महाभारत 1.154 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 154→

[mh-1-154] • 25 श्लोकाः

ब्राह्मण उवाच। गङ्गाद्वारं प्रति महान् बभूवर्षिर् महातपाः। भरद्वाजो महाप्राज्ञः सततं संशितव्रतः।

brāhmaṇa uvāca. gaṅgādvāraṃ prati mahān babhūvarṣir mahātapāḥ. bharadvājo mahāprājñaḥ satataṃ saṃśitavrataḥ.

सो ऽभिषेक्तुं गतो गङ्गां पूर्वम् एवागतां सतीम्। ददर्शाप्सरसं तत्र घृताचीम् आप्लुताम् ऋषिः।

so 'bhiṣektuṃ gato gaṅgāṃ pūrvam evāgatāṃ satīm. dadarśāpsarasaṃ tatra ghṛtācīm āplutām ṛṣiḥ.

तस्या वायुर् नदीतीरे वसनं व्यहरत् तदा। अपकृष्टाम्बरां दृष्ट्वा ताम् ऋषिश् चकमे ततः।

tasyā vāyur nadītīre vasanaṃ vyaharat tadā. apakṛṣṭāmbarāṃ dṛṣṭvā tām ṛṣiś cakame tataḥ.

तस्यां संसक्तमनसः कौमारब्रह्मचारिणः। पश्यतो योनिसंस्थानम् अन्यावयवसौष्ठवम्। हृष्टस्य रेतश् चस्कन्द तद् ऋषिर् द्रोण आदधे।

tasyāṃ saṃsaktamanasaḥ kaumārabrahmacāriṇaḥ. paśyato yonisaṃsthānam anyāvayavasauṣṭhavam. hṛṣṭasya retaś caskanda tad ṛṣir droṇa ādadhe.

ततः समभवद् द्रोणः कुमारस् तस्य धीमतः। अध्यगीष्ट स वेदांश् च वेदाङ्गानि च सर्वशः।

tataḥ samabhavad droṇaḥ kumāras tasya dhīmataḥ. adhyagīṣṭa sa vedāṃś ca vedāṅgāni ca sarvaśaḥ.

भरद्वाजस्य तु सखा पृषतो नाम पार्थिवः। तस्यापि द्रुपदो नाम तदा समभवत् सुतः।

bharadvājasya tu sakhā pṛṣato nāma pārthivaḥ. tasyāpi drupado nāma tadā samabhavat sutaḥ.

स नित्यम् आश्रमं गत्वा द्रोणेन सह पार्षतः। चिक्रीडाध्ययनं चैव चकार क्षत्रियर्षभः।

sa nityam āśramaṃ gatvā droṇena saha pārṣataḥ. cikrīḍādhyayanaṃ caiva cakāra kṣatriyarṣabhaḥ.

ततस् तु पृषते ऽतीते स राजा द्रुपदो ऽभवत्। द्रोणो ऽपि रामं शुश्राव दित्सन्तं वसु सर्वशः।

tatas tu pṛṣate 'tīte sa rājā drupado 'bhavat. droṇo 'pi rāmaṃ śuśrāva ditsantaṃ vasu sarvaśaḥ.

वनं तु प्रस्थितं रामं भरद्वाजसुतो ऽब्रवीत्। आगतं वित्तकामं मां विद्धि द्रोणं द्विजर्षभ।

vanaṃ tu prasthitaṃ rāmaṃ bharadvājasuto 'bravīt. āgataṃ vittakāmaṃ māṃ viddhi droṇaṃ dvijarṣabha.

राम उवाच। शरीरमात्रम् एवाद्य मयेदम् अवशेषितम्। अस्त्राणि वा शरीरं वा ब्रह्मन्न् अन्यतरं वृणु।

rāma uvāca. śarīramātram evādya mayedam avaśeṣitam. astrāṇi vā śarīraṃ vā brahmann anyataraṃ vṛṇu.

द्रोण उवाच। अस्त्राणि चैव सर्वाणि तेषां संहारम् एव च। प्रयोगं चैव सर्वेषां दातुम् अर्हति मे भवान्।

droṇa uvāca. astrāṇi caiva sarvāṇi teṣāṃ saṃhāram eva ca. prayogaṃ caiva sarveṣāṃ dātum arhati me bhavān.

ब्राह्मण उवाच। तथेत्य् उक्त्वा ततस् तस्मै प्रददौ भृगुनन्दनः। प्रतिगृह्य ततो द्रोणः कृतकृत्यो ऽभवत् तदा।

brāhmaṇa uvāca. tathety uktvā tatas tasmai pradadau bhṛgunandanaḥ. pratigṛhya tato droṇaḥ kṛtakṛtyo 'bhavat tadā.

संप्रहृष्टमनाश् चापि रामात् परमसंमतम्। ब्रह्मास्त्रं समनुप्राप्य नरेष्व् अभ्यधिको ऽभवत्।

saṃprahṛṣṭamanāś cāpi rāmāt paramasaṃmatam. brahmāstraṃ samanuprāpya nareṣv abhyadhiko 'bhavat.

ततो द्रुपदम् आसाद्य भारद्वाजः प्रतापवान्। अब्रवीत् पुरुषव्याघ्रः सखायं विद्धि माम् इति।

tato drupadam āsādya bhāradvājaḥ pratāpavān. abravīt puruṣavyāghraḥ sakhāyaṃ viddhi mām iti.

द्रुपद उवाच। नाश्रोत्रियः श्रोत्रियस्य नारथी रथिनः सखा। नाराजा पार्थिवस्यापि सखिपूर्वं किम् इष्यते। ययोर् एव समं वित्तं ययोर् एव समं श्रुतम्। तयोर् विवाहः सख्यं च न तु पुष्टविपुष्टयोः।

drupada uvāca. nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā. nārājā pārthivasyāpi sakhipūrvaṃ kim iṣyate. yayor eva samaṃ vittaṃ yayor eva samaṃ śrutam. tayor vivāhaḥ sakhyaṃ ca na tu puṣṭavipuṣṭayoḥ.

ब्राह्मण उवाच। स विनिश्चित्य मनसा पाञ्चाल्यं प्रति बुद्धिमान्। जगाम कुरुमुख्यानां नगरं नागसाह्वयम्।

brāhmaṇa uvāca. sa viniścitya manasā pāñcālyaṃ prati buddhimān. jagāma kurumukhyānāṃ nagaraṃ nāgasāhvayam.

तस्मै पौत्रान् समादाय वसूनि विविधानि च। प्राप्ताय प्रददौ भीष्मः शिष्यान् द्रोणाय धीमते।

tasmai pautrān samādāya vasūni vividhāni ca. prāptāya pradadau bhīṣmaḥ śiṣyān droṇāya dhīmate.

द्रोणः शिष्यांस् ततः सर्वान् इदं वचनम् अब्रवीत्। समानीय तदा विद्वान् द्रुपदस्यासुखाय वै। द्रोणः। गुरुशुश्रूषणं चैव तथैव गुरुदक्षिणाम्।

droṇaḥ śiṣyāṃs tataḥ sarvān idaṃ vacanam abravīt. samānīya tadā vidvān drupadasyāsukhāya vai. droṇaḥ. guruśuśrūṣaṇaṃ caiva tathaiva gurudakṣiṇām.

आचार्यवेतनं किं चिद् धृदि संपरिवर्तते। कृतास्त्रैस् तत् प्रदेयं स्यात् तद् ऋतं वदतानघाः। सो ऽर्जुनप्रमुखैर् उक्तस् तथास्त्व् इति गुरुस् तदा। तथेत्य् उक्त्वा च तं पार्थः पादौ जग्राह बुद्धिमान्। विद्यानिष्क्रयजं वित्तं किं देयं ब्रूहि मे गुरो।

ācāryavetanaṃ kiṃ cid dhṛdi saṃparivartate. kṛtāstrais tat pradeyaṃ syāt tad ṛtaṃ vadatānaghāḥ. so 'rjunapramukhair uktas tathāstv iti gurus tadā. tathety uktvā ca taṃ pārthaḥ pādau jagrāha buddhimān. vidyāniṣkrayajaṃ vittaṃ kiṃ deyaṃ brūhi me guro.

यदा च पाण्डवाः सर्वे कृतास्त्राः कृतनिश्रमाः। ततो द्रोणो ऽब्रवीद् भूयो वेतनार्थम् इदं वचः।

yadā ca pāṇḍavāḥ sarve kṛtāstrāḥ kṛtaniśramāḥ. tato droṇo 'bravīd bhūyo vetanārtham idaṃ vacaḥ.

पार्षतो द्रुपदो नाम छत्रवत्यां नरेश्वरः। तस्यापकृष्य तद् राज्यं मम शीघ्रं प्रदीयताम्। धार्तराष्ट्रैश् च सहिताः पाञ्चालान् पाण्डवा ययुः। यज्ञसेनेन संगम्य कर्णदुर्योधनादयः। निर्जिताः संन्यवर्तन्त तथान्ये क्षत्रियर्षभाः।

pārṣato drupado nāma chatravatyāṃ nareśvaraḥ. tasyāpakṛṣya tad rājyaṃ mama śīghraṃ pradīyatām. dhārtarāṣṭraiś ca sahitāḥ pāñcālān pāṇḍavā yayuḥ. yajñasenena saṃgamya karṇaduryodhanādayaḥ. nirjitāḥ saṃnyavartanta tathānye kṣatriyarṣabhāḥ.

ततः पाण्डुसुताः पञ्च निर्जित्य द्रुपदं युधि। द्रोणाय दर्शयाम् आसुर् बद्ध्वा ससचिवं तदा। महेन्द्र इव दुर्धर्षो महेन्द्र इव दानवम्। महेन्द्रपुत्रः पाञ्चालं जितवान् अर्जुनस् तदा। तं दृष्ट्वा तु महावीर्यं फल्गुनस्यामितौजसः। व्यस्मयन्त जनाः सर्वे यज्ञसेनस्य बान्धवाः। नास्त्य् अर्जुनसमो वीर्ये राजपुत्र इति ब्रुवन्।

tataḥ pāṇḍusutāḥ pañca nirjitya drupadaṃ yudhi. droṇāya darśayām āsur baddhvā sasacivaṃ tadā. mahendra iva durdharṣo mahendra iva dānavam. mahendraputraḥ pāñcālaṃ jitavān arjunas tadā. taṃ dṛṣṭvā tu mahāvīryaṃ phalgunasyāmitaujasaḥ. vyasmayanta janāḥ sarve yajñasenasya bāndhavāḥ. nāsty arjunasamo vīrye rājaputra iti bruvan.

द्रोण उवाच। प्रार्थयामि त्वया सख्यं पुनर् एव नराधिप। अराजा किल नो राज्ञः सखा भवितुम् अर्हति।

droṇa uvāca. prārthayāmi tvayā sakhyaṃ punar eva narādhipa. arājā kila no rājñaḥ sakhā bhavitum arhati.

अतः प्रयतितं राज्ये यज्ञसेन मया तव। राजासि दक्षिणे कूले भागीरथ्याहम् उत्तरे। तथेति द्रुपदेनोक्ते वचने द्विजसत्तम। संपूज्य द्रुपदं द्रोणो प्रेषयाम् आस तत्त्ववित्। कन्याकुब्जे च काम्पिल्ये वसेथास् त्वं नरोत्तम। ब्राह्मणैः सहितो राजन्न् अहिच्छत्रे वसाम्य् अहम्।

ataḥ prayatitaṃ rājye yajñasena mayā tava. rājāsi dakṣiṇe kūle bhāgīrathyāham uttare. tatheti drupadenokte vacane dvijasattama. saṃpūjya drupadaṃ droṇo preṣayām āsa tattvavit. kanyākubje ca kāmpilye vasethās tvaṃ narottama. brāhmaṇaiḥ sahito rājann ahicchatre vasāmy aham.

ब्राह्मण उवाच। असत्कारः स सुमहान् मुहूर्तम् अपि तस्य तु। न व्येति हृदयाद् राज्ञो दुर्मनाः स कृशो ऽभवत्। एवम् उक्तो हि पाञ्चाल्यो भारद्वाजेन धीमता। उवाचास्त्रविदां श्रेष्ठो द्रोणं ब्राह्मणसत्तमम्। एवं भवतु भद्रं ते भारद्वाज महामते। सख्यं तद् एव भवतु शश्वद् यद् अभिमन्यसे। एवम् अन्योन्यम् उक्त्वा तौ कृत्वा सख्यम् अनुत्तमम्। जग्मतुर् द्रोणपाञ्चाल्यौ यथागतम् अरिंदमौ। निशम्य तस्य वचनं कृत्वा मनसि दुर्मनाः।

brāhmaṇa uvāca. asatkāraḥ sa sumahān muhūrtam api tasya tu. na vyeti hṛdayād rājño durmanāḥ sa kṛśo 'bhavat. evam ukto hi pāñcālyo bhāradvājena dhīmatā. uvācāstravidāṃ śreṣṭho droṇaṃ brāhmaṇasattamam. evaṃ bhavatu bhadraṃ te bhāradvāja mahāmate. sakhyaṃ tad eva bhavatu śaśvad yad abhimanyase. evam anyonyam uktvā tau kṛtvā sakhyam anuttamam. jagmatur droṇapāñcālyau yathāgatam ariṃdamau. niśamya tasya vacanaṃ kṛtvā manasi durmanāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...