महाभारत 1.163 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 163→

[mh-1-163] • 23 श्लोकाः

वसिष्ठ उवाच। यैषा ते तपती नाम सावित्र्यवरजा सुता। तां त्वां संवरणस्यार्थे वरयामि विभावसो।

vasiṣṭha uvāca. yaiṣā te tapatī nāma sāvitryavarajā sutā. tāṃ tvāṃ saṃvaraṇasyārthe varayāmi vibhāvaso.

स हि राजा बृहत्कीर्तिर् धर्मार्थविद् उदारधीः। युक्तः संवरणो भर्ता दुहितुस् ते विहंगम।

sa hi rājā bṛhatkīrtir dharmārthavid udāradhīḥ. yuktaḥ saṃvaraṇo bhartā duhitus te vihaṃgama.

गन्धर्व उवाच। इत्य् उक्तः सविता तेन ददानीत्य् एव निश्चितः। प्रत्यभाषत तं विप्रं प्रतिनन्द्य दिवाकरः।

gandharva uvāca. ity uktaḥ savitā tena dadānīty eva niścitaḥ. pratyabhāṣata taṃ vipraṃ pratinandya divākaraḥ.

वरः संवरणो राज्ञां त्वम् ऋषीणां वरो मुने। तपती योषितां श्रेष्ठा किम् अन्यत्रापवर्जनात्।

varaḥ saṃvaraṇo rājñāṃ tvam ṛṣīṇāṃ varo mune. tapatī yoṣitāṃ śreṣṭhā kim anyatrāpavarjanāt.

ततः सर्वानवद्याग्नीं तपतीं तपनः स्वयम्। ददौ संवरणस्यार्थे वसिष्ठाय महात्मने। प्रतिजग्राह तां कन्यां महर्षिस् तपतीं तदा।

tataḥ sarvānavadyāgnīṃ tapatīṃ tapanaḥ svayam. dadau saṃvaraṇasyārthe vasiṣṭhāya mahātmane. pratijagrāha tāṃ kanyāṃ maharṣis tapatīṃ tadā.

वसिष्ठो ऽथ विसृष्टश् च पुनर् एवाजगाम ह। यत्र विख्यतकीर्तिः स कुरूणाम् ऋषभो ऽभवत्।

vasiṣṭho 'tha visṛṣṭaś ca punar evājagāma ha. yatra vikhyatakīrtiḥ sa kurūṇām ṛṣabho 'bhavat.

स राजा मन्मथाविष्टस् तद्गतेनान्तरात्मना। दृष्ट्वा च देवकन्यां तां तपतीं चारुहासिनीम्। वसिष्ठेन सहायान्तीं संहृष्टो ऽभ्यधिकं बभौ। रुरुचे साधिकं सुभ्रूर् आपतन्ती नभस्तलात्। सौदामिनीव विभ्रष्टा द्योतयन्ती स्वतेजसा।

sa rājā manmathāviṣṭas tadgatenāntarātmanā. dṛṣṭvā ca devakanyāṃ tāṃ tapatīṃ cāruhāsinīm. vasiṣṭhena sahāyāntīṃ saṃhṛṣṭo 'bhyadhikaṃ babhau. ruruce sādhikaṃ subhrūr āpatantī nabhastalāt. saudāminīva vibhraṣṭā dyotayantī svatejasā.

कृच्छ्रे द्वादशरात्रे तु तस्य राज्ञः समापिते। आजगाम विशुद्धात्मा वसिष्ठो भगवान् ऋषिः।

kṛcchre dvādaśarātre tu tasya rājñaḥ samāpite. ājagāma viśuddhātmā vasiṣṭho bhagavān ṛṣiḥ.

तपसाराध्य वरदं देवं गोपतिम् ईश्वरम्। लेभे संवरणो भार्यां वसिष्ठस्यैव तेजसा।

tapasārādhya varadaṃ devaṃ gopatim īśvaram. lebhe saṃvaraṇo bhāryāṃ vasiṣṭhasyaiva tejasā.

ततस् तस्मिन् गिरिश्रेष्ठे देवगन्धर्वसेविते। जग्राह विधिवत् पाणिं तपत्याः स नरर्षभः।

tatas tasmin giriśreṣṭhe devagandharvasevite. jagrāha vidhivat pāṇiṃ tapatyāḥ sa nararṣabhaḥ.

वसिष्ठेनाभ्यनुज्ञातस् तस्मिन्न् एव धराधरे। सो ऽकामयत राजर्षिर् विहर्तुं सह भार्यया।

vasiṣṭhenābhyanujñātas tasminn eva dharādhare. so 'kāmayata rājarṣir vihartuṃ saha bhāryayā.

ततः पुरे च राष्ट्रे च वाहनेषु बलेषु च। आदिदेश महीपालस् तम् एव सचिवं तदा। अथ दत्त्वा महीपाले तपतीं तां मनोरमाम्। तिष्ठ सुश्रोणि यास्यामि त्वम् आश्रय पतिं शुभे।

tataḥ pure ca rāṣṭre ca vāhaneṣu baleṣu ca. ādideśa mahīpālas tam eva sacivaṃ tadā. atha dattvā mahīpāle tapatīṃ tāṃ manoramām. tiṣṭha suśroṇi yāsyāmi tvam āśraya patiṃ śubhe.

नृपतिं त्व् अभ्यनुज्ञाय वसिष्ठो ऽथापचक्रमे। सो ऽपि राजा गिरौ तस्मिन् विजहारामरोपमः।

nṛpatiṃ tv abhyanujñāya vasiṣṭho 'thāpacakrame. so 'pi rājā girau tasmin vijahārāmaropamaḥ.

ततो द्वादश वर्षाणि काननेषु जलेषु च। रेमे तस्मिन् गिरौ राजा तयैव सह भार्यया।

tato dvādaśa varṣāṇi kānaneṣu jaleṣu ca. reme tasmin girau rājā tayaiva saha bhāryayā.

तस्य राज्ञः पुरे तस्मिन् समा द्वादश सर्वशः। न ववर्ष सहस्राक्षो राष्ट्रे चैवास्य सर्वशः। ततस् तस्याम् अनावृष्ट्यां प्रवृत्तायाम् अरिंदम। प्रजाः क्षयम् उपाजग्मुः सर्वाः सस्थाणुजङ्गमाः। तस्मिंस् तथाविधे काले वर्तमाने सुदारुणे। नावश्यायः पपातोर्व्यां ततः सस्यानि नारुहन्। ततो विभ्रान्तमनसो जनाः क्षुद्भयपीडिताः। गृहाणि संपरित्यज्य बभ्रमुः प्रदिशो दिशः। ततस् तस्मिन् पुरे राष्ट्रे त्यक्तदारपरिग्रहाः। परस्परम् अमर्यादाः क्षुधार्ता जघ्निरे जनाः।

tasya rājñaḥ pure tasmin samā dvādaśa sarvaśaḥ. na vavarṣa sahasrākṣo rāṣṭre caivāsya sarvaśaḥ. tatas tasyām anāvṛṣṭyāṃ pravṛttāyām ariṃdama. prajāḥ kṣayam upājagmuḥ sarvāḥ sasthāṇujaṅgamāḥ. tasmiṃs tathāvidhe kāle vartamāne sudāruṇe. nāvaśyāyaḥ papātorvyāṃ tataḥ sasyāni nāruhan. tato vibhrāntamanaso janāḥ kṣudbhayapīḍitāḥ. gṛhāṇi saṃparityajya babhramuḥ pradiśo diśaḥ. tatas tasmin pure rāṣṭre tyaktadāraparigrahāḥ. parasparam amaryādāḥ kṣudhārtā jaghnire janāḥ.

तत् क्षुधार्तैर् निरानन्दैः शवभूतैस् तदा नरैः। अभवत् प्रेतराजस्य पुरं प्रेतैर् इवावृतम्। स्नाय्वस्थिशेषैर् निर्मांसैर् धमनीसंततैर् भृशम्।

tat kṣudhārtair nirānandaiḥ śavabhūtais tadā naraiḥ. abhavat pretarājasya puraṃ pretair ivāvṛtam. snāyvasthiśeṣair nirmāṃsair dhamanīsaṃtatair bhṛśam.

ततस् तत् तादृशं दृष्ट्वा स एव भगवान् ऋषिः। अभ्यपद्यत धर्मात्मा वसिष्ठो राजसत्तमम्।

tatas tat tādṛśaṃ dṛṣṭvā sa eva bhagavān ṛṣiḥ. abhyapadyata dharmātmā vasiṣṭho rājasattamam.

तं च पार्थिवशार्दूलम् आनयाम् आस तत् पुरम्। तपत्या सहितं राजन्न् उषितं द्वादशीः समाः।

taṃ ca pārthivaśārdūlam ānayām āsa tat puram. tapatyā sahitaṃ rājann uṣitaṃ dvādaśīḥ samāḥ.

ततः प्रवृष्टस् तत्रासीद् यथापूर्वं सुरारिहा। तस्मिन् नृपतिशार्दूले प्रविष्टे नगरं पुनः। प्रववर्ष सहस्राक्षः सस्यानि जनयन् प्रभुः।

tataḥ pravṛṣṭas tatrāsīd yathāpūrvaṃ surārihā. tasmin nṛpatiśārdūle praviṣṭe nagaraṃ punaḥ. pravavarṣa sahasrākṣaḥ sasyāni janayan prabhuḥ.

ततः सराष्ट्रं मुमुदे तत् पुरं परया मुदा। तेन पार्थिवमुख्येन भावितं भावितात्मना।

tataḥ sarāṣṭraṃ mumude tat puraṃ parayā mudā. tena pārthivamukhyena bhāvitaṃ bhāvitātmanā.

ततो द्वादश वर्षाणि पुनर् ईजे नराधिपः। पत्न्या तपत्या सहितो यथा शक्रो मरुत्पतिः।

tato dvādaśa varṣāṇi punar īje narādhipaḥ. patnyā tapatyā sahito yathā śakro marutpatiḥ.

एवम् आसीन् महाभागा तपती नाम पौर्विकी। तव वैवस्वती पार्थ तापत्यस् त्वं यया मतः।

evam āsīn mahābhāgā tapatī nāma paurvikī. tava vaivasvatī pārtha tāpatyas tvaṃ yayā mataḥ.

तस्यां संजनयाम् आस कुरुं संवरणो नृपः। तपत्यां तपतां श्रेष्ठ तापत्यस् त्वं ततो ऽर्जुन। दश वर्षसहस्राणि विहृत्य स तया सह। अभिषिच्य कुरुं राज्ये तपस् तप्त्वा तपोधनः। आदित्यलोकं च ततो जगाम भरतर्षभ। कुरूद्भवा यतो यूयं कौरवाः कुरवस् तथा। पौरवा आजमीढाश् च भारता भरतर्षभ। तापत्यम् अखिलं प्रोक्तं वृत्तान्तं तव पूर्विकम्। पुरोहितमुखा यूयं भुङ्क्षध्वं पृथिवीम् इमाम्।

tasyāṃ saṃjanayām āsa kuruṃ saṃvaraṇo nṛpaḥ. tapatyāṃ tapatāṃ śreṣṭha tāpatyas tvaṃ tato 'rjuna. daśa varṣasahasrāṇi vihṛtya sa tayā saha. abhiṣicya kuruṃ rājye tapas taptvā tapodhanaḥ. ādityalokaṃ ca tato jagāma bharatarṣabha. kurūdbhavā yato yūyaṃ kauravāḥ kuravas tathā. pauravā ājamīḍhāś ca bhāratā bharatarṣabha. tāpatyam akhilaṃ proktaṃ vṛttāntaṃ tava pūrvikam. purohitamukhā yūyaṃ bhuṅkṣadhvaṃ pṛthivīm imām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...