महाभारत 11.3 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←स्त्री पर्व→

←अध्याय 3→

[mh-11-3] • 17 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। सुभाषितैर् महाप्राज्ञ शोको ऽयं विगतो मम। भुय एव तु वाक्यानि श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. subhāṣitair mahāprājña śoko 'yaṃ vigato mama. bhuya eva tu vākyāni śrotum icchāmi tattvataḥ.

अनिष्टानां च संसर्गाद् इष्टानां च विवर्जनात्। कथं हि मानसैर् दुःखैः प्रमुच्यन्ते ऽत्र पण्डिताः।

aniṣṭānāṃ ca saṃsargād iṣṭānāṃ ca vivarjanāt. kathaṃ hi mānasair duḥkhaiḥ pramucyante 'tra paṇḍitāḥ.

विदुर उवाच। यतो यतो मनो दुःखात् सुखाद् वापि प्रमुच्यते। ततस् ततः शमं लब्ध्वा सुगतिं विन्दते बुधः।

vidura uvāca. yato yato mano duḥkhāt sukhād vāpi pramucyate. tatas tataḥ śamaṃ labdhvā sugatiṃ vindate budhaḥ.

अशाश्वतम् इदं सर्वं चिन्त्यमानं नरर्षभ। कदलीसंनिभो लोकः सारो ह्य् अस्य न विद्यते। यदा प्राज्ञाश् च मूढाश् च धनवन्तो ऽथ निर्धनाः। सर्वे पितृवशं प्राप्य स्वपन्ति विगतज्वराः। निर्मांसैर् अस्थिभूयिष्ठैर् गात्रैः स्नायुनिबन्धनैः। किं विशेषं प्रपश्यन्ति तत्र तेषां परे जनाः। येन प्रत्यवगच्छेयुः कुलरूपविशेषणम्। कस्माद् अन्योन्यम् इच्छन्ति विप्रलब्धधियो नराः।

aśāśvatam idaṃ sarvaṃ cintyamānaṃ nararṣabha. kadalīsaṃnibho lokaḥ sāro hy asya na vidyate. yadā prājñāś ca mūḍhāś ca dhanavanto 'tha nirdhanāḥ. sarve pitṛvaśaṃ prāpya svapanti vigatajvarāḥ. nirmāṃsair asthibhūyiṣṭhair gātraiḥ snāyunibandhanaiḥ. kiṃ viśeṣaṃ prapaśyanti tatra teṣāṃ pare janāḥ. yena pratyavagaccheyuḥ kularūpaviśeṣaṇam. kasmād anyonyam icchanti vipralabdhadhiyo narāḥ.

गृहाण्य् एव हि मर्त्यानाम् आहुर् देहानि पण्डिताः। कालेन विनियुज्यन्ते सत्त्वम् एकं तु शोभनम्।

gṛhāṇy eva hi martyānām āhur dehāni paṇḍitāḥ. kālena viniyujyante sattvam ekaṃ tu śobhanam.

यथा जीर्णम् अजीर्णं वा वस्त्रं त्यक्त्वा तु वै नरः। अन्यद् रोचयते वस्त्रम् एवं देहाः शरीरिणाम्।

yathā jīrṇam ajīrṇaṃ vā vastraṃ tyaktvā tu vai naraḥ. anyad rocayate vastram evaṃ dehāḥ śarīriṇām.

वैचित्रवीर्य वासं हि दुःखं वा यदि वा सुखम्। प्राप्नुवन्तीह भूतानि स्वकृतेनैव कर्मणा।

vaicitravīrya vāsaṃ hi duḥkhaṃ vā yadi vā sukham. prāpnuvantīha bhūtāni svakṛtenaiva karmaṇā.

कर्मणा प्राप्यते स्वर्गं सुखं दुःखं च भारत। ततो वहति तं भारम् अवशः स्ववशो ऽपि वा।

karmaṇā prāpyate svargaṃ sukhaṃ duḥkhaṃ ca bhārata. tato vahati taṃ bhāram avaśaḥ svavaśo 'pi vā.

यथा च मृन्मयं भाण्डं चक्रारूढं विपद्यते। किं चित् प्रक्रियमाणं वा कृतमात्रम् अथापि वा।

yathā ca mṛnmayaṃ bhāṇḍaṃ cakrārūḍhaṃ vipadyate. kiṃ cit prakriyamāṇaṃ vā kṛtamātram athāpi vā.

छिन्नं वाप्य् अवरोप्यन्तम् अवतीर्णम् अथापि वा। आर्द्रं वाप्य् अथ वा शुष्कं पच्यमानम् अथापि वा।

chinnaṃ vāpy avaropyantam avatīrṇam athāpi vā. ārdraṃ vāpy atha vā śuṣkaṃ pacyamānam athāpi vā.

अवतार्यमाणम् आपाकाद् उद्धृतं वापि भारत। अथ वा परिभुज्यन्तम् एवं देहाः शरीरिणाम्।

avatāryamāṇam āpākād uddhṛtaṃ vāpi bhārata. atha vā paribhujyantam evaṃ dehāḥ śarīriṇām.

गर्भस्थो वा प्रसूतो वाप्य् अथ वा दिवसान्तरः। अर्धमासगतो वापि मासमात्रगतो ऽपि वा।

garbhastho vā prasūto vāpy atha vā divasāntaraḥ. ardhamāsagato vāpi māsamātragato 'pi vā.

संवत्सरगतो वापि द्विसंवत्सर एव वा। यौवनस्थो ऽपि मध्यस्थो वृद्धो वापि विपद्यते।

saṃvatsaragato vāpi dvisaṃvatsara eva vā. yauvanastho 'pi madhyastho vṛddho vāpi vipadyate.

प्राक्कर्मभिस् तु भूतानि भवन्ति न भवन्ति च। एवं सांसिद्धिके लोके किमर्थम् अनुतप्यसे।

prākkarmabhis tu bhūtāni bhavanti na bhavanti ca. evaṃ sāṃsiddhike loke kimartham anutapyase.

यथा च सलिले राजन् क्रीडार्थम् अनुसंचरन्। उन्मज्जेच् च निमज्जेच् च किं चित् सत्त्वं नराधिप।

yathā ca salile rājan krīḍārtham anusaṃcaran. unmajjec ca nimajjec ca kiṃ cit sattvaṃ narādhipa.

एवं संसारगहनाद् उन्मज्जननिमज्जनात्। कर्मभोगेन बध्यन्तः क्लिश्यन्ते ये ऽल्पबुद्धयः। ज्ञानयोगेन महता समुत्तीर्णा महर्षयः।

evaṃ saṃsāragahanād unmajjananimajjanāt. karmabhogena badhyantaḥ kliśyante ye 'lpabuddhayaḥ. jñānayogena mahatā samuttīrṇā maharṣayaḥ.

ये तु प्राज्ञाः स्थिताः सत्ये संसारान्तगवेषिणः। समागमज्ञा भूतानां ते यान्ति परमां गतिम्।

ye tu prājñāḥ sthitāḥ satye saṃsārāntagaveṣiṇaḥ. samāgamajñā bhūtānāṃ te yānti paramāṃ gatim.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...