महाभारत 1.139 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 139→

[mh-1-139] • 32 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तत्र तेषु शयानेषु हिडिम्बो नाम राक्षसः। अविदूरे वनात् तस्माच् छालवृक्षम् उपाश्रितः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatra teṣu śayāneṣu hiḍimbo nāma rākṣasaḥ. avidūre vanāt tasmāc chālavṛkṣam upāśritaḥ.

क्रूरो मानुषमांसादो महावीर्यो महाबलः। प्रावृड्जलधरश्यामः पिङ्गाक्षो दारुणाकृतिः। दंष्ट्राकरालवदनः पिशितेप्सुः क्षुधार्दितः। लम्बस्फिग् लम्बजठरो रक्तश्मश्रुशिरोरुहः। महावृक्षगलस्कन्धः शङ्कुकर्णो विभीषणः। यदृच्छया तान् अपश्यत् पाण्डुपुत्रान् महारथान्। विरूपरूपः पिङ्गाक्षः करालो घोरदर्शनः। पिशितेप्सुः क्षुधार्तस् तान् अपश्यत यदृच्छया।

krūro mānuṣamāṃsādo mahāvīryo mahābalaḥ. prāvṛḍjaladharaśyāmaḥ piṅgākṣo dāruṇākṛtiḥ. daṃṣṭrākarālavadanaḥ piśitepsuḥ kṣudhārditaḥ. lambasphig lambajaṭharo raktaśmaśruśiroruhaḥ. mahāvṛkṣagalaskandhaḥ śaṅkukarṇo vibhīṣaṇaḥ. yadṛcchayā tān apaśyat pāṇḍuputrān mahārathān. virūparūpaḥ piṅgākṣaḥ karālo ghoradarśanaḥ. piśitepsuḥ kṣudhārtas tān apaśyata yadṛcchayā.

ऊर्ध्वाङ्गुलिः स कण्डूयन् धुन्वन् रूक्षाञ् शिरोरुहान्। जृम्भमाणो महावक्त्रः पुनः पुनर् अवेक्ष्य च।

ūrdhvāṅguliḥ sa kaṇḍūyan dhunvan rūkṣāñ śiroruhān. jṛmbhamāṇo mahāvaktraḥ punaḥ punar avekṣya ca.

दुष्टो मानुषमांसादो महाकायो महाबलः। आघ्राय मानुषं गन्धं भगिनीम् इदम् अब्रवीत्।

duṣṭo mānuṣamāṃsādo mahākāyo mahābalaḥ. āghrāya mānuṣaṃ gandhaṃ bhaginīm idam abravīt.

उपपन्नश् चिरस्याद्य भक्षो मम मनःप्रियः। स्नेहस्रवान् प्रस्रवति जिह्वा पर्येति मे मुखम्।

upapannaś cirasyādya bhakṣo mama manaḥpriyaḥ. snehasravān prasravati jihvā paryeti me mukham.

अष्टौ दंष्ट्राः सुतीक्ष्णाग्राश् चिरस्यापातदुःसहाः। देहेषु मज्जयिष्यामि स्निग्धेषु पिशितेषु च।

aṣṭau daṃṣṭrāḥ sutīkṣṇāgrāś cirasyāpātaduḥsahāḥ. deheṣu majjayiṣyāmi snigdheṣu piśiteṣu ca.

आक्रम्य मानुषं कण्ठम् आच्छिद्य धमनीम् अपि। उष्णं नवं प्रपास्यामि फेनिलं रुधिरं बहु।

ākramya mānuṣaṃ kaṇṭham ācchidya dhamanīm api. uṣṇaṃ navaṃ prapāsyāmi phenilaṃ rudhiraṃ bahu.

गच्छ जानीहि के त्व् एते शेरते वनम् आश्रिताः। मानुषो बलवान् गन्धो घ्राणं तर्पयतीव मे।

gaccha jānīhi ke tv ete śerate vanam āśritāḥ. mānuṣo balavān gandho ghrāṇaṃ tarpayatīva me.

हत्वैतान् मानुषान् सर्वान् आनयस्व ममान्तिकम्। अस्मद्विषयसुप्तेभ्यो नैतेभ्यो भयम् अस्ति ते।

hatvaitān mānuṣān sarvān ānayasva mamāntikam. asmadviṣayasuptebhyo naitebhyo bhayam asti te.

एषां मांसानि संस्कृत्य मानुषाणां यथेष्टतः। भक्षयिष्याव सहितौ कुरु तूर्णं वचो मम। भक्षयित्वा च मांसानि मानुषाणां प्रकामतः। नृत्याव सहिताव् आवां दत्ततालाव् अनेकशः। एवम् उक्ता हिडिम्बा तु हिडिम्बेन तदा वने। आप्लुत्याप्लुत्य च तरून् अगच्छत् पाण्डवान् प्रति।

eṣāṃ māṃsāni saṃskṛtya mānuṣāṇāṃ yatheṣṭataḥ. bhakṣayiṣyāva sahitau kuru tūrṇaṃ vaco mama. bhakṣayitvā ca māṃsāni mānuṣāṇāṃ prakāmataḥ. nṛtyāva sahitāv āvāṃ dattatālāv anekaśaḥ. evam uktā hiḍimbā tu hiḍimbena tadā vane. āplutyāplutya ca tarūn agacchat pāṇḍavān prati.

भ्रातुर् वचनम् आज्ञाय त्वरमाणेव राक्षसी। जगाम तत्र यत्र स्म पाण्डवा भरतर्षभ।

bhrātur vacanam ājñāya tvaramāṇeva rākṣasī. jagāma tatra yatra sma pāṇḍavā bharatarṣabha.

ददर्श तत्र गत्वा सा पाण्डवान् पृथया सह। शयानान् भीमसेनं च जाग्रतं त्व् अपराजितम्। उपास्यमानान् भीमेन रूपयौवनशालिना। सुकुमारांश् च पार्थांश् च व्यायामेन च कर्शितान्। दुःखेन संप्रयुक्तांश् च सहज्येष्ठान् प्रमाथिनः। रौद्री सती राजपुत्रान् दर्शनीयप्रदर्शनम्।

dadarśa tatra gatvā sā pāṇḍavān pṛthayā saha. śayānān bhīmasenaṃ ca jāgrataṃ tv aparājitam. upāsyamānān bhīmena rūpayauvanaśālinā. sukumārāṃś ca pārthāṃś ca vyāyāmena ca karśitān. duḥkhena saṃprayuktāṃś ca sahajyeṣṭhān pramāthinaḥ. raudrī satī rājaputrān darśanīyapradarśanam.

दृष्ट्वैव भीमसेनं सा शालस्कन्धम् इवोद्गतम्। राक्षसी कामयाम् आस रूपेणाप्रतिमं भुवि। अन्तर्गतेन मनसा चिन्तयाम् आस राक्षसी।

dṛṣṭvaiva bhīmasenaṃ sā śālaskandham ivodgatam. rākṣasī kāmayām āsa rūpeṇāpratimaṃ bhuvi. antargatena manasā cintayām āsa rākṣasī.

अयं श्यामो महाबाहुः सिंहस्कन्धो महाद्युतिः। कम्बुग्रीवः पुष्कराक्षो भर्ता युक्तो भवेन् मम।

ayaṃ śyāmo mahābāhuḥ siṃhaskandho mahādyutiḥ. kambugrīvaḥ puṣkarākṣo bhartā yukto bhaven mama.

नाहं भ्रातृवचो जातु