महाभारत 1.152 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 152→

[mh-1-152] • 19 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः स भग्नपार्श्वाङ्गो नदित्वा भैरवं रवम्। शैलराजप्रतीकाशो गतासुर् अभवद् बकः। तेन शब्देन वित्रस्तो जनस् तस्याथ रक्षसः। निष्पपात गृहाद् राजन् सहैव परिचारिभिः। ततस् तु निहतं दृष्ट्वा राक्षसेन्द्रं महाबलम्। बाकाः परमसंत्रस्ता भीमं शरणम् आययुः। बकस्य परिचारकाः। आरामोद्यानचैत्यस्थाः क्षुद्रदेवालयाश्रिताः। भीमं दृष्ट्वा शौर्यराशिं।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ sa bhagnapārśvāṅgo naditvā bhairavaṃ ravam. śailarājapratīkāśo gatāsur abhavad bakaḥ. tena śabdena vitrasto janas tasyātha rakṣasaḥ. niṣpapāta gṛhād rājan sahaiva paricāribhiḥ. tatas tu nihataṃ dṛṣṭvā rākṣasendraṃ mahābalam. bākāḥ paramasaṃtrastā bhīmaṃ śaraṇam āyayuḥ. bakasya paricārakāḥ. ārāmodyānacaityasthāḥ kṣudradevālayāśritāḥ. bhīmaṃ dṛṣṭvā śauryarāśiṃ.

तान् भीतान् विगतज्ञानान् भीमः प्रहरतां वरः। सान्त्वयाम् आस बलवान् समये च न्यवेशयत्।

tān bhītān vigatajñānān bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ. sāntvayām āsa balavān samaye ca nyaveśayat.

न हिंस्या मानुषा भूयो युष्माभिर् इह कर्हि चित्। हिंसतां हि वधः शीघ्रम् एवम् एव भवेद् इति।

na hiṃsyā mānuṣā bhūyo yuṣmābhir iha karhi cit. hiṃsatāṃ hi vadhaḥ śīghram evam eva bhaved iti.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा तानि रक्षांसि भारत। एवम् अस्त्व् इति तं प्राहुर् जगृहुः समयं च तम्। सगणस् तु बकभ्राता प्राणमत् पाण्डवं तदा। तत्पुरोपवनोद्यानचैत्यारामान् विसृज्य ते। बिभीतककपित्थार्कप्लक्षशाल्मलिकाननम्। प्रपेदिरे भयत्रस्ता भीमसाध्वसकातराः। यमुनातीरम् उत्सृज्य प्रपेदे पितृकाननम्।

tasya tad vacanaṃ śrutvā tāni rakṣāṃsi bhārata. evam astv iti taṃ prāhur jagṛhuḥ samayaṃ ca tam. sagaṇas tu bakabhrātā prāṇamat pāṇḍavaṃ tadā. tatpuropavanodyānacaityārāmān visṛjya te. bibhītakakapitthārkaplakṣaśālmalikānanam. prapedire bhayatrastā bhīmasādhvasakātarāḥ. yamunātīram utsṛjya prapede pitṛkānanam.

ततः प्रभृति रक्षांसि तत्र सौम्यानि भारत। नगरे प्रत्यदृश्यन्त नरैर् नगरवासिभिः।

tataḥ prabhṛti rakṣāṃsi tatra saumyāni bhārata. nagare pratyadṛśyanta narair nagaravāsibhiḥ.

ततो भिमस् तम् आदाय गतासुं पुरुषादकम्। निष्कर्णनेत्रं निर्जिह्वं निःसंज्ञं कण्ठपीडनात्। कुर्वन्तं बहुधा चेष्टां स नरादम् अकर्षत। स एव राक्षसो नूनं पुनर् आयाति नः पुरीम्। सबालवृद्धाः पुरुषा इति भीताः प्रदुद्रुवुः। आच्छिद्य बाहू पादौ च शिरश् च स वृकोदरः। द्वारेषु चतुर्षु क्षिप्त्वा पुनर् आगात् स मारुतिः। द्वारदेशे विनिक्षिप्य जगामानुपलक्षितः। दृष्ट्वा भीमबलोद्धूतं बकं विनिहतं तदा। ज्ञातयो ऽस्य भयोद्विग्नाः प्रतिजग्मुस् ततस् ततः।

tato bhimas tam ādāya gatāsuṃ puruṣādakam. niṣkarṇanetraṃ nirjihvaṃ niḥsaṃjñaṃ kaṇṭhapīḍanāt. kurvantaṃ bahudhā ceṣṭāṃ sa narādam akarṣata. sa eva rākṣaso nūnaṃ punar āyāti naḥ purīm. sabālavṛddhāḥ puruṣā iti bhītāḥ pradudruvuḥ. ācchidya bāhū pādau ca śiraś ca sa vṛkodaraḥ. dvāreṣu caturṣu kṣiptvā punar āgāt sa mārutiḥ. dvāradeśe vinikṣipya jagāmānupalakṣitaḥ. dṛṣṭvā bhīmabaloddhūtaṃ bakaṃ vinihataṃ tadā. jñātayo 'sya bhayodvignāḥ pratijagmus tatas tataḥ.

ततः स भीमस् तं हत्वा गत्वा ब्राह्मणवेश्म तत्। बलीवर्दौ च शकटं ब्राह्मणाय न्यवेदयत्। तूष्णीम् अन्तर्गृहं गच्छेत्य् अभिधाय द्विजोत्तमम्। मातृभ्रातृसमक्षं च गत्वा शयनम् एत्य च। आचचक्षे यथावृत्तं राज्ञः सर्वम् अशेषतः। अशितो ऽस्म्य् अद्य जननि तृप्तिर् मे दशवार्षिकी।

tataḥ sa bhīmas taṃ hatvā gatvā brāhmaṇaveśma tat. balīvardau ca śakaṭaṃ brāhmaṇāya nyavedayat. tūṣṇīm antargṛhaṃ gacchety abhidhāya dvijottamam. mātṛbhrātṛsamakṣaṃ ca gatvā śayanam etya ca. ācacakṣe yathāvṛttaṃ rājñaḥ sarvam aśeṣataḥ. aśito 'smy adya janani tṛptir me daśavārṣikī.

ततो नरा विनिष्क्रान्ता नगरात् काल्यम् एव तु। ददृशुर् निहतं भूमौ राक्षसं रुधिरोक्षितम्।

tato narā viniṣkrāntā nagarāt kālyam eva tu. dadṛśur nihataṃ bhūmau rākṣasaṃ rudhirokṣitam.

तम् अद्रिकूटसदृशं विनिकीर्णं भयावहम्। दृष्ट्वा संहृष्टरोमाणो बभूवुस् तत्र नागराः। एकचक्रां ततो गत्वा प्रवृत्तिं प्रददुः परे।

tam adrikūṭasadṛśaṃ vinikīrṇaṃ bhayāvaham. dṛṣṭvā saṃhṛṣṭaromāṇo babhūvus tatra nāgarāḥ. ekacakrāṃ tato gatvā pravṛttiṃ pradaduḥ pare.

ततः सहस्रशो राजन् नरा नगरवासिनः। तत्राजग्मुर् बकं द्रष्टुं सस्त्रीवृद्धकुमारकाः। ददृशुस् ते बकं सर्वे विशिरःपाणिपादकम्। निःशृङ्गवृक्षं निर्गुल्मं विनिकीर्णं गिरिं यथा।

tataḥ sahasraśo rājan narā nagaravāsinaḥ. tatrājagmur bakaṃ draṣṭuṃ sastrīvṛddhakumārakāḥ. dadṛśus te bakaṃ sarve viśiraḥpāṇipādakam. niḥśṛṅgavṛkṣaṃ nirgulmaṃ vinikīrṇaṃ giriṃ yathā.

ततस् ते विस्मिताः सर्वे कर्म दृष्ट्वातिमानुषम्। विस्मयोत्फुल्लनयनास् तर्जन्यासक्तनासिकाः। दैवतान्य् अर्चयां चक्रुः सर्व एव विशां पते।

tatas te vismitāḥ sarve karma dṛṣṭvātimānuṣam. vismayotphullanayanās tarjanyāsaktanāsikāḥ. daivatāny arcayāṃ cakruḥ sarva eva viśāṃ pate.

ततः प्रगणयाम् आसुः कस्य वारो ऽद्य भोजने। ज्ञात्वा चागम्य तं विप्रं पप्रच्छुः सर्व एव तत्।

tataḥ pragaṇayām āsuḥ kasya vāro 'dya bhojane. jñātvā cāgamya taṃ vipraṃ papracchuḥ sarva eva tat.

एवं पृष्टस् तु बहुशो रक्षमाणश् च पाण्डवान्। उवाच नागरान् सर्वान् इदं विप्रर्षभस् तदा।

evaṃ pṛṣṭas tu bahuśo rakṣamāṇaś ca pāṇḍavān. uvāca nāgarān sarvān idaṃ viprarṣabhas tadā.

आज्ञापितं माम् अशने रुदन्तं सह बन्धुभिः। ददर्श ब्राह्मणः कश् चिन् मन्त्रसिद्धो महाबलः। अद्य ते राक्षसो वारः पूर्वेद्युर् ज्ञापितो मम। ग्रामसाधारणेनैव सूचकेन पुरौकसः।

ājñāpitaṃ mām aśane rudantaṃ saha bandhubhiḥ. dadarśa brāhmaṇaḥ kaś cin mantrasiddho mahābalaḥ. adya te rākṣaso vāraḥ pūrvedyur jñāpito mama. grāmasādhāraṇenaiva sūcakena puraukasaḥ.

परिपृच्छ्य स मां पूर्वं परिक्लेशं पुरस्य च। अब्रवीद् ब्राह्मणश्रेष्ठ आश्वास्य प्रहसन्न् इव।

paripṛcchya sa māṃ pūrvaṃ parikleśaṃ purasya ca. abravīd brāhmaṇaśreṣṭha āśvāsya prahasann iva.

प्रापयिष्याम्य् अहं तस्मै इदम् अन्नं दुरात्मने। मन्निमित्तं भयं चापि न कार्यम् इति वीर्यवान्।

prāpayiṣyāmy ahaṃ tasmai idam annaṃ durātmane. mannimittaṃ bhayaṃ cāpi na kāryam iti vīryavān.

स तदन्नम् उपादाय गतो बकवनं प्रति। तेन नूनं भवेद् एतत् कर्म लोकहितं कृतम्।

sa tadannam upādāya gato bakavanaṃ prati. tena nūnaṃ bhaved etat karma lokahitaṃ kṛtam.

ततस् ते ब्राह्मणाः सर्वे क्षत्रियाश् च सुविस्मिताः। वैश्याः शूद्राश् च मुदिताश् चक्रुर् ब्रह्ममहं तदा।

tatas te brāhmaṇāḥ sarve kṣatriyāś ca suvismitāḥ. vaiśyāḥ śūdrāś ca muditāś cakrur brahmamahaṃ tadā.

ततो जानपदाः सर्वे आजग्मुर् नगरं प्रति। तद् अद्भुततमं द्रष्टुं पार्थास् तत्रैव चावसन्। श्रुत्वा बकवधं यस् तु वाचकं पूजयेन् नरः। तस्य वंशे ऽपि राजेन्द्र न राक्षसभयं भवेत्। नश्यन्ति शत्रवस् तस्य उपसर्गास् तथैव च। महत् पुण्यम् अवाप्नोति श्रुत्वा भीमपराक्रमम्। वेत्रकीयगृहे सर्वे परिवार्य वृकोदरम्। विस्मयाद् अभ्यगच्छन्त भीमं भीमपराक्रमम्। न वै न संभवेत् सर्वं ब्राह्मणेषु महात्मसु। इति सत्कृत्य तं पौराः परिवव्रुः समन्ततः। अयं त्राता हि नः सर्वान् पितेव परमार्थतः। अस्य शुश्रूषवः पादौ परिचर्य उपास्महे। पशुमद् दधिमच् चान्नं परं भक्तम् उपाहरन्। तस्मिन् हते ते पुरुषा भीताः समनुबोधनाः। ततः संप्राद्रवन् पार्थाः सह मात्रा परंतपाः। आगच्छन्न् एकचक्रां ते पाण्डवाः संशितव्रताः। वैदिकाध्ययने युक्ता जटिला ब्रह्मचारिणः। अवसंस् ते च तत्रापि ब्राह्मणस्य निवेशने। मात्रा सहैकचक्रायां दीर्घकालं सहोषिताः।

tato jānapadāḥ sarve ājagmur nagaraṃ prati. tad adbhutatamaṃ draṣṭuṃ pārthās tatraiva cāvasan. śrutvā bakavadhaṃ yas tu vācakaṃ pūjayen naraḥ. tasya vaṃśe 'pi rājendra na rākṣasabhayaṃ bhavet. naśyanti śatravas tasya upasargās tathaiva ca. mahat puṇyam avāpnoti śrutvā bhīmaparākramam. vetrakīyagṛhe sarve parivārya vṛkodaram. vismayād abhyagacchanta bhīmaṃ bhīmaparākramam. na vai na saṃbhavet sarvaṃ brāhmaṇeṣu mahātmasu. iti satkṛtya taṃ paurāḥ parivavruḥ samantataḥ. ayaṃ trātā hi naḥ sarvān piteva paramārthataḥ. asya śuśrūṣavaḥ pādau paricarya upāsmahe. paśumad dadhimac cānnaṃ paraṃ bhaktam upāharan. tasmin hate te puruṣā bhītāḥ samanubodhanāḥ. tataḥ saṃprādravan pārthāḥ saha mātrā paraṃtapāḥ. āgacchann ekacakrāṃ te pāṇḍavāḥ saṃśitavratāḥ. vaidikādhyayane yuktā jaṭilā brahmacāriṇaḥ. avasaṃs te ca tatrāpi brāhmaṇasya niveśane. mātrā sahaikacakrāyāṃ dīrghakālaṃ sahoṣitāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents