महाभारत 1.216 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 216→

[mh-1-216] • 34 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तस् तु भगवान् धूमकेतुर् हुताशनः। चिन्तयाम् आस वरुणं लोकपालं दिदृक्षया। आदित्यम् उदके देवं निवसन्तं जलेश्वरम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktas tu bhagavān dhūmaketur hutāśanaḥ. cintayām āsa varuṇaṃ lokapālaṃ didṛkṣayā. ādityam udake devaṃ nivasantaṃ jaleśvaram.

स च तच् चिन्तितं ज्ञात्वा दर्शयाम् आस पावकम्। तम् अब्रवीद् धूमकेतुः प्रतिपूज्य जलेश्वरम्। चतुर्थं लोकपालानां रक्षितारं महेश्वरम्। स ख्यातमात्रो वरुणः समायातो महाद्युतिः। अथेमं नृपशार्दूल वह्निर् वचनम् अब्रवीत्।

sa ca tac cintitaṃ jñātvā darśayām āsa pāvakam. tam abravīd dhūmaketuḥ pratipūjya jaleśvaram. caturthaṃ lokapālānāṃ rakṣitāraṃ maheśvaram. sa khyātamātro varuṇaḥ samāyāto mahādyutiḥ. athemaṃ nṛpaśārdūla vahnir vacanam abravīt.

सोमेन राज्ञा यद् दत्तं धनुश् चैवेषुधी च ते। तत् प्रयच्छोभयं शीघ्रं रथं च कपिलक्षणम्। त्वम् अस्मै सव्यसाचिने। दिव्यैर् अश्वैः समायुक्तं।

somena rājñā yad dattaṃ dhanuś caiveṣudhī ca te. tat prayacchobhayaṃ śīghraṃ rathaṃ ca kapilakṣaṇam. tvam asmai savyasācine. divyair aśvaiḥ samāyuktaṃ.

कार्यं हि सुमहत् पार्थो गाण्डीवेन करिष्यति। चक्रेण वासुदेवश् च तन् मदर्थे प्रदीयताम्। ददानीत्य् एव वरुणः पावकं प्रत्यभाषत।

kāryaṃ hi sumahat pārtho gāṇḍīvena kariṣyati. cakreṇa vāsudevaś ca tan madarthe pradīyatām. dadānīty eva varuṇaḥ pāvakaṃ pratyabhāṣata.

ततो ऽद्भुतं महावीर्यं यशःकीर्तिविवर्धनम्। सर्वशस्त्रैर् अनाधृष्यं सर्वशस्त्रप्रमाथि च। सर्वायुधमहामात्रं परसेनाप्रधर्षणम्।

tato 'dbhutaṃ mahāvīryaṃ yaśaḥkīrtivivardhanam. sarvaśastrair anādhṛṣyaṃ sarvaśastrapramāthi ca. sarvāyudhamahāmātraṃ parasenāpradharṣaṇam.

एकं शतसहस्रेण संमितं राष्ट्रवर्धनम्। चित्रम् उच्चावचैर् वर्णैः शोभितं श्लक्ष्णम् अव्रणम्।

ekaṃ śatasahasreṇa saṃmitaṃ rāṣṭravardhanam. citram uccāvacair varṇaiḥ śobhitaṃ ślakṣṇam avraṇam.

देवदानवगन्धर्वैः पूजितं शाश्वतीः समाः। तद् दिव्यं धनुषां श्रेष्ठं ब्रह्मणा निर्मितं पुरा। प्रादाद् वै धनुरत्नं तद् अक्षय्यौ च महेषुधी।

devadānavagandharvaiḥ pūjitaṃ śāśvatīḥ samāḥ. tad divyaṃ dhanuṣāṃ śreṣṭhaṃ brahmaṇā nirmitaṃ purā. prādād vai dhanuratnaṃ tad akṣayyau ca maheṣudhī.

रथं च दिव्याश्वयुजं कपिप्रवरकेतनम्। उपेतं राजतैर् अश्वैर् गान्धर्वैर् हेममालिभिः। पाण्डुराभ्रप्रतीकाशैर् मनोवायुसमैर् जवे।

rathaṃ ca divyāśvayujaṃ kapipravaraketanam. upetaṃ rājatair aśvair gāndharvair hemamālibhiḥ. pāṇḍurābhrapratīkāśair manovāyusamair jave.

