महाभारत 11.23 (श्लोक 1)

महाभारत

←स्त्री पर्व→

←अध्याय 23→

[mh-11-23] • 42 श्लोकाः

गान्धार्य् उवाच। एष शल्यो हतः शेते साक्षान् नकुलमातुलः। धर्मज्ञेन सता तात धर्मराजेन संयुगे।

gāndhāry uvāca. eṣa śalyo hataḥ śete sākṣān nakulamātulaḥ. dharmajñena satā tāta dharmarājena saṃyuge.

यस् त्वया स्पर्धते नित्यं सर्वत्र पुरुषर्षभ। स एष निहतः शेते मद्रराजो महारथः। जयद्रथे यदि ब्रूयुर् अपराधं कथं चन। मद्रपुत्रे कथं ब्रूयुर् अपराधं विवक्षवः।

yas tvayā spardhate nityaṃ sarvatra puruṣarṣabha. sa eṣa nihataḥ śete madrarājo mahārathaḥ. jayadrathe yadi brūyur aparādhaṃ kathaṃ cana. madraputre kathaṃ brūyur aparādhaṃ vivakṣavaḥ.

येन संगृह्णता तात रथम् आधिरथेर् युधि। जयार्थं पाण्डुपुत्राणां तथा तेजोवधः कृतः।

yena saṃgṛhṇatā tāta ratham ādhirather yudhi. jayārthaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ tathā tejovadhaḥ kṛtaḥ.

अहो धिक् पश्य शल्यस्य पूर्णचन्द्रसुदर्शनम्। मुखं पद्मपलाशाक्षं वडैर् आदष्टम् अव्रणम्।

aho dhik paśya śalyasya pūrṇacandrasudarśanam. mukhaṃ padmapalāśākṣaṃ vaḍair ādaṣṭam avraṇam.

एषा चामीकराभस्य तप्तकाञ्चनसप्रभा। आस्याद् विनिःसृता जिह्वा भक्ष्यते कृष्ण पक्षिभिः।

eṣā cāmīkarābhasya taptakāñcanasaprabhā. āsyād viniḥsṛtā jihvā bhakṣyate kṛṣṇa pakṣibhiḥ.

युधिष्ठिरेण निहतं शल्यं समितिशोभनम्। रुदन्त्यः पर्युपासन्ते मद्रराजकुलस्त्रियः।

yudhiṣṭhireṇa nihataṃ śalyaṃ samitiśobhanam. rudantyaḥ paryupāsante madrarājakulastriyaḥ.

एताः सुसूक्ष्मवसना मद्रराजं नरर्षभम्। क्रोशन्त्य् अभिसमासाद्य क्षत्रियाः क्षत्रियर्षभम्।

etāḥ susūkṣmavasanā madrarājaṃ nararṣabham. krośanty abhisamāsādya kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham.

शल्यं निपतितं नार्यः परिवार्याभितः स्थिताः। वाशिता गृष्टयः पङ्के परिमग्नम् इवर्षभम्।

śalyaṃ nipatitaṃ nāryaḥ parivāryābhitaḥ sthitāḥ. vāśitā gṛṣṭayaḥ paṅke parimagnam ivarṣabham.

शल्यं शरणदं शूरं पश्यैनं रथसत्तमम्। शयानं वीरशयने शरैर् विशकलीकृतम्।

śalyaṃ śaraṇadaṃ śūraṃ paśyainaṃ rathasattamam. śayānaṃ vīraśayane śarair viśakalīkṛtam.

एष शैलालयो राजा भगदत्तः प्रतापवान्। गजाङ्कुशधरः श्रेष्ठः शेते भुवि निपातितः।

eṣa śailālayo rājā bhagadattaḥ pratāpavān. gajāṅkuśadharaḥ śreṣṭhaḥ śete bhuvi nipātitaḥ.

यस्य रुक्ममयी माला शिरस्य् एषा विराजते। श्वापदैर् भक्ष्यमाणस्य शोभयन्तीव मूर्धजान्।

yasya rukmamayī mālā śirasy eṣā virājate. śvāpadair bhakṣyamāṇasya śobhayantīva mūrdhajān.

एतेन किल पार्थस्य युद्धम् आसीत् सुदारुणम्। लोमहर्षणम् अत्युग्रं शक्रस्य बलिना यथा।

etena kila pārthasya yuddham āsīt sudāruṇam. lomaharṣaṇam atyugraṃ śakrasya balinā yathā.

योधयित्वा महाबाहुर् एष पार्थं धनंजयम्। संशयं गमयित्वा च कुन्तीपुत्रेण पातितः।

yodhayitvā mahābāhur eṣa pārthaṃ dhanaṃjayam. saṃśayaṃ gamayitvā ca kuntīputreṇa pātitaḥ.

यस्य नास्ति समो लोके शौर्ये वीर्ये च कश् चन। स एष निहतः शेते भीष्मो भीष्मकृद् आहवे।

yasya nāsti samo loke śaurye vīrye ca kaś cana. sa eṣa nihataḥ śete bhīṣmo bhīṣmakṛd āhave.

पश्य शांतनवं कृष्ण शयानं सूर्यवर्चसम्। युगान्त इव कालेन पातितं सूर्यम् अम्बरात्।

paśya śāṃtanavaṃ kṛṣṇa śayānaṃ sūryavarcasam. yugānta iva kālena pātitaṃ sūryam ambarāt.

एष तप्त्वा रणे शत्रूञ् शस्त्रतापेन वीर्यवान्। नरसूर्यो ऽस्तम् अभ्येति सूर्यो ऽस्तम् इव केशव।

eṣa taptvā raṇe śatrūñ śastratāpena vīryavān. narasūryo 'stam abhyeti sūryo 'stam iva keśava.

शरतल्पगतं वीरं धर्मे देवापिना समम्। शयानं वीरशयने पश्य शूरनिषेविते।

śaratalpagataṃ vīraṃ dharme devāpinā samam. śayānaṃ vīraśayane paśya śūraniṣevite.

कर्णिनालीकनाराचैर् आस्तीर्य शयनोत्तमम्। आविश्य शेते भगवान् स्कन्दः शरवणं यथा।

karṇinālīkanārācair āstīrya śayanottamam. āviśya śete bhagavān skandaḥ śaravaṇaṃ yathā.

अतूलपूर्णं गाङ्गेयस् त्रिभिर् बाणैः समन्वितम्। उपधायोपधानाग्र्यं दत्तं गाण्डीवधन्वना।

atūlapūrṇaṃ gāṅgeyas tribhir bāṇaiḥ samanvitam. upadhāyopadhānāgryaṃ dattaṃ gāṇḍīvadhanvanā.

पालयानः पितुः शास्त्रम् ऊर्ध्वरेता महायशाः। एष शांतनवः शेते माधवाप्रतिमो युधि।

pālayānaḥ pituḥ śāstram ūrdhvaretā mahāyaśāḥ. eṣa śāṃtanavaḥ śete mādhavāpratimo yudhi.

धर्मात्मा तात धर्मज्ञः पारंपर्येण निर्णये। अमर्त्य इव मर्त्यः सन्न् एष प्राणान् अधारयत्।

dharmātmā tāta dharmajñaḥ pāraṃparyeṇa nirṇaye. amartya iva martyaḥ sann eṣa prāṇān adhārayat.

नास्ति युद्धे कृती कश् चिन् न विद्वान् न पराक्रमी। यत्र शांतनवो भीष्मः शेते ऽद्य निहतः परैः।

nāsti yuddhe kṛtī kaś cin na vidvān na parākramī. yatra śāṃtanavo bhīṣmaḥ śete 'dya nihataḥ paraiḥ.

स्वयम् एतेन शूरेण पृच्छ्यमानेन पाण्डवैः। धर्मज्ञेनाहवे मृत्युर् आख्यातः सत्यवादिना।

svayam etena śūreṇa pṛcchyamānena pāṇḍavaiḥ. dharmajñenāhave mṛtyur ākhyātaḥ satyavādinā.

प्रनष्टः कुरुवंशश् च पुनर् येन समुद्धृतः। स गतः कुरुभिः सार्धं महाबुद्धिः पराभवम्।

pranaṣṭaḥ kuruvaṃśaś ca punar yena samuddhṛtaḥ. sa gataḥ kurubhiḥ sārdhaṃ mahābuddhiḥ parābhavam.

धर्मेषु कुरवः कं नु परिप्रक्ष्यन्ति माधव। गते देवव्रते स्वर्गं देवकल्पे नरर्षभे।

dharmeṣu kuravaḥ kaṃ nu pariprakṣyanti mādhava. gate devavrate svargaṃ devakalpe nararṣabhe.

अर्जुनस्य विनेतारम् आचार्यं सात्यकेस् तथा। तं पश्य पतितं द्रोणं कुरूणां गुरुसत्तमम्।

arjunasya vinetāram ācāryaṃ sātyakes tathā. taṃ paśya patitaṃ droṇaṃ kurūṇāṃ gurusattamam.

अस्त्रं चतुर्विधं वेद यथैव त्रिदशेश्वरः। भार्गवो वा महावीर्यस् तथा द्रोणो ऽपि माधव।

astraṃ caturvidhaṃ veda yathaiva tridaśeśvaraḥ. bhārgavo vā mahāvīryas tathā droṇo 'pi mādhava.

यस्य प्रसादाद् बीभत्सुः पाण्डवः कर्म दुष्करम्। चकार स हतः शेते नैनम् अस्त्राण्य् अपालयन्।

yasya prasādād bībhatsuḥ pāṇḍavaḥ karma duṣkaram. cakāra sa hataḥ śete nainam astrāṇy apālayan.

यं पुरोधाय कुरव आह्वयन्ति स्म पाण्डवान्। सो ऽयं शस्त्रभृतां श्रेष्ठो द्रोणः शस्त्रैः पृथक् कृतः।

yaṃ purodhāya kurava āhvayanti sma pāṇḍavān. so 'yaṃ śastrabhṛtāṃ śreṣṭho droṇaḥ śastraiḥ pṛthak kṛtaḥ.

यस्य निर्दहतः सेनां गतिर् अग्नेर् इवाभवत्। स भूमौ निहतः शेते शान्तार्चिर् इव पावकः।

yasya nirdahataḥ senāṃ gatir agner ivābhavat. sa bhūmau nihataḥ śete śāntārcir iva pāvakaḥ.

धनुर् मुष्टिर् अशीर्णश् च हस्तावापश् च माधव। द्रोणस्य निहतस्यापि दृश्यते जीवतो यथा।

dhanur muṣṭir aśīrṇaś ca hastāvāpaś ca mādhava. droṇasya nihatasyāpi dṛśyate jīvato yathā.

वेदा यस्माच् च चत्वारः सर्वास्त्राणि च केशव। अनपेतानि वै शूराद् यथैवादौ प्रजापतेः।

vedā yasmāc ca catvāraḥ sarvāstrāṇi ca keśava. anapetāni vai śūrād yathaivādau prajāpateḥ.

वन्दनार्हाव् इमौ तस्य बन्दिभिर् वन्दितौ शुभौ। गोमायवो विकर्षन्ति पादौ शिष्यशतार्चितौ।

vandanārhāv imau tasya bandibhir vanditau śubhau. gomāyavo vikarṣanti pādau śiṣyaśatārcitau.

द्रोणं द्रुपदपुत्रेण निहतं मधुसूदन। कृपी कृपणम् अन्वास्ते दुःखोपहतचेतना।

droṇaṃ drupadaputreṇa nihataṃ madhusūdana. kṛpī kṛpaṇam anvāste duḥkhopahatacetanā.

तां पश्य रुदतीम् आर्तां मुक्तकेशीम् अधोमुखीम्। हतं पतिम् उपासन्तीं द्रोणं शस्त्रभृतां वरम्।

tāṃ paśya rudatīm ārtāṃ muktakeśīm adhomukhīm. hataṃ patim upāsantīṃ droṇaṃ śastrabhṛtāṃ varam.

बाणैर् भिन्नतनुत्राणं धृष्टद्युम्नेन केशव। उपास्ते वै मृधे द्रोणं जटिला ब्रह्मचारिणी।

bāṇair bhinnatanutrāṇaṃ dhṛṣṭadyumnena keśava. upāste vai mṛdhe droṇaṃ jaṭilā brahmacāriṇī.

प्रेतकृत्ये च यतते कृपी कृपणम् आतुरा। हतस्य समरे भर्तुः सुकुमारी यशस्विनी।

pretakṛtye ca yatate kṛpī kṛpaṇam āturā. hatasya samare bhartuḥ sukumārī yaśasvinī.

अग्नीन् आहृत्य विधिवच् चितां प्रज्वाल्य सर्वशः। द्रोणम् आधाय गायन्ति त्रीणि सामानि सामगाः।

agnīn āhṛtya vidhivac citāṃ prajvālya sarvaśaḥ. droṇam ādhāya gāyanti trīṇi sāmāni sāmagāḥ.

किरन्ति च चिताम् एते जटिला ब्रह्मचारिणः। धनुर्भिः शक्तिभिश् चैव रथनीडैश् च माधव।

kiranti ca citām ete jaṭilā brahmacāriṇaḥ. dhanurbhiḥ śaktibhiś caiva rathanīḍaiś ca mādhava.

शस्त्रैश् च विविधैर् अन्यैर् धक्ष्यन्ते भूरितेजसम्। त एते द्रोणम् आधाय शंसन्ति च रुदन्ति च।

śastraiś ca vividhair anyair dhakṣyante bhūritejasam. ta ete droṇam ādhāya śaṃsanti ca rudanti ca.

सामभिस् त्रिभिर् अन्तःस्थैर् अनुशंसन्ति चापरे। अग्नाव् अग्निम् इवाधाय द्रोणं हुत्वा हुताशने।

sāmabhis tribhir antaḥsthair anuśaṃsanti cāpare. agnāv agnim ivādhāya droṇaṃ hutvā hutāśane.

गच्छन्त्य् अभिमुखा गङ्गां द्रोणशिष्या द्विजातयः। अपसव्यां चितिं कृत्वा पुरस्कृत्य कृपीं तदा।

gacchanty abhimukhā gaṅgāṃ droṇaśiṣyā dvijātayaḥ. apasavyāṃ citiṃ kṛtvā puraskṛtya kṛpīṃ tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents