtarāṣṭrāṇāṃ mānī tīkṣṇaparākramaḥ. amarṣī nityasaṃrambhī kṣeptāsmākaṃ raṇe raṇe.

शीघ्रास्त्रश् चित्रयोधी च कृती चाद्भुतविक्रमः। गूढोत्पन्नः सुतः कुन्त्या भ्रातास्माकं च सोदरः।

śīghrāstraś citrayodhī ca kṛtī cādbhutavikramaḥ. gūḍhotpannaḥ sutaḥ kuntyā bhrātāsmākaṃ ca sodaraḥ.

तोयकर्मणि यं कुन्ती कथयाम् आस सूर्यजम्। पुत्रं सर्वगुणोपेतम् अवकीर्णं जले पुरा। मञ्जूषायां समाधाय गङ्गास्रोतस्य् अमज्जयत्।

toyakarmaṇi yaṃ kuntī kathayām āsa sūryajam. putraṃ sarvaguṇopetam avakīrṇaṃ jale purā. mañjūṣāyāṃ samādhāya gaṅgāsrotasy amajjayat.

यं सूतपुत्रं लोको ऽयं राधेयं चाप्य् अमन्यत। स ज्येष्ठपुत्रः कुन्त्या वै भ्रातास्माकं च मातृजः।

yaṃ sūtaputraṃ loko 'yaṃ rādheyaṃ cāpy amanyata. sa jyeṣṭhaputraḥ kuntyā vai bhrātāsmākaṃ ca mātṛjaḥ.

अजानता मया संख्ये राज्यलुब्धेन घातितः। तन् मे दहति गात्राणि तूलराशिम् इवानलः।

ajānatā mayā saṃkhye rājyalubdhena ghātitaḥ. tan me dahati gātrāṇi tūlarāśim ivānalaḥ.

न हि तं वेद पार्थो ऽपि भ्रातरं श्वेतवाहनः। नाहं न भीमो न यमौ स त्व् अस्मान् वेद सुव्रतः।

na hi taṃ veda pārtho 'pi bhrātaraṃ śvetavāhanaḥ. nāhaṃ na bhīmo na yamau sa tv asmān veda suvrataḥ.

गता किल पृथा तस्य सकाशम् इति नः श्रुतम्। अस्माकं शमकामा वै त्वं च पुत्रो ममेत्य् अथ।

gatā kila pṛthā tasya sakāśam iti naḥ śrutam. asmākaṃ śamakāmā vai tvaṃ ca putro mamety atha.

पृथाया न कृतः कामस् तेन चापि महात्मना। अतिपश्चाद् इदं मातर्य् अवोचद् इति नः श्रुतम्।

pṛthāyā na kṛtaḥ kāmas tena cāpi mahātmanā. atipaścād idaṃ mātary avocad iti naḥ śrutam.

न हि शक्ष्याम्य् अहं त्यक्तुं नृपं दुर्योधनं रणे। अनार्यं च नृशंसं च कृतघ्नं च हि मे भवेत्।

na hi śakṣyāmy ahaṃ tyaktuṃ nṛpaṃ duryodhanaṃ raṇe. anāryaṃ ca nṛśaṃsaṃ ca kṛtaghnaṃ ca hi me bhavet.

युधिष्ठिरेण संधिं च यदि कुर्यां मते तव। भीतो रणे श्वेतवाहाद् इति मां मंस्यते जनः।

yudhiṣṭhireṇa saṃdhiṃ ca yadi kuryāṃ mate tava. bhīto raṇe śvetavāhād iti māṃ maṃsyate janaḥ.

सो ऽहं निर्जित्य समरे विजयं सहकेशवम्। संधास्ये धर्मपुत्रेण पश्चाद् इति च सो ऽब्रवीत्।

so 'haṃ nirjitya samare vijayaṃ sahakeśavam. saṃdhāsye dharmaputreṇa paścād iti ca so 'bravīt.

तम् अवोचत् किल पृथा पुनः पृथुलवक्षसम्। चतुर्णाम् अभयं देहि कामं युध्यस्व फल्गुनम्।

tam avocat kila pṛthā punaḥ pṛthulavakṣasam. caturṇām abhayaṃ dehi kāmaṃ yudhyasva phalgunam.

सो ऽब्रवीन् मातरं धीमान् वेपमानः कृताञ्जलिः। प्राप्तान् विषह्यांश् चतुरो न हनिष्यामि ते सुतान्।

so 'bravīn mātaraṃ dhīmān vepamānaḥ kṛtāñjaliḥ. prāptān viṣahyāṃś caturo na haniṣyāmi te sutān.

पञ्चैव हि सुता मातर् भविष्यन्ति हि ते ध्रुवम्। सकर्णा वा हते पार्थे सार्जुना वा हते मयि।

pañcaiva hi sutā mātar bhaviṣyanti hi te dhruvam. sakarṇā vā hate pārthe sārjunā vā hate mayi.

तं पुत्रगृद्धिनी भूयो माता पुत्रम् अथाब्रवीत्। भ्रातॄणां स्वस्ति कुर्वीथा येषां स्वस्ति चिकीर्षसि।

taṃ putragṛddhinī bhūyo mātā putram athābravīt. bhrātṝṇāṃ svasti kurvīthā yeṣāṃ svasti cikīrṣasi.

तम् एवम् उक्त्वा तु पृथा विसृज्योपययौ गृहान्। सो ऽर्जुनेन हतो वीरो भ्राता भ्रात्रा सहोदरः।

tam evam uktvā tu pṛthā visṛjyopayayau gṛhān. so 'rjunena hato vīro bhrātā bhrātrā sahodaraḥ.

न चैव विवृतो मन्त्रः पृथायास् तस्य वा मुने। अथ शूरो महेष्वासः पार्थेनासौ निपातितः।

na caiva vivṛto mantraḥ pṛthāyās tasya vā mune. atha śūro maheṣvāsaḥ pārthenāsau nipātitaḥ.

अहं त्व् अज्ञासिषं पश्चात् स्वसोदर्यं द्विजोत्तम। पूर्वजं भ्रातरं कर्णं पृथाया वचनात् प्रभो।

ahaṃ tv ajñāsiṣaṃ paścāt svasodaryaṃ dvijottama. pūrvajaṃ bhrātaraṃ karṇaṃ pṛthāyā vacanāt prabho.

तेन मे दूयते ऽतीव हृदयं भ्रातृघातिनः। कर्णार्जुनसहायो ऽहं जयेयम् अपि वासवम्।

tena me dūyate 'tīva hṛdayaṃ bhrātṛghātinaḥ. karṇārjunasahāyo 'haṃ jayeyam api vāsavam.

सभायां क्लिश्यमानस्य धार्तराष्ट्रैर् दुरात्मभिः। सहसोत्पतितः क्रोधः कर्णं दृष्ट्वा प्रशाम्यति।

sabhāyāṃ kliśyamānasya dhārtarāṣṭrair durātmabhiḥ. sahasotpatitaḥ krodhaḥ karṇaṃ dṛṣṭvā praśāmyati.

यदा ह्य् अस्य गिरो रूक्षाः शृणोमि कटुकोदयाः। सभायां गदतो द्यूते दुर्योधनहितैषिणः।

yadā hy asya giro rūkṣāḥ śṛṇomi kaṭukodayāḥ. sabhāyāṃ gadato dyūte duryodhanahitaiṣiṇaḥ.

तदा नश्यति मे क्रोधः पादौ तस्य निरीक्ष्य ह। कुन्त्या हि सदृशौ पादौ कर्णस्येति मतिर् मम।

tadā naśyati me krodhaḥ pādau tasya nirīkṣya ha. kuntyā hi sadṛśau pādau karṇasyeti matir mama.

सादृश्यहेतुम् अन्विच्छन् पृथायास् तव चैव ह। कारणं नाधिगच्छामि कथं चिद् अपि चिन्तयन्।

sādṛśyahetum anvicchan pṛthāyās tava caiva ha. kāraṇaṃ nādhigacchāmi kathaṃ cid api cintayan.

कथं नु तस्य संग्रामे पृथिवी चक्रम् अग्रसत्। कथं च शप्तो भ्राता मे तत् त्वं वक्तुम् इहार्हसि।

kathaṃ nu tasya saṃgrāme pṛthivī cakram agrasat. kathaṃ ca śapto bhrātā me tat tvaṃ vaktum ihārhasi.

श्रोतुम् इच्छामि भगवंस् त्वत्तः सर्वं यथातथम्। भवान् हि सर्वविद् विद्वांल् लोके वेद कृताकृतम्। अनागते वर्तमाने त्रैलोक्ये नात्र संशयः।

śrotum icchāmi bhagavaṃs tvattaḥ sarvaṃ yathātatham. bhavān hi sarvavid vidvāṃl loke veda kṛtākṛtam. anāgate vartamāne trailokye nātra saṃśayaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents