महाभारत 1.93 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 93→

[mh-1-93] • 46 श्लोकाः

शंतनुर् उवाच। आपवो नाम को न्व् एष वसूनां किं च दुष्कृतम्। शशाप यस्मात् कल्याणि स वसूंश् चारुदर्शने। यस्याभिशापात् ते सर्वे मानुषीं तनुम् आगताः।

śaṃtanur uvāca. āpavo nāma ko nv eṣa vasūnāṃ kiṃ ca duṣkṛtam. śaśāpa yasmāt kalyāṇi sa vasūṃś cārudarśane. yasyābhiśāpāt te sarve mānuṣīṃ tanum āgatāḥ.

अनेन च कुमारेण गङ्गादत्तेन किं कृतम्। यस्य चैव कृतेनायं मानुषेषु निवत्स्यति।

anena ca kumāreṇa gaṅgādattena kiṃ kṛtam. yasya caiva kṛtenāyaṃ mānuṣeṣu nivatsyati.

ईशानाः सर्वलोकस्य वसवस् ते च वै कथम्। मानुषेषूदपद्यन्त तन् ममाचक्ष्व जाह्नवि।

īśānāḥ sarvalokasya vasavas te ca vai katham. mānuṣeṣūdapadyanta tan mamācakṣva jāhnavi.

वैशंपायन उवाच। सैवम् उक्ता ततो गङ्गा राजानम् इदम् अब्रवीत्। भर्तारं जाह्नवी देवी शंतनुं पुरुषर्षभम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. saivam uktā tato gaṅgā rājānam idam abravīt. bhartāraṃ jāhnavī devī śaṃtanuṃ puruṣarṣabham.

यं लेभे वरुणः पुत्रं पुरा भरतसत्तम। वसिष्ठो नाम स मुनिः ख्यात आपव इत्य् उत।

yaṃ lebhe varuṇaḥ putraṃ purā bharatasattama. vasiṣṭho nāma sa muniḥ khyāta āpava ity uta.

तस्याश्रमपदं पुण्यं मृगपक्षिगणान्वितम्। मेरोः पार्श्वे नगेन्द्रस्य सर्वर्तुकुसुमावृतम्।

tasyāśramapadaṃ puṇyaṃ mṛgapakṣigaṇānvitam. meroḥ pārśve nagendrasya sarvartukusumāvṛtam.

स वारुणिस् तपस् तेपे तस्मिन् भरतसत्तम। वने पुण्यकृतां श्रेष्ठः स्वादुमूलफलोदके।

sa vāruṇis tapas tepe tasmin bharatasattama. vane puṇyakṛtāṃ śreṣṭhaḥ svādumūlaphalodake.

दक्षस्य दुहिता या तु सुरभीत्य् अतिगर्विता। गां प्रजाता तु सा देवी कश्यपाद् भरतर्षभ।

dakṣasya duhitā yā tu surabhīty atigarvitā. gāṃ prajātā tu sā devī kaśyapād bharatarṣabha.

अनुग्रहार्थं जगतः सर्वकामदुघां वराम्। तां लेभे गां तु धर्मात्मा होमधेनुं स वारुणिः।

anugrahārthaṃ jagataḥ sarvakāmadughāṃ varām. tāṃ lebhe gāṃ tu dharmātmā homadhenuṃ sa vāruṇiḥ.

सा तस्मिंस् तापसारण्ये वसन्ती मुनिसेविते। चचार रम्ये धर्म्ये च गौर् अपेतभया तदा।

sā tasmiṃs tāpasāraṇye vasantī munisevite. cacāra ramye dharmye ca gaur apetabhayā tadā.

अथ तद् वनम् आजग्मुः कदा चिद् भरतर्षभ। पृथ्वाद्या वसवः सर्वे देवदेवर्षिसेवितम्।

atha tad vanam ājagmuḥ kadā cid bharatarṣabha. pṛthvādyā vasavaḥ sarve devadevarṣisevitam.

ते सदारा वनं तच् च व्यचरन्त समन्ततः। रेमिरे रमणीयेषु पर्वतेषु वनेषु च।

te sadārā vanaṃ tac ca vyacaranta samantataḥ. remire ramaṇīyeṣu parvateṣu vaneṣu ca.

तत्रैकस्य तु भार्या वै वसोर् वासवविक्रम। सा चरन्ती वने तस्मिन् गां ददर्श सुमध्यमा। या सा वसिष्ठस्य मुनेः सर्वकामधुग् उत्तमा।

tatraikasya tu bhāryā vai vasor vāsavavikrama. sā carantī vane tasmin gāṃ dadarśa sumadhyamā. yā sā vasiṣṭhasya muneḥ sarvakāmadhug uttamā.

सा विस्मयसमाविष्टा शीलद्रविणसंपदा। दिवे वै दर्शयाम् आस तां गां गोवृषभेक्षण। षडुन्नतां सुपार्श्वोरुं पृथुपञ्चसमायताम्। अष्टायतशिरोग्रीवां पृथुस् तां समपद्यत।

sā vismayasamāviṣṭā śīladraviṇasaṃpadā. dive vai darśayām āsa tāṃ gāṃ govṛṣabhekṣaṇa. ṣaḍunnatāṃ supārśvoruṃ pṛthupañcasamāyatām. aṣṭāyataśirogrīvāṃ pṛthus tāṃ samapadyata.

स्वापीनां च सुदोग्ध्रीं च सुवालधिमुखां शुभाम्। उपपन्नां गुणैः सर्वैः शीलेनानुत्तमेन च।

svāpīnāṃ ca sudogdhrīṃ ca suvāladhimukhāṃ śubhām. upapannāṃ guṇaiḥ sarvaiḥ śīlenānuttamena ca.

एवंगुणसमायुक्तां वसवे वसुनन्दिनी। दर्शयाम् आस राजेन्द्र पुरा पौरवनन्दन।

evaṃguṇasamāyuktāṃ vasave vasunandinī. darśayām āsa rājendra purā pauravanandana.

द्यौस् तदा तां तु दृष्ट्वैव गां गजेन्द्रेन्द्रविक्रम। उवाच राजंस् तां देवीं नृपोत्तम सुमध्यमां। उवाच राजंस् तां देवीं तस्या रूपगुणान् वदन्।

dyaus tadā tāṃ tu dṛṣṭvaiva gāṃ gajendrendravikrama. uvāca rājaṃs tāṃ devīṃ nṛpottama sumadhyamāṃ. uvāca rājaṃs tāṃ devīṃ tasyā rūpaguṇān vadan.

एषा गौर् उत्तमा देवि वारुणेर् असितेक्षणे। ऋषेस् तस्य वरारोहे यस्येदं वनम् उत्तमम्।

eṣā gaur uttamā devi vāruṇer asitekṣaṇe. ṛṣes tasya varārohe yasyedaṃ vanam uttamam.

अस्याः क्षीरं पिबेन् मर्त्यः स्वादु यो वै सुमध्यमे। दश वर्षसहस्राणि स जीवेत् स्थिरयौवनः।

asyāḥ kṣīraṃ piben martyaḥ svādu yo vai sumadhyame. daśa varṣasahasrāṇi sa jīvet sthirayauvanaḥ.

एतच् छ्रुत्वा तु सा देवी नृपोत्तम सुमध्यमा। तम् उवाचानवद्याङ्गी भर्तारं दीप्ततेजसम्।

etac chrutvā tu sā devī nṛpottama sumadhyamā. tam uvācānavadyāṅgī bhartāraṃ dīptatejasam.

अस्ति मे मानुषे लोके नरदेवात्मजा सखी। नाम्ना जिनवती नाम रूपयौवनशालिनी।

asti me mānuṣe loke naradevātmajā sakhī. nāmnā jinavatī nāma rūpayauvanaśālinī.

उशीनरस्य राजर्षेः सत्यसंधस्य धीमतः। दुहिता प्रथिता लोके मानुषे रूपसंपदा।

uśīnarasya rājarṣeḥ satyasaṃdhasya dhīmataḥ. duhitā prathitā loke mānuṣe rūpasaṃpadā.

तस्या हेतोर् महाभाग सवत्सां गां ममेप्सिताम्। आनयस्वामरश्रेष्ठ त्वरितं पुण्यवर्धन।

tasyā hetor mahābhāga savatsāṃ gāṃ mamepsitām. ānayasvāmaraśreṣṭha tvaritaṃ puṇyavardhana.

यावद् अस्याः पयः पीत्वा सा सखी मम मानद। मानुषेषु भवत्व् एका जरारोगविवर्जिता।

yāvad asyāḥ payaḥ pītvā sā sakhī mama mānada. mānuṣeṣu bhavatv ekā jarārogavivarjitā.

एतन् मम महाभाग कर्तुम् अर्हस्य् अनिन्दित। प्रियं प्रियतरं ह्य् अस्मान् नास्ति मे ऽन्यत् कथं चन।

etan mama mahābhāga kartum arhasy anindita. priyaṃ priyataraṃ hy asmān nāsti me 'nyat kathaṃ cana.

एतच् छ्रुत्वा वचस् तस्या देव्याः प्रियचिकीर्षया। पृथ्वाद्यैर् भ्रातृभिः सार्धं द्यौस् तदा तां जहार गाम्।

etac chrutvā vacas tasyā devyāḥ priyacikīrṣayā. pṛthvādyair bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ dyaus tadā tāṃ jahāra gām.

तया कमलपत्राक्ष्या नियुक्तो द्यौस् तदा नृप। ऋषेस् तस्य तपस् तीव्रं न शशाक निरीक्षितुम्। हृता गौः सा तदा तेन प्रपातस् तु न तर्कितः।

tayā kamalapatrākṣyā niyukto dyaus tadā nṛpa. ṛṣes tasya tapas tīvraṃ na śaśāka nirīkṣitum. hṛtā gauḥ sā tadā tena prapātas tu na tarkitaḥ.

अथाश्रमपदं प्राप्तः फलान्य् आदाय वारुणिः। न चापश्यत गां तत्र सवत्सां काननोत्तमे।

athāśramapadaṃ prāptaḥ phalāny ādāya vāruṇiḥ. na cāpaśyata gāṃ tatra savatsāṃ kānanottame.

ततः स मृगयाम् आस वने तस्मिंस् तपोधनः। नाध्यगच्छच् च मृगयंस् तां गां मुनिर् उदारधीः।

tataḥ sa mṛgayām āsa vane tasmiṃs tapodhanaḥ. nādhyagacchac ca mṛgayaṃs tāṃ gāṃ munir udāradhīḥ.

ज्ञात्वा तथापनीतां तां वसुभिर् दिव्यदर्शनः। ययौ क्रोधवशं सद्यः शशाप च वसूंस् तदा।

jñātvā tathāpanītāṃ tāṃ vasubhir divyadarśanaḥ. yayau krodhavaśaṃ sadyaḥ śaśāpa ca vasūṃs tadā.

यस्मान् मे वसवो जह्रुर् गां वै दोग्ध्रीं सुवालधिम्। तस्मात् सर्वे जनिष्यन्ति मानुषेषु न संशयः।

yasmān me vasavo jahrur gāṃ vai dogdhrīṃ suvāladhim. tasmāt sarve janiṣyanti mānuṣeṣu na saṃśayaḥ.

एवं शशाप भगवान् वसूंस् तान् मुनिसत्तमः। वशं कोपस्य संप्राप्त आपवो भरतर्षभ।

evaṃ śaśāpa bhagavān vasūṃs tān munisattamaḥ. vaśaṃ kopasya saṃprāpta āpavo bharatarṣabha.

शप्त्वा च तान् महाभागस् तपस्य् एव मनो दधे। एवं स शप्तवान् राजन् वसून् अष्टौ तपोधनः। महाप्रभावो ब्रह्मर्षिर् देवान् रोषसमन्वितः। एवं शप्तास् ततस् तेन मुनिना यामुनेन वै। अष्टौ समस्ता वसवो मुने रोषेण सत्तम।

śaptvā ca tān mahābhāgas tapasy eva mano dadhe. evaṃ sa śaptavān rājan vasūn aṣṭau tapodhanaḥ. mahāprabhāvo brahmarṣir devān roṣasamanvitaḥ. evaṃ śaptās tatas tena muninā yāmunena vai. aṣṭau samastā vasavo mune roṣeṇa sattama.

अथाश्रमपदं प्राप्य तं स्म भूयो महात्मनः। शप्ताः स्म इति जानन्त ऋषिं तम् उपचक्रमुः।

athāśramapadaṃ prāpya taṃ sma bhūyo mahātmanaḥ. śaptāḥ sma iti jānanta ṛṣiṃ tam upacakramuḥ.

प्रसादयन्तस् तम् ऋषिं वसवः पार्थिवर्षभ। न लेभिरे च तस्मात् ते प्रसादम् ऋषिसत्तमात्। चकार च न तेषां वै प्रसादं भगवान् ऋषिः। आपवात् पुरुषव्याघ्र सर्वधर्मविशारदात्।

prasādayantas tam ṛṣiṃ vasavaḥ pārthivarṣabha. na lebhire ca tasmāt te prasādam ṛṣisattamāt. cakāra ca na teṣāṃ vai prasādaṃ bhagavān ṛṣiḥ. āpavāt puruṣavyāghra sarvadharmaviśāradāt.

उवाच च स धर्मात्मा सप्त यूयं धरादयः। अनु संवत्सराच् छापमोक्षं वै समवाप्स्यथ।

uvāca ca sa dharmātmā sapta yūyaṃ dharādayaḥ. anu saṃvatsarāc chāpamokṣaṃ vai samavāpsyatha.

अयं तु यत्कृते यूयं मया शप्ताः स वत्स्यति। द्यौस् तदा मानुषे लोके दीर्घकालं स्वकर्मणा।

ayaṃ tu yatkṛte yūyaṃ mayā śaptāḥ sa vatsyati. dyaus tadā mānuṣe loke dīrghakālaṃ svakarmaṇā.

नानृतं तच् चिकीर्षामि युष्मान् क्रुद्धो यद् अब्रुवम्। प्रजा ह्य् अनृतवाक्येन हिंस्याम् अप्य् आत्मनस् तथा। न प्रजास्यति चाप्य् एष मानुषेषु महामनाः।

nānṛtaṃ tac cikīrṣāmi yuṣmān kruddho yad abruvam. prajā hy anṛtavākyena hiṃsyām apy ātmanas tathā. na prajāsyati cāpy eṣa mānuṣeṣu mahāmanāḥ.

भविष्यति च धर्मात्मा सर्वशास्त्रविशारदः। पितुः प्रियहिते युक्तः स्त्रीभोगान् वर्जयिष्यति। एवम् उक्त्वा वसून् सर्वाञ् जगाम भगवान् ऋषिः।

bhaviṣyati ca dharmātmā sarvaśāstraviśāradaḥ. pituḥ priyahite yuktaḥ strībhogān varjayiṣyati. evam uktvā vasūn sarvāñ jagāma bhagavān ṛṣiḥ.

ततो माम् उपजग्मुस् ते समस्ता वसवस् तदा। अयाचन्त च मां राजन् वरं स च मया कृतः। जाताञ् जातान् प्रक्षिपास्मान् स्वयं गङ्गे त्वम् अम्भसि।

tato mām upajagmus te samastā vasavas tadā. ayācanta ca māṃ rājan varaṃ sa ca mayā kṛtaḥ. jātāñ jātān prakṣipāsmān svayaṃ gaṅge tvam ambhasi.

एवं तेषाम् अहं सम्यक् शप्तानां राजसत्तम। मोक्षार्थं मानुषाल् लोकाद् यथावत् कृतवत्य् अहम्।

evaṃ teṣām ahaṃ samyak śaptānāṃ rājasattama. mokṣārthaṃ mānuṣāl lokād yathāvat kṛtavaty aham.

अयं शापाद् ऋषेस् तस्य एक एव नृपोत्तम। द्यौ राजन् मानुषे लोके चिरं वत्स्यति भारत। अयं कुमारः पुत्रस् ते विवृद्धः पुनर् एष्यति। अहं च ते भविष्यामि आह्वानोपगता नृप।

ayaṃ śāpād ṛṣes tasya eka eva nṛpottama. dyau rājan mānuṣe loke ciraṃ vatsyati bhārata. ayaṃ kumāraḥ putras te vivṛddhaḥ punar eṣyati. ahaṃ ca te bhaviṣyāmi āhvānopagatā nṛpa.

एतद् आख्याय सा देवी तत्रैवान्तरधीयत। आदाय च कुमारं तं जगामाथ यथेप्सितम्। तस्माद् देवव्रतश् चैव गङ्गादत्तश् च सो ऽभवत्।

etad ākhyāya sā devī tatraivāntaradhīyata. ādāya ca kumāraṃ taṃ jagāmātha yathepsitam. tasmād devavrataś caiva gaṅgādattaś ca so 'bhavat.

स तु देवव्रतो नाम गाङ्गेय इति चाभवत्। द्विनामा शंतनोः पुत्रः शंतनोर् अधिको गुणैः।

sa tu devavrato nāma gāṅgeya iti cābhavat. dvināmā śaṃtanoḥ putraḥ śaṃtanor adhiko guṇaiḥ.

शंतनुश् चापि शोकार्तो जगाम स्वपुरं ततः। तस्य कीर्तिं च वृत्तिं च महतो नृपसद्गुणान्। तस्याहं कीर्तयिष्यामि शंतनोर् अमितान् गुणान्।

śaṃtanuś cāpi śokārto jagāma svapuraṃ tataḥ. tasya kīrtiṃ ca vṛttiṃ ca mahato nṛpasadguṇān. tasyāhaṃ kīrtayiṣyāmi śaṃtanor amitān guṇān.

महाभाग्यं च नृपतेर् भारतस्य यशस्विनः। यस्येतिहासो द्युतिमान् महाभारतम् उच्यते।

mahābhāgyaṃ ca nṛpater bhāratasya yaśasvinaḥ. yasyetihāso dyutimān mahābhāratam ucyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents