महाभारत 11.5 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←स्त्री पर्व→

←अध्याय 5→

[mh-11-5] • 22 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। यद् इदं धर्मगहनं बुद्ध्या समनुगम्यते। एतद् विस्तरशः सर्वं बुद्धिमार्गं प्रशंस मे।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yad idaṃ dharmagahanaṃ buddhyā samanugamyate. etad vistaraśaḥ sarvaṃ buddhimārgaṃ praśaṃsa me.

विदुर उवाच। अत्र ते वर्तयिष्यामि नमस्कृत्वा स्वयंभुवे। यथा संसारगहनं वदन्ति परमर्षयः।

vidura uvāca. atra te vartayiṣyāmi namaskṛtvā svayaṃbhuve. yathā saṃsāragahanaṃ vadanti paramarṣayaḥ.

कश् चिन् महति संसारे वर्तमानो द्विजः किल। वनं दुर्गम् अनुप्राप्तो महत् क्रव्यादसंकुलम्।

kaś cin mahati saṃsāre vartamāno dvijaḥ kila. vanaṃ durgam anuprāpto mahat kravyādasaṃkulam.

सिंहव्याघ्रगजाकारैर् अतिघोरैर् महाशनैः। पिशितादैर् अतिभयैर् महोग्राकृतिभिस् तथा। समन्तात् संपरिक्षिप्तं मृत्योर् अपि भयप्रदम्।

siṃhavyāghragajākārair atighorair mahāśanaiḥ. piśitādair atibhayair mahogrākṛtibhis tathā. samantāt saṃparikṣiptaṃ mṛtyor api bhayapradam.

तद् अस्य दृष्ट्वा हृदयम् उद्वेगम् अगमत् परम्। अभ्युच्छ्रयश् च रोम्णां वै विक्रियाश् च परंतप। वेपथुश् चाभवद् गात्रे रोमहर्षश् च भारत।

tad asya dṛṣṭvā hṛdayam udvegam agamat param. abhyucchrayaś ca romṇāṃ vai vikriyāś ca paraṃtapa. vepathuś cābhavad gātre romaharṣaś ca bhārata.

स तद् वनं व्यनुसरन् विप्रधावन् इतस् ततः। वीक्षमाणो दिशः सर्वाः शरणं क्व भवेद् इति।

sa tad vanaṃ vyanusaran vipradhāvan itas tataḥ. vīkṣamāṇo diśaḥ sarvāḥ śaraṇaṃ kva bhaved iti.

स तेषां छिद्रम् अन्विच्छन् प्रद्रुतो भयपीडितः। न च निर्याति वै दूरं न च तैर् विप्रयुज्यते।

sa teṣāṃ chidram anvicchan pradruto bhayapīḍitaḥ. na ca niryāti vai dūraṃ na ca tair viprayujyate.

अथापश्यद् वनं घोरं समन्ताद् वागुरावृतम्। बाहुभ्यां संपरिष्वक्तं स्त्रिया परमघोरया।

athāpaśyad vanaṃ ghoraṃ samantād vāgurāvṛtam. bāhubhyāṃ saṃpariṣvaktaṃ striyā paramaghorayā.

पञ्चशीर्षधरैर् नागैः शैलैर् इव समुन्नतैः। नभःस्पृशैर् महावृक्षैः परिक्षिप्तं महावनम्।

pañcaśīrṣadharair nāgaiḥ śailair iva samunnataiḥ. nabhaḥspṛśair mahāvṛkṣaiḥ parikṣiptaṃ mahāvanam.

वनमध्ये च तत्राभूद् उदपानः समावृतः। वल्लीभिस् तृणछन्नाभिर् गूढाभिर् अभिसंवृतः।

vanamadhye ca tatrābhūd udapānaḥ samāvṛtaḥ. vallībhis tṛṇachannābhir gūḍhābhir abhisaṃvṛtaḥ.

पपात स द्विजस् तत्र निगूढे सलिलाशये। विलग्नश् चाभवत् तस्मिंल् लतासंतानसंकटे।

papāta sa dvijas tatra nigūḍhe salilāśaye. vilagnaś cābhavat tasmiṃl latāsaṃtānasaṃkaṭe.

पनसस्य यथा जातं वृन्तबद्धं महाफलम्। स तथा लम्बते तत्र ऊर्ध्वपादो ह्य् अधःशिराः।

panasasya yathā jātaṃ vṛntabaddhaṃ mahāphalam. sa tathā lambate tatra ūrdhvapādo hy adhaḥśirāḥ.

अथ तत्रापि चान्यो ऽस्य भूयो जात उपद्रवः। तथा तत्रैव चायातो दन्ती दऌइतपर्वतः। कूपमध्ये महानागम् अपश्यत महाबलम्। कूपवीनाहवेलायाम् अपश्यत महागजम्।

atha tatrāpi cānyo 'sya bhūyo jāta upadravaḥ. tathā tatraiva cāyāto dantī daḷitaparvataḥ. kūpamadhye mahānāgam apaśyata mahābalam. kūpavīnāhavelāyām apaśyata mahāgajam.

षड्वक्त्रं कृष्णशबलं द्विषट्कपदचारिणम्। क्रमेण परिसर्पन्तं वल्लीवृक्षसमावृतम्।

ṣaḍvaktraṃ kṛṣṇaśabalaṃ dviṣaṭkapadacāriṇam. krameṇa parisarpantaṃ vallīvṛkṣasamāvṛtam.

तस्य चापि प्रशाखासु वृक्षशाखावलम्बिनः। नानारूपा मधुकरा घोररूपा भयावहाः। आसते मधु संभृत्य पूर्वम् एव निकेतजाः।

tasya cāpi praśākhāsu vṛkṣaśākhāvalambinaḥ. nānārūpā madhukarā ghorarūpā bhayāvahāḥ. āsate madhu saṃbhṛtya pūrvam eva niketajāḥ.

भूयो भूयः समीहन्ते मधूनि भरतर्षभ। स्वादनीयानि भूतानां न यैर् बालो ऽपि तृप्यते।

bhūyo bhūyaḥ samīhante madhūni bharatarṣabha. svādanīyāni bhūtānāṃ na yair bālo 'pi tṛpyate.

तेषां मधूनां बहुधा धारा प्रस्रवते सदा। तां लम्बमानः स पुमान् धारां पिबति सर्वदा। न चास्य तृष्णा विरता पिबमानस्य संकटे।

teṣāṃ madhūnāṃ bahudhā dhārā prasravate sadā. tāṃ lambamānaḥ sa pumān dhārāṃ pibati sarvadā. na cāsya tṛṣṇā viratā pibamānasya saṃkaṭe.

अभीप्सति च तां नित्यम् अतृप्तः स पुनः पुनः। न चास्य जीविते राजन् निर्वेदः समजायत।

abhīpsati ca tāṃ nityam atṛptaḥ sa punaḥ punaḥ. na cāsya jīvite rājan nirvedaḥ samajāyata.

तत्रैव च मनुष्यस्य जीविताशा प्रतिष्ठिता। कृष्णाः श्वेताश् च तं वृक्षं कुट्टयन्ति स्म मूषकाः।

tatraiva ca manuṣyasya jīvitāśā pratiṣṭhitā. kṛṣṇāḥ śvetāś ca taṃ vṛkṣaṃ kuṭṭayanti sma mūṣakāḥ.

व्यालैश् च वनदुर्गान्ते स्त्रिया च परमोग्रया। कूपाधस्ताच् च नागेन वीनाहे कुञ्जरेण च।

vyālaiś ca vanadurgānte striyā ca paramograyā. kūpādhastāc ca nāgena vīnāhe kuñjareṇa ca.

वृक्षप्रपाताच् च भयं मूषकेभ्यश् च पञ्चमम्। मधुलोभान् मधुकरैः षष्ठम् आहुर् महद् भयम्।

vṛkṣaprapātāc ca bhayaṃ mūṣakebhyaś ca pañcamam. madhulobhān madhukaraiḥ ṣaṣṭham āhur mahad bhayam.

एवं स वसते तत्र क्षिप्तः संसारसागरे। न चैव जीविताशायां निर्वेदम् उपगच्छति।

evaṃ sa vasate tatra kṣiptaḥ saṃsārasāgare. na caiva jīvitāśāyāṃ nirvedam upagacchati.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...