सर्वोपकरणैर् युक्तम् अजय्यं देवदानवैः। भानुमन्तं महाघोषं सर्वभूतमनोहरम्।

sarvopakaraṇair yuktam ajayyaṃ devadānavaiḥ. bhānumantaṃ mahāghoṣaṃ sarvabhūtamanoharam.

ससर्ज यत् स्वतपसा भौवनो भुवनप्रभुः। प्रजापतिर् अनिर्देश्यं यस्य रूपं रवेर् इव।

sasarja yat svatapasā bhauvano bhuvanaprabhuḥ. prajāpatir anirdeśyaṃ yasya rūpaṃ raver iva.

यं स्म सोमः समारुह्य दानवान् अजयत् प्रभुः। नगमेघप्रतीकाशं ज्वलन्तम् इव च श्रिया। सुरारियोषित्सौवर्णश्रुतिताटङ्कनाशनम्।

yaṃ sma somaḥ samāruhya dānavān ajayat prabhuḥ. nagameghapratīkāśaṃ jvalantam iva ca śriyā. surāriyoṣitsauvarṇaśrutitāṭaṅkanāśanam.

आश्रिता तं रथश्रेष्ठं शक्रायुधसमा शुभा। तापनीया सुरुचिरा ध्वजयष्टिर् अनुत्तमा।

āśritā taṃ rathaśreṣṭhaṃ śakrāyudhasamā śubhā. tāpanīyā surucirā dhvajayaṣṭir anuttamā.

तस्यां तु वानरो दिव्यः सिंहशार्दूललक्षणः। हनूमान् नाम तेजस्वी कामरूपी समीरजः। नादेन च महारौद्रो भूतकोटिसमावृतः। यः पुरा वायुसंभूतो रक्षोगणविनाशनः। विनर्दन्न् इव तत्रस्थः संस्थितो मूर्ध्न्य् अशोभत।

tasyāṃ tu vānaro divyaḥ siṃhaśārdūlalakṣaṇaḥ. hanūmān nāma tejasvī kāmarūpī samīrajaḥ. nādena ca mahāraudro bhūtakoṭisamāvṛtaḥ. yaḥ purā vāyusaṃbhūto rakṣogaṇavināśanaḥ. vinardann iva tatrasthaḥ saṃsthito mūrdhny aśobhata.

ध्वजे भूतानि तत्रासन् विविधानि महान्ति च। नादेन रिपुसैन्यानां येषां संज्ञा प्रणश्यति।

dhvaje bhūtāni tatrāsan vividhāni mahānti ca. nādena ripusainyānāṃ yeṣāṃ saṃjñā praṇaśyati.

स तं नानापताकाभिः शोभितं रथम् उत्तमम्। प्रदक्षिणम् उपावृत्य दैवतेभ्यः प्रणम्य च।

sa taṃ nānāpatākābhiḥ śobhitaṃ ratham uttamam. pradakṣiṇam upāvṛtya daivatebhyaḥ praṇamya ca.

संनद्धः कवची खड्गी बद्धगोधाङ्गुलित्रवान्। विष्णोर् आज्ञां गृहीत्वा तु फल्गुनः परवीरहा। आरुरोह रथं पार्थो विमानं सुकृती यथा।

saṃnaddhaḥ kavacī khaḍgī baddhagodhāṅgulitravān. viṣṇor ājñāṃ gṛhītvā tu phalgunaḥ paravīrahā. āruroha rathaṃ pārtho vimānaṃ sukṛtī yathā.

तच् च दिव्यं धनुःश्रेष्ठं ब्रह्मणा निर्मितं पुरा। गाण्डीवम् उपसंगृह्य बभूव मुदितो ऽर्जुनः।

tac ca divyaṃ dhanuḥśreṣṭhaṃ brahmaṇā nirmitaṃ purā. gāṇḍīvam upasaṃgṛhya babhūva mudito 'rjunaḥ.

हुताशनं नमस्कृत्य ततस् तद् अपि वीर्यवान्। जग्राह बलम् आस्थाय ज्यया च युयुजे धनुः।

hutāśanaṃ namaskṛtya tatas tad api vīryavān. jagrāha balam āsthāya jyayā ca yuyuje dhanuḥ.

मौर्व्यां तु युज्यमानायां बलिना पाण्डवेन ह। ये ऽशृण्वन् कूजितं तत्र तेषां वै व्यथितं मनः।

maurvyāṃ tu yujyamānāyāṃ balinā pāṇḍavena ha. ye 'śṛṇvan kūjitaṃ tatra teṣāṃ vai vyathitaṃ manaḥ.

लब्ध्वा रथं धनुश् चैव तथाक्षय्यौ महेषुधी। बभूव कल्यः कौन्तेयः प्रहृष्टः साह्यकर्मणि।

labdhvā rathaṃ dhanuś caiva tathākṣayyau maheṣudhī. babhūva kalyaḥ kaunteyaḥ prahṛṣṭaḥ sāhyakarmaṇi.

वज्रनाभं ततश् चक्रं ददौ कृष्णाय पावकः। आग्नेयम् अस्त्रं दयितं स च कल्यो ऽभवत् तदा।

vajranābhaṃ tataś cakraṃ dadau kṛṣṇāya pāvakaḥ. āgneyam astraṃ dayitaṃ sa ca kalyo 'bhavat tadā.

अब्रवीत् पावकश् चैनम् एतेन मधुसूदन। अमानुषान् अपि रणे विजेष्यसि न संशयः।

abravīt pāvakaś cainam etena madhusūdana. amānuṣān api raṇe vijeṣyasi na saṃśayaḥ.

अनेन त्वं मनुष्याणां देवानाम् अपि चाहवे। रक्षःपिशाचदैत्यानां नागानां चाधिकः सदा। भविष्यसि न संदेहः प्रवरारिनिबर्हणे। तवैतच् चक्रम् अस्त्रं यन् नामतश् च सुदर्शनम्। तच् चास्मिन्न् अर्पय विभो दैत्यघाते यथा पुरा। चक्रेण भस्मसात् सर्वं विसृष्टेन तु वीर्यवान्।

anena tvaṃ manuṣyāṇāṃ devānām api cāhave. rakṣaḥpiśācadaityānāṃ nāgānāṃ cādhikaḥ sadā. bhaviṣyasi na saṃdehaḥ pravarārinibarhaṇe. tavaitac cakram astraṃ yan nāmataś ca sudarśanam. tac cāsminn arpaya vibho daityaghāte yathā purā. cakreṇa bhasmasāt sarvaṃ visṛṣṭena tu vīryavān.

क्षिप्तं क्षिप्तं रणे चैतत् त्वया माधव शत्रुषु। हत्वाप्रतिहतं संख्ये पाणिम् एष्यति ते पुनः।

kṣiptaṃ kṣiptaṃ raṇe caitat tvayā mādhava śatruṣu. hatvāpratihataṃ saṃkhye pāṇim eṣyati te punaḥ.

वरुणश् च ददौ तस्मै गदाम् अशनिनिःस्वनाम्। दैत्यान्तकरणीं घोरां नाम्ना कौमोदकीं हरेः। तदाग्नेर् अनुमोदाय सखा सख्युः प्रियंकरः। उवाच पार्थं वार्ष्णेयः प्रीयमाणो धनंजयम्। अजितस् त्वम् अजेयश् च जेता त्वम् असि पाण्डव। अजितः फाल्गुनेत्य् उक्त्वा रश्मीन् आदाय वीर्यवान्। जितम् इत्य् एव बीभत्सुं प्रत्युवाच जनार्दनः। प्रदक्षिणं परिक्रम्य करेण रथम् अस्पृशत्। प्रीयमाणो रथे तस्मिन्न् अभवत् कृष्णसारथिः। पावकाय नमस्कृत्य ववन्दे गाण्डिवं धनुः। रथम् आस्थाय बीभत्सुश् चक्रे ऽधिज्यं महद् धनुः। मौर्वी कृष्णस्य बाहुभ्यां विसृजद् भृशदारुणम्। कूजन्ती सापतत् तूर्णं सिंहीव मृगगृद्धिनी।

varuṇaś ca dadau tasmai gadām aśaniniḥsvanām. daityāntakaraṇīṃ ghorāṃ nāmnā kaumodakīṃ hareḥ. tadāgner anumodāya sakhā sakhyuḥ priyaṃkaraḥ. uvāca pārthaṃ vārṣṇeyaḥ prīyamāṇo dhanaṃjayam. ajitas tvam ajeyaś ca jetā tvam asi pāṇḍava. ajitaḥ phālgunety uktvā raśmīn ādāya vīryavān. jitam ity eva bībhatsuṃ pratyuvāca janārdanaḥ. pradakṣiṇaṃ parikramya kareṇa ratham aspṛśat. prīyamāṇo rathe tasminn abhavat kṛṣṇasārathiḥ. pāvakāya namaskṛtya vavande gāṇḍivaṃ dhanuḥ. ratham āsthāya bībhatsuś cakre 'dhijyaṃ mahad dhanuḥ. maurvī kṛṣṇasya bāhubhyāṃ visṛjad bhṛśadāruṇam. kūjantī sāpatat tūrṇaṃ siṃhīva mṛgagṛddhinī.

ततः पावकम् अब्रूतां प्रहृष्टौ कृष्णपाण्डवौ। कृतास्त्रौ शस्त्रसंपन्नौ रथिनौ ध्वजिनाव् अपि।

tataḥ pāvakam abrūtāṃ prahṛṣṭau kṛṣṇapāṇḍavau. kṛtāstrau śastrasaṃpannau rathinau dhvajināv api.

कल्यौ स्वो भगवन् योद्धुम् अपि सर्वैः सुरासुरैः। किं पुनर् वज्रिणैकेन पन्नगार्थे युयुत्सुना।

kalyau svo bhagavan yoddhum api sarvaiḥ surāsuraiḥ. kiṃ punar vajriṇaikena pannagārthe yuyutsunā.

अर्जुन उवाच। चक्रम् अस्त्रं च वार्ष्णेयो विसृजन् युधि वीर्यवान्। त्रिषु लोकेषु तन् नास्ति यन् न जीयाज् जनार्दनः।

arjuna uvāca. cakram astraṃ ca vārṣṇeyo visṛjan yudhi vīryavān. triṣu lokeṣu tan nāsti yan na jīyāj janārdanaḥ.

गाण्डीवं धनुर् आदाय तथाक्षय्यौ महेषुधी। अहम् अप्य् उत्सहे लोकान् विजेतुं युधि पावक। स सुरासुरमानवान्। किं पुनर् वज्रिणैकं तु।

gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya tathākṣayyau maheṣudhī. aham apy utsahe lokān vijetuṃ yudhi pāvaka. sa surāsuramānavān. kiṃ punar vajriṇaikaṃ tu.

सर्वतः परिवार्यैनं दावेन महता प्रभो। कामं संप्रज्वलाद्यैव कल्यौ स्वः साह्यकर्मणि। यदि खाण्डवम् एष्यति प्रमादात्। सगणो वा परिरक्षितुं महेन्द्रः। शरताडितखण्डकुण्डलानां। कदनं द्रक्ष्यति देववाहिनीनाम्।

sarvataḥ parivāryainaṃ dāvena mahatā prabho. kāmaṃ saṃprajvalādyaiva kalyau svaḥ sāhyakarmaṇi. yadi khāṇḍavam eṣyati pramādāt. sagaṇo vā parirakṣituṃ mahendraḥ. śaratāḍitakhaṇḍakuṇḍalānāṃ. kadanaṃ drakṣyati devavāhinīnām.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तः स भगवान् दाशार्हेणार्जुनेन च। तैजसं रूपम् आस्थाय दावं दग्धुं प्रचक्रमे।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktaḥ sa bhagavān dāśārheṇārjunena ca. taijasaṃ rūpam āsthāya dāvaṃ dagdhuṃ pracakrame.

सर्वतः परिवार्याथ सप्तार्चिर् ज्वलनस् तदा। ददाह खाण्डवं क्रुद्धो युगान्तम् इव दर्शयन्।

sarvataḥ parivāryātha saptārcir jvalanas tadā. dadāha khāṇḍavaṃ kruddho yugāntam iva darśayan.

परिगृह्य समाविष्टस् तद् वनं भरतर्षभ। मेघस्तनितनिर्घोषं सर्वभूतानि निर्दहन्।

parigṛhya samāviṣṭas tad vanaṃ bharatarṣabha. meghastanitanirghoṣaṃ sarvabhūtāni nirdahan.

दह्यतस् तस्य विबभौ रूपं दावस्य भारत। मेरोर् इव नगेन्द्रस्य काञ्चनस्य महाद्युतेः।

dahyatas tasya vibabhau rūpaṃ dāvasya bhārata. meror iva nagendrasya kāñcanasya mahādyuteḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents