महाभारत 1.20 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 20→

[mh-1-20] • 15 श्लोकाः

सूत उवाच। नागाश् च संविदं कृत्वा कर्तव्यम् इति तद् वचः। निःस्नेहा वै दहेन् माता असंप्राप्तमनोरथा। प्रसन्ना मोक्षयेद् अस्मांस् तस्माच् छापाच् च भामिनी। कृष्णं पुच्छं करिष्यामस् तुरगस्य न संशयः। तथा हि गत्वा ते तस्य पुच्छे वाला इव स्थिताः। एतस्मिन्न् अन्तरे ते तु सपत्न्यौ पणिते तदा। तं समुद्रम् अतिक्रम्य कद्रूर् विनतया सह। न्यपतत् तुरगाभ्याशे नचिराद् इव शीघ्रगा। ततस् ते तं हयश्रेष्ठं ददृशाते महाजवम्। शशाङ्ककिरणप्रख्यं कालवालम् उभे तदा।

sūta uvāca. nāgāś ca saṃvidaṃ kṛtvā kartavyam iti tad vacaḥ. niḥsnehā vai dahen mātā asaṃprāptamanorathā. prasannā mokṣayed asmāṃs tasmāc chāpāc ca bhāminī. kṛṣṇaṃ pucchaṃ kariṣyāmas turagasya na saṃśayaḥ. tathā hi gatvā te tasya pucche vālā iva sthitāḥ. etasminn antare te tu sapatnyau paṇite tadā. taṃ samudram atikramya kadrūr vinatayā saha. nyapatat turagābhyāśe nacirād iva śīghragā. tatas te taṃ hayaśreṣṭhaṃ dadṛśāte mahājavam. śaśāṅkakiraṇaprakhyaṃ kālavālam ubhe tadā.

निशाम्य च बहून् वालान् कृष्णान् पुच्छं समाश्रितान्। विषण्णवदना तत्र विनता सर्वतो ऽभवत्। दृष्ट्वा कृष्णं तु पुच्छं सा वाजिराजस्य विस्मिता। अवाक्शिरा दीनमना कद्र्वा दासत्वम् आगता। विनतां विषण्णवदनां कद्रूर् दास्ये न्ययोजयत्।

niśāmya ca bahūn vālān kṛṣṇān pucchaṃ samāśritān. viṣaṇṇavadanā tatra vinatā sarvato 'bhavat. dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ tu pucchaṃ sā vājirājasya vismitā. avākśirā dīnamanā kadrvā dāsatvam āgatā. vinatāṃ viṣaṇṇavadanāṃ kadrūr dāsye nyayojayat.

ततः सा विनता तस्मिन् पणितेन पराजिता। अभवद् दुःखसंतप्ता दासीभावं समास्थिता।

tataḥ sā vinatā tasmin paṇitena parājitā. abhavad duḥkhasaṃtaptā dāsībhāvaṃ samāsthitā.

एतस्मिन्न् अन्तरे चैव गरुडः काल आगते। विना मात्रा महातेजा विदार्याण्डम् अजायत। महासत्त्वबलोपेतः सर्वा विद्योतयन् दिशः। कामरूपः कामगमः कामवीर्यो विहंगमः।

etasminn antare caiva garuḍaḥ kāla āgate. vinā mātrā mahātejā vidāryāṇḍam ajāyata. mahāsattvabalopetaḥ sarvā vidyotayan diśaḥ. kāmarūpaḥ kāmagamaḥ kāmavīryo vihaṃgamaḥ.

अग्निराशिर् इवोद्भासन् समिद्धो ऽतिभयंकरः। विद्युद्विस्पष्टपिङ्गाक्षो युगान्ताग्निसमप्रभः। प्रवृद्धः सहसा पक्षी महाकायो नभोगतः। घोरो घोरस्वनो रौद्रो वह्निर् और्व इवापरः।

agnirāśir ivodbhāsan samiddho 'tibhayaṃkaraḥ. vidyudvispaṣṭapiṅgākṣo yugāntāgnisamaprabhaḥ. pravṛddhaḥ sahasā pakṣī mahākāyo nabhogataḥ. ghoro ghorasvano raudro vahnir aurva ivāparaḥ.

तं दृष्ट्वा शरणं जग्मुः प्रजाः सर्वा विभावसुम्। प्रणिपत्याब्रुवंश् चैनम् आसीनं विश्वरूपिणम्।

taṃ dṛṣṭvā śaraṇaṃ jagmuḥ prajāḥ sarvā vibhāvasum. praṇipatyābruvaṃś cainam āsīnaṃ viśvarūpiṇam.

अग्ने मा त्वं प्रवर्धिष्ठाः कच्चिन् नो न दिधक्षसि। असौ हि राशिः सुमहान् समिद्धस् तव सर्पति।

agne mā tvaṃ pravardhiṣṭhāḥ kaccin no na didhakṣasi. asau hi rāśiḥ sumahān samiddhas tava sarpati.

अग्निर् उवाच। नैतद् एवं यथा यूयं मन्यध्वम् असुरार्दनाः। गरुडो बलवान् एष मम तुल्यः स्वतेजसा। जातः परमतेजस्वी विनतानन्दवर्धनः। तेजोराशिम् इमं दृष्ट्वा युष्मान् मोहः समाविशत्। नागक्षयकरश् चैव काश्यपेयो महाबलः। देवानां च हिते युक्तस् त्व् अहितो दैत्यरक्षसाम्। न भीः कार्या कथं चात्र पश्यध्वं सहिता मम।

agnir uvāca. naitad evaṃ yathā yūyaṃ manyadhvam asurārdanāḥ. garuḍo balavān eṣa mama tulyaḥ svatejasā. jātaḥ paramatejasvī vinatānandavardhanaḥ. tejorāśim imaṃ dṛṣṭvā yuṣmān mohaḥ samāviśat. nāgakṣayakaraś caiva kāśyapeyo mahābalaḥ. devānāṃ ca hite yuktas tv ahito daityarakṣasām. na bhīḥ kāryā kathaṃ cātra paśyadhvaṃ sahitā mama.

सूत उवाच। एवम् उक्तास् ततो गत्वा गरुडं वाग्भिर् अस्तुवन्। अदूराद् अभ्युपेत्यैनं देवाः सर्षिगणास् तदा।

sūta uvāca. evam uktās tato gatvā garuḍaṃ vāgbhir astuvan. adūrād abhyupetyainaṃ devāḥ sarṣigaṇās tadā.

त्वम् ऋषिस् त्वं महाभागस् त्वं देवः पतगेश्वरः। त्वं प्रभुस् तपनप्रख्यस् त्वं नस् त्राणम् अनुत्तमम्। त्वं विभुस् तपनः सूर्यः परमेष्ठी प्रजापतिः। त्वम् इन्द्रस् त्वं हयमुखस् त्वं शरस् त्वं जगत्पतिः। त्वं मुखं पद्मजो विप्रस् त्वम् अग्निः पवनस् तथा। त्वं हि धाता विधाता च त्वं विष्णुः सुरसत्तमः। त्वं महान् अभिभूः शश्वद् अमृतं त्वं महद् यशः। त्वं प्रभास् त्वम् अभिप्रेतं त्वं नस् त्राणम् अनुत्तमम्। त्वं गतिः सततं त्वत्तः कथं नः प्राप्नुयाद् भयम्।

tvam ṛṣis tvaṃ mahābhāgas tvaṃ devaḥ patageśvaraḥ. tvaṃ prabhus tapanaprakhyas tvaṃ nas trāṇam anuttamam. tvaṃ vibhus tapanaḥ sūryaḥ parameṣṭhī prajāpatiḥ. tvam indras tvaṃ hayamukhas tvaṃ śaras tvaṃ jagatpatiḥ. tvaṃ mukhaṃ padmajo vipras tvam agniḥ pavanas tathā. tvaṃ hi dhātā vidhātā ca tvaṃ viṣṇuḥ surasattamaḥ. tvaṃ mahān abhibhūḥ śaśvad amṛtaṃ tvaṃ mahad yaśaḥ. tvaṃ prabhās tvam abhipretaṃ tvaṃ nas trāṇam anuttamam. tvaṃ gatiḥ satataṃ tvattaḥ kathaṃ naḥ prāpnuyād bhayam.

बलोर्मिमान् साधुर् अदीनसत्त्वः; समृद्धिमान् दुष्प्रसहस् त्वम् एव। तपः श्रुतं सर्वम् अहीनकीर्ते; अनागतं चोपगतं च सर्वम्।

balormimān sādhur adīnasattvaḥ; samṛddhimān duṣprasahas tvam eva. tapaḥ śrutaṃ sarvam ahīnakīrte; anāgataṃ copagataṃ ca sarvam.

त्वम् उत्तमः सर्वम् इदं चराचरं; गभस्तिभिर् भानुर् इवावभाससे। समाक्षिपन् भानुमतः प्रभां मुहुस्; त्वम् अन्तकः सर्वम् इदं ध्रुवाध्रुवम्।

tvam uttamaḥ sarvam idaṃ carācaraṃ; gabhastibhir bhānur ivāvabhāsase. samākṣipan bhānumataḥ prabhāṃ muhus; tvam antakaḥ sarvam idaṃ dhruvādhruvam.

दिवाकरः परिकुपितो यथा दहेत्; प्रजास् तथा दहसि हुताशनप्रभ। भयंकरः प्रलय इवाग्निर् उत्थितो; विनाशयन् युगपरिवर्तनान्तकृत्।

divākaraḥ parikupito yathā dahet; prajās tathā dahasi hutāśanaprabha. bhayaṃkaraḥ pralaya ivāgnir utthito; vināśayan yugaparivartanāntakṛt.

खगेश्वरं शरणम् उपस्थिता वयं; महौजसं वितिमिरम् अभ्रगोचरम्। महाबलं गरुडम् उपेत्य खेचरं; परावरं वरदम् अजय्यविक्रमम्। ज्वलनसमानवर्चसम् । तडित्प्रभम् ।। तवौजसा सर्वम् इदं प्रतापितं। जगत् प्रभो तप्तसुवर्णवर्चसा। भयान्विता नभसि विमानगामिनः। विमानिता विपथगतिं प्रयान्ति ते। ऋषेः सुतस् त्वम् असि दयावतः प्रभो। महात्मनः खगवर कश्यपस्य ह। स मा क्रुधः कुरु जगतो दयां परां। त्वम् ईश्वरः प्रशमम् उपैहि पाहि नः। महाशनिस्फुरितसमस्वनेन ते। दिशो ऽम्बरं त्रिदिवम् इयं च मेदिनी। चलन्ति नः खग हृदयानि चानिशं। निगृह्यतां वपुर् इदम् अग्निसंनिभम्। तव द्युतिं कुपितकृतान्तसंनिभां। निशाम्य नश् चलति मनो व्यवस्थितम्। प्रसीद नः पतगपते प्रयाचतां। शिवश् च नो भव भगवन् सुखावहः। त्वं पाहि सर्वांश् च सुरान् महात्मनः।

khageśvaraṃ śaraṇam upasthitā vayaṃ; mahaujasaṃ vitimiram abhragocaram. mahābalaṃ garuḍam upetya khecaraṃ; parāvaraṃ varadam ajayyavikramam. jvalanasamānavarcasam | taḍitprabham |. tavaujasā sarvam idaṃ pratāpitaṃ. jagat prabho taptasuvarṇavarcasā. bhayānvitā nabhasi vimānagāminaḥ. vimānitā vipathagatiṃ prayānti te. ṛṣeḥ sutas tvam asi dayāvataḥ prabho. mahātmanaḥ khagavara kaśyapasya ha. sa mā krudhaḥ kuru jagato dayāṃ parāṃ. tvam īśvaraḥ praśamam upaihi pāhi naḥ. mahāśanisphuritasamasvanena te. diśo 'mbaraṃ tridivam iyaṃ ca medinī. calanti naḥ khaga hṛdayāni cāniśaṃ. nigṛhyatāṃ vapur idam agnisaṃnibham. tava dyutiṃ kupitakṛtāntasaṃnibhāṃ. niśāmya naś calati mano vyavasthitam. prasīda naḥ patagapate prayācatāṃ. śivaś ca no bhava bhagavan sukhāvahaḥ. tvaṃ pāhi sarvāṃś ca surān mahātmanaḥ.

एवं स्तुतः सुपर्णस् तु देवैः सर्षिगणैस् तदा। तेजसः प्रतिसंहारम् आत्मनः स चकार ह। सौतिर् उवाच। सुपर्ण उवाच। सौतिर् उवाच। रुरुर् उवाच। प्रमतिर् उवाच। देवा ऊचुः। पितामह उवाच। प्रमतिर् उवाच। स श्रुत्वाथात्मनो देहं सुपर्णः प्रेक्ष्य च स्वयम्। शरीरप्रतिसंहारम् आत्मनः संप्रचक्रमे। न मे सर्वाणि भूतानि बिभियुर् देहदर्शनात्। भीमरूपात् समुद्विग्नास् तस्मात् तेजस् तु संहरे। अरुणं चात्मनः पृष्ठम् आरोप्य स पितुर् गृहात्। ततः कामगमः पक्षी कामवीर्यो विहंगमः। मातुर् अन्तिकम् आगच्छत् परया मुदया युतः। तत्रारुणः स निक्षिप्तः दिशं पूर्वां महाद्युतिः। सूर्यतेजोविनिहतांल् लोकान् दग्धुं महारथः। किमर्थं भगवान् सूर्यो लोकान् दग्धुमनास् तदा। किम् अस्यापकृतं देवैर् येनेमं मन्युर् आविशत्। चन्द्रादित्यैर् यदा राहुर् आख्यातो ह्य् अमृतं पिबन्। वैरानुबन्धं कृतवांश् चन्द्रादित्ये तदानघ। वध्यमाने ग्रहेणाथ आदित्ये मन्युर् आविशत्। सुरार्थाय समुत्पन्नो रोषो राहोस् तु मां प्रति। बह्वनर्थकरं पापम् एको ऽहं समवाप्नुयाम्। सहाय एकः कार्येषु न मे कृच्छ्रेषु जायते। पश्यन्ति ग्रस्यमानं मां सह देवैर् दिवौकसः। तस्माल् लोकविनाशाय ह्य् अवतिष्ठे न संशयः। एवं कृतमतिः सूर्यो ह्य् अस्तम् अभ्यगमद् गिरिम्। ततो ऽर्धरात्रसमये सर्वलोकभयावहः। उत्पत्स्यते महान् दाहस् त्रैलोक्यस्य विनाशनः। ततो देवाः सर्षिगणा उपगम्य पितामहम्। भगवन् किमिदं चाद्य महद् दाहकृतं भयम्। न तावद् दृश्यते सूर्यः क्षपेयं न प्रभाति च। उदिते भगवन् भानौ कथम् एतद् भविष्यति। एष लोकविनाशाय रविर् उद्यन्तुम् उद्यतः। दृश्यन्न् एव हि लोकान् स भस्मराशीकरिष्यति। तस्य प्रतिविधानं च विहितं पूर्वम् एव हि। कश्यपस्य सुतो विद्वान् अरुणेत्य् अभिविश्रुतः। महाकायो महातेजाः स स्थास्यति पुरो रवेः। करिष्यति च सारथ्यं तेजश् चास्य हरिष्यति। लोकानां शान्तिर् एवं स्याद् ऋषीणां च दिवौकसाम्। ततः पितामहाज्ञातः सर्वं चक्रे तदारुणः। उदितश् चैव सविता अरुणेन तदावृतः। एतत् ते सर्वम् आख्यातं यत् सूर्यं मन्युर् आविशत्। अरुणश् च यथैवास्य सारथ्यम् अकरोत् प्रभुः। भूय एवापरं प्रश्नं शृणु पूर्वम् उदाहृतम्।

evaṃ stutaḥ suparṇas tu devaiḥ sarṣigaṇais tadā. tejasaḥ pratisaṃhāram ātmanaḥ sa cakāra ha. sautir uvāca. suparṇa uvāca. sautir uvāca. rurur uvāca. pramatir uvāca. devā ūcuḥ. pitāmaha uvāca. pramatir uvāca. sa śrutvāthātmano dehaṃ suparṇaḥ prekṣya ca svayam. śarīrapratisaṃhāram ātmanaḥ saṃpracakrame. na me sarvāṇi bhūtāni bibhiyur dehadarśanāt. bhīmarūpāt samudvignās tasmāt tejas tu saṃhare. aruṇaṃ cātmanaḥ pṛṣṭham āropya sa pitur gṛhāt. tataḥ kāmagamaḥ pakṣī kāmavīryo vihaṃgamaḥ. mātur antikam āgacchat parayā mudayā yutaḥ. tatrāruṇaḥ sa nikṣiptaḥ diśaṃ pūrvāṃ mahādyutiḥ. sūryatejovinihatāṃl lokān dagdhuṃ mahārathaḥ. kimarthaṃ bhagavān sūryo lokān dagdhumanās tadā. kim asyāpakṛtaṃ devair yenemaṃ manyur āviśat. candrādityair yadā rāhur ākhyāto hy amṛtaṃ piban. vairānubandhaṃ kṛtavāṃś candrāditye tadānagha. vadhyamāne graheṇātha āditye manyur āviśat. surārthāya samutpanno roṣo rāhos tu māṃ prati. bahvanarthakaraṃ pāpam eko 'haṃ samavāpnuyām. sahāya ekaḥ kāryeṣu na me kṛcchreṣu jāyate. paśyanti grasyamānaṃ māṃ saha devair divaukasaḥ. tasmāl lokavināśāya hy avatiṣṭhe na saṃśayaḥ. evaṃ kṛtamatiḥ sūryo hy astam abhyagamad girim. tato 'rdharātrasamaye sarvalokabhayāvahaḥ. utpatsyate mahān dāhas trailokyasya vināśanaḥ. tato devāḥ sarṣigaṇā upagamya pitāmaham. bhagavan kimidaṃ cādya mahad dāhakṛtaṃ bhayam. na tāvad dṛśyate sūryaḥ kṣapeyaṃ na prabhāti ca. udite bhagavan bhānau katham etad bhaviṣyati. eṣa lokavināśāya ravir udyantum udyataḥ. dṛśyann eva hi lokān sa bhasmarāśīkariṣyati. tasya pratividhānaṃ ca vihitaṃ pūrvam eva hi. kaśyapasya suto vidvān aruṇety abhiviśrutaḥ. mahākāyo mahātejāḥ sa sthāsyati puro raveḥ. kariṣyati ca sārathyaṃ tejaś cāsya hariṣyati. lokānāṃ śāntir evaṃ syād ṛṣīṇāṃ ca divaukasām. tataḥ pitāmahājñātaḥ sarvaṃ cakre tadāruṇaḥ. uditaś caiva savitā aruṇena tadāvṛtaḥ. etat te sarvam ākhyātaṃ yat sūryaṃ manyur āviśat. aruṇaś ca yathaivāsya sārathyam akarot prabhuḥ. bhūya evāparaṃ praśnaṃ śṛṇu pūrvam udāhṛtam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents