महाभारत 1.158 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 158→

[mh-1-158] • 55 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। गते भगवति व्यासे पाण्डवा हृष्टमानसाः। ते प्रतस्थुः पुरस्कृत्य मातरं पुरुषर्षभाः। आमन्त्र्य ब्राह्मणं पूर्वम् अभिवाद्यानुमान्य च। समैर् उदङ्मुखैर् मार्गैर् यथोद्दिष्टं परंतपाः।

vaiśaṃpāyana uvāca. gate bhagavati vyāse pāṇḍavā hṛṣṭamānasāḥ. te pratasthuḥ puraskṛtya mātaraṃ puruṣarṣabhāḥ. āmantrya brāhmaṇaṃ pūrvam abhivādyānumānya ca. samair udaṅmukhair mārgair yathoddiṣṭaṃ paraṃtapāḥ.

ते गच्छन्तस् त्व् अहोरात्रं तीर्थं सोमश्रवायणम्। पाञ्चालनगरं प्रति। अभ्याजग्मुर् लोकनदीं गङ्गां भागीरथीं प्रति। चन्द्रास्तमयवेलायाम् अर्धरात्रे समागमे। वारि चैवानुमज्जन्तः। आसेदुः पुरुषव्याघ्रा गङ्गायां पाण्डुनन्दनाः।

te gacchantas tv ahorātraṃ tīrthaṃ somaśravāyaṇam. pāñcālanagaraṃ prati. abhyājagmur lokanadīṃ gaṅgāṃ bhāgīrathīṃ prati. candrāstamayavelāyām ardharātre samāgame. vāri caivānumajjantaḥ. āseduḥ puruṣavyāghrā gaṅgāyāṃ pāṇḍunandanāḥ.

उल्मुकं तु समुद्यम्य तेषाम् अग्रे धनंजयः। प्रकाशार्थं ययौ तत्र रक्षार्थं च महायशाः।

ulmukaṃ tu samudyamya teṣām agre dhanaṃjayaḥ. prakāśārthaṃ yayau tatra rakṣārthaṃ ca mahāyaśāḥ.

तत्र गङ्गाजले रम्ये विविक्ते क्रीडयन् स्त्रियः। ईर्ष्युर् गन्धर्वराजः स्म जलक्रीडाम् उपागतः।

tatra gaṅgājale ramye vivikte krīḍayan striyaḥ. īrṣyur gandharvarājaḥ sma jalakrīḍām upāgataḥ.

शब्दं तेषां स शुश्राव नदीं समुपसर्पताम्। तेन शब्देन चाविष्टश् चुक्रोध बलवद् बली।

śabdaṃ teṣāṃ sa śuśrāva nadīṃ samupasarpatām. tena śabdena cāviṣṭaś cukrodha balavad balī.

स दृष्ट्वा पाण्डवांस् तत्र सह मात्रा परंतपान्। विस्फारयन् धनुर् घोरम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

sa dṛṣṭvā pāṇḍavāṃs tatra saha mātrā paraṃtapān. visphārayan dhanur ghoram idaṃ vacanam abravīt.

संध्या संरज्यते घोरा पूर्वरात्रागमेषु या। अशीतिभिस् त्रुटैर् हीनं तं मुहूर्तं प्रचक्षते।

saṃdhyā saṃrajyate ghorā pūrvarātrāgameṣu yā. aśītibhis truṭair hīnaṃ taṃ muhūrtaṃ pracakṣate.

विहितं कामचाराणां यक्षगन्धर्वरक्षसाम्। शेषम् अन्यन् मनुष्याणां कामचारम् इह स्मृतम्।

vihitaṃ kāmacārāṇāṃ yakṣagandharvarakṣasām. śeṣam anyan manuṣyāṇāṃ kāmacāram iha smṛtam.

लोभात् प्रचारं चरतस् तासु वेलासु वै नरान्। उपक्रान्ता निगृह्णीमो राक्षसैः सह बालिशान्।

lobhāt pracāraṃ caratas tāsu velāsu vai narān. upakrāntā nigṛhṇīmo rākṣasaiḥ saha bāliśān.

ततो रात्रौ प्राप्नुवतो जलं ब्रह्मविदो जनाः। गर्हयन्ति नरान् सर्वान् बलस्थान् नृपतीन् अपि।

tato rātrau prāpnuvato jalaṃ brahmavido janāḥ. garhayanti narān sarvān balasthān nṛpatīn api.

आरात् तिष्ठत मा मह्यं समीपम् उपसर्पत। कस्मान् मां नाभिजानीत प्राप्तं भागीरथीजलम्।

ārāt tiṣṭhata mā mahyaṃ samīpam upasarpata. kasmān māṃ nābhijānīta prāptaṃ bhāgīrathījalam.

अङ्गारपर्णं गन्धर्वं वित्त मां स्वबलाश्रयम्। अहं हि मानी चेर्ष्युश् च कुबेरस्य प्रियः सखा।

aṅgāraparṇaṃ gandharvaṃ vitta māṃ svabalāśrayam. ahaṃ hi mānī cerṣyuś ca kuberasya priyaḥ sakhā.

अङ्गारपर्णम् इति च ख्यतं वनम् इदं मम। अनु गङ्गां च वाकां च चित्रं यत्र वसाम्य् अहम्।

aṅgāraparṇam iti ca khyataṃ vanam idaṃ mama. anu gaṅgāṃ ca vākāṃ ca citraṃ yatra vasāmy aham.

न कुणपाः शृङ्गिणो वा न देवा न च मानुषाः। इदं समुपसर्पन्ति तत् किं समुपसर्पथ।

na kuṇapāḥ śṛṅgiṇo vā na devā na ca mānuṣāḥ. idaṃ samupasarpanti tat kiṃ samupasarpatha.

अर्जुन उवाच। समुद्रे हिमवत्पार्श्वे नद्याम् अस्यां च दुर्मते। रात्राव् अहनि संधौ च कस्य कॢप्तः परिग्रहः। भुक्तो वाप्य् अथवाभुक्तो रात्राव् अहनि खेचर। न कालनियमो ह्य् अस्ति गङ्गां प्राप्य सरिद्वराम्।

arjuna uvāca. samudre himavatpārśve nadyām asyāṃ ca durmate. rātrāv ahani saṃdhau ca kasya kḷptaḥ parigrahaḥ. bhukto vāpy athavābhukto rātrāv ahani khecara. na kālaniyamo hy asti gaṅgāṃ prāpya saridvarām.

वयं च शक्तिसंपन्ना अकाले त्वाम् अधृष्णुमः। अशक्ता हि क्षणे क्रूरे युष्मान् अर्चन्ति मानवाः।

vayaṃ ca śaktisaṃpannā akāle tvām adhṛṣṇumaḥ. aśaktā hi kṣaṇe krūre yuṣmān arcanti mānavāḥ.

पुरा हिमवतश् चैषा हेमशृङ्गाद् विनिःसृता। गङ्गा गत्वा समुद्राम्भः सप्तधा प्रतिपद्यते। गङ्गां च यमुनां चैव प्लक्षजातां सरस्वतीम्। रथस्थां सरयूं चैव गोमतीं गण्डकीं तथा। अपर्युषितपापास् ते नदीः सप्त पिबन्ति ये।

purā himavataś caiṣā hemaśṛṅgād viniḥsṛtā. gaṅgā gatvā samudrāmbhaḥ saptadhā pratipadyate. gaṅgāṃ ca yamunāṃ caiva plakṣajātāṃ sarasvatīm. rathasthāṃ sarayūṃ caiva gomatīṃ gaṇḍakīṃ tathā. aparyuṣitapāpās te nadīḥ sapta pibanti ye.

इयं भूत्वा चैकवप्रा शुचिर् आकाशगा पुनः। देवेषु गङ्गा गन्धर्व प्राप्नोत्य् अलकनन्दताम्। वङ्क्षुर् भद्रा चोत्तरगा हिमवत्पदनिःसृता।

iyaṃ bhūtvā caikavaprā śucir ākāśagā punaḥ. deveṣu gaṅgā gandharva prāpnoty alakanandatām. vaṅkṣur bhadrā cottaragā himavatpadaniḥsṛtā.

तथा पितॄन् वैतरणी दुस्तरा पापकर्मभिः। गङ्गा भवति गन्धर्व यथा द्वैपायनो ऽब्रवीत्।

tathā pitṝn vaitaraṇī dustarā pāpakarmabhiḥ. gaṅgā bhavati gandharva yathā dvaipāyano 'bravīt.

असंबाधा देवनदी स्वर्गसंपादनी शुभा। कथम् इच्छसि तां रोद्धुं नैष धर्मः सनातनः।

asaṃbādhā devanadī svargasaṃpādanī śubhā. katham icchasi tāṃ roddhuṃ naiṣa dharmaḥ sanātanaḥ.

अनिवार्यम् असंबाधं तव वाचा कथं वयम्। न स्पृशेम यथाकामं पुण्यं भागीरथीजलम्।

anivāryam asaṃbādhaṃ tava vācā kathaṃ vayam. na spṛśema yathākāmaṃ puṇyaṃ bhāgīrathījalam.

वैशंपायन उवाच। अङ्गारपर्णस् तच् छ्रुत्वा क्रुद्ध आनम्य कार्मुकम्। मुमोच सायकान् दीप्तान् अहीन् आशीविषान् इव।

vaiśaṃpāyana uvāca. aṅgāraparṇas tac chrutvā kruddha ānamya kārmukam. mumoca sāyakān dīptān ahīn āśīviṣān iva.

उल्मुकं भ्रामयंस् तूर्णं पाण्डवश् चर्म चोत्तमम्। व्यपोवाह शरांस् तस्य सर्वान् एव धनंजयः।

ulmukaṃ bhrāmayaṃs tūrṇaṃ pāṇḍavaś carma cottamam. vyapovāha śarāṃs tasya sarvān eva dhanaṃjayaḥ.

अर्जुन उवाच। बिभीषिकैषा गन्धर्व नास्त्रज्ञेषु प्रयुज्यते। अस्त्रज्ञेषु प्रयुक्तैषा फेनवत् प्रविलीयते।

arjuna uvāca. bibhīṣikaiṣā gandharva nāstrajñeṣu prayujyate. astrajñeṣu prayuktaiṣā phenavat pravilīyate.

मानुषान् अति गन्धर्वान् सर्वान् गन्धर्व लक्षये। तस्माद् अस्त्रेण दिव्येन योत्स्ये ऽहं न तु मायया।

mānuṣān ati gandharvān sarvān gandharva lakṣaye. tasmād astreṇa divyena yotsye 'haṃ na tu māyayā.

पुरास्त्रम् इदम् आग्नेयं प्रादात् किल बृहस्पतिः। भरद्वाजस्य गन्धर्व गुरुपुत्रः शतक्रतोः।

purāstram idam āgneyaṃ prādāt kila bṛhaspatiḥ. bharadvājasya gandharva guruputraḥ śatakratoḥ.

भरद्वाजाद् अग्निवेश्यो अग्निवेश्याद् गुरुर् मम। स त्व् इदं मह्यम् अददाद् द्रोणो ब्राह्मणसत्तमः।

bharadvājād agniveśyo agniveśyād gurur mama. sa tv idaṃ mahyam adadād droṇo brāhmaṇasattamaḥ.

वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा पाण्डवः क्रुद्धो गन्धर्वाय मुमोच ह। प्रदीप्तम् अस्त्रम् आग्नेयं ददाहास्य रथं तु तत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā pāṇḍavaḥ kruddho gandharvāya mumoca ha. pradīptam astram āgneyaṃ dadāhāsya rathaṃ tu tat.

विरथं विप्लुतं तं तु स गन्धर्वं महाबलम्। अस्त्रतेजःप्रमूढं च प्रपतन्तम् अवाङ्मुखम्।

virathaṃ viplutaṃ taṃ tu sa gandharvaṃ mahābalam. astratejaḥpramūḍhaṃ ca prapatantam avāṅmukham.

शिरोरुहेषु जग्राह माल्यवत्सु धनंजयः। भ्रातॄन् प्रति चकर्षाथ सो ऽस्त्रपाताद् अचेतसम्।

śiroruheṣu jagrāha mālyavatsu dhanaṃjayaḥ. bhrātṝn prati cakarṣātha so 'strapātād acetasam.

युधिष्ठिरं तस्य भार्या प्रपेदे शरणार्थिनी। नाम्ना कुम्भीनसी नाम पतित्राणम् अभीप्सती।

yudhiṣṭhiraṃ tasya bhāryā prapede śaraṇārthinī. nāmnā kumbhīnasī nāma patitrāṇam abhīpsatī.

गन्धर्व्य् उवाच। त्राहि त्वं मां महाराज पतिं चेमं विमुञ्च मे। गन्धर्वीं शरणं प्राप्तां नाम्ना कुम्बीनसीं प्रभो। दीनं वाक्यं तु तच् छ्रुत्वा युधिष्ठिर उवाच ह। दृष्ट्वोवाच महाबाहुः फाल्गुनं वै युधिष्ठिरः। दृष्ट्वानुग्रहभावाच् च पार्थः पार्थम् उवाच ह।

gandharvy uvāca. trāhi tvaṃ māṃ mahārāja patiṃ cemaṃ vimuñca me. gandharvīṃ śaraṇaṃ prāptāṃ nāmnā kumbīnasīṃ prabho. dīnaṃ vākyaṃ tu tac chrutvā yudhiṣṭhira uvāca ha. dṛṣṭvovāca mahābāhuḥ phālgunaṃ vai yudhiṣṭhiraḥ. dṛṣṭvānugrahabhāvāc ca pārthaḥ pārtham uvāca ha.

युधिष्ठिर उवाच। युद्धे जितं यशोहीनं स्त्रीनाथम् अपराक्रमम्। को नु हन्याद् रिपुं त्वादृङ् मुञ्चेमं रिपुसूदन।

yudhiṣṭhira uvāca. yuddhe jitaṃ yaśohīnaṃ strīnātham aparākramam. ko nu hanyād ripuṃ tvādṛṅ muñcemaṃ ripusūdana.

अर्जुन उवाच। अङ्गेमं प्रतिपद्यस्व गच्छ गन्धर्व मा शुचः। प्रदिशत्य् अभयं ते ऽद्य कुरुराजो युधिष्ठिरः।

arjuna uvāca. aṅgemaṃ pratipadyasva gaccha gandharva mā śucaḥ. pradiśaty abhayaṃ te 'dya kururājo yudhiṣṭhiraḥ.

गन्धर्व उवाच। जितो ऽहं पूर्वकं नाम मुञ्चाम्य् अङ्गारपर्णताम्। न च श्लाघे बलेनाद्य न नाम्ना जनसंसदि।

gandharva uvāca. jito 'haṃ pūrvakaṃ nāma muñcāmy aṅgāraparṇatām. na ca ślāghe balenādya na nāmnā janasaṃsadi.

साध्व् इमं लब्धवांल् लाभं यो ऽहं दिव्यास्त्रधारिणम्। गान्धर्व्या मायया योद्धुम् इच्छामि वयसा वरम्।

sādhv imaṃ labdhavāṃl lābhaṃ yo 'haṃ divyāstradhāriṇam. gāndharvyā māyayā yoddhum icchāmi vayasā varam.

अस्त्राग्निना विचित्रो ऽयं दग्धो मे रथ उत्तमः। सो ऽहं चित्ररथो भूत्वा नाम्ना दग्धरथो ऽभवम्।

astrāgninā vicitro 'yaṃ dagdho me ratha uttamaḥ. so 'haṃ citraratho bhūtvā nāmnā dagdharatho 'bhavam.

संभृता चैव विद्येयं तपसेह पुरा मया। निवेदयिष्ये ताम् अद्य प्राणदाया महात्मने।

saṃbhṛtā caiva vidyeyaṃ tapaseha purā mayā. nivedayiṣye tām adya prāṇadāyā mahātmane.

संस्तम्भितं हि तरसा जितं शरणम् आगतम्। यो ऽरिं संयोजयेत् प्राणैः कल्याणं किं न सो ऽर्हति।

saṃstambhitaṃ hi tarasā jitaṃ śaraṇam āgatam. yo 'riṃ saṃyojayet prāṇaiḥ kalyāṇaṃ kiṃ na so 'rhati.

चक्षुषी नाम विद्येयं यां सोमाय ददौ मनुः। ददौ स विश्वावसवे मह्यं विश्वावसुर् ददौ।

cakṣuṣī nāma vidyeyaṃ yāṃ somāya dadau manuḥ. dadau sa viśvāvasave mahyaṃ viśvāvasur dadau.

सेयं कापुरुषं प्राप्ता गुरुदत्ता प्रणश्यति। आगमो ऽस्या मया प्रोक्तो वीर्यं प्रतिनिबोध मे।

seyaṃ kāpuruṣaṃ prāptā gurudattā praṇaśyati. āgamo 'syā mayā prokto vīryaṃ pratinibodha me.

यच् चक्षुषा द्रष्टुम् इच्छेत् त्रिषु लोकेषु किं चन। तत् पश्येद् यादृशं चेच्छेत् तादृषं द्रष्टुम् अर्हति।

yac cakṣuṣā draṣṭum icchet triṣu lokeṣu kiṃ cana. tat paśyed yādṛśaṃ cecchet tādṛṣaṃ draṣṭum arhati.

समानपद्ये षण्मासान् स्थितो विद्यां लभेद् इमाम्। अनुनेष्याम्य् अहं विद्यां स्वयं तुभ्यं व्रते कृते।

samānapadye ṣaṇmāsān sthito vidyāṃ labhed imām. anuneṣyāmy ahaṃ vidyāṃ svayaṃ tubhyaṃ vrate kṛte.

विद्यया ह्य् अनया राजन् वयं नृभ्यो विशेषिताः। अविशिष्टाश् च देवानाम् अनुभावप्रवर्तिताः।

vidyayā hy anayā rājan vayaṃ nṛbhyo viśeṣitāḥ. aviśiṣṭāś ca devānām anubhāvapravartitāḥ.

गन्धर्वजानाम् अश्वानाम् अहं पुरुषसत्तम। भ्रातृभ्यस् तव पञ्चभ्यः पृथग् दाता शतं शतम्।

gandharvajānām aśvānām ahaṃ puruṣasattama. bhrātṛbhyas tava pañcabhyaḥ pṛthag dātā śataṃ śatam.

देवगन्धर्ववाहास् ते दिव्यगन्धा मनोगमाः। क्षीणाः क्षीणा भवन्त्य् एते न हीयन्ते च रंहसः।

devagandharvavāhās te divyagandhā manogamāḥ. kṣīṇāḥ kṣīṇā bhavanty ete na hīyante ca raṃhasaḥ.

पुरा कृतं महेन्द्रस्य वज्रं वृत्रनिबर्हणे। दशधा शतधा चैव तच् छीर्णं वृत्रमूर्धनि।

purā kṛtaṃ mahendrasya vajraṃ vṛtranibarhaṇe. daśadhā śatadhā caiva tac chīrṇaṃ vṛtramūrdhani.

ततो भागीकृतो देवैर् वज्रभाग उपास्यते। लोके यत् साधनं किं चित् सा वै वज्रतनुः स्मृता।

tato bhāgīkṛto devair vajrabhāga upāsyate. loke yat sādhanaṃ kiṃ cit sā vai vajratanuḥ smṛtā.

वज्रपाणिर् ब्राह्मणः स्यात् क्षत्रं वज्ररथं स्मृतम्। वैश्या वै दानवज्राश् च कर्मवज्रा यवीयसः।

vajrapāṇir brāhmaṇaḥ syāt kṣatraṃ vajrarathaṃ smṛtam. vaiśyā vai dānavajrāś ca karmavajrā yavīyasaḥ.

वज्रं क्षत्रस्य वाजिनो अवध्या वाजिनः स्मृताः। रथाङ्गं वडवा सूते सूताश् चाश्वेषु ये मताः।

vajraṃ kṣatrasya vājino avadhyā vājinaḥ smṛtāḥ. rathāṅgaṃ vaḍavā sūte sūtāś cāśveṣu ye matāḥ.

कामवर्णाः कामजवाः कामतः समुपस्थिताः। इमे गन्धर्वजाः कामं पूरयिष्यन्ति ते हयाः।

kāmavarṇāḥ kāmajavāḥ kāmataḥ samupasthitāḥ. ime gandharvajāḥ kāmaṃ pūrayiṣyanti te hayāḥ.

अर्जुन उवाच। यदि प्रीतेन वा दत्तं संशये जीवितस्य वा। विद्या वित्तं श्रुतं वापि न तद् गन्धर्व कामये।

arjuna uvāca. yadi prītena vā dattaṃ saṃśaye jīvitasya vā. vidyā vittaṃ śrutaṃ vāpi na tad gandharva kāmaye.

गन्धर्व उवाच। संयोगो वै प्रीतिकरः संसत्सु प्रतिदृश्यते। जीवितस्य प्रदानेन प्रीतो विद्यां ददामि ते।

gandharva uvāca. saṃyogo vai prītikaraḥ saṃsatsu pratidṛśyate. jīvitasya pradānena prīto vidyāṃ dadāmi te.

त्वत्तो ह्य् अहं ग्रहीष्यामि अस्त्रम् आग्नेयम् उत्तमम्। तथैव सख्यं बीभत्सो चिराय भरतर्षभ।

tvatto hy ahaṃ grahīṣyāmi astram āgneyam uttamam. tathaiva sakhyaṃ bībhatso cirāya bharatarṣabha.

अर्जुन उवाच। त्वत्तो ऽस्त्रेण वृणोम्य् अश्वान् संयोगः शाश्वतो ऽस्तु नौ। सखे तद् ब्रूहि गन्धर्व युष्मभ्यो यद् भयं त्यजेत्।

arjuna uvāca. tvatto 'streṇa vṛṇomy aśvān saṃyogaḥ śāśvato 'stu nau. sakhe tad brūhi gandharva yuṣmabhyo yad bhayaṃ tyajet.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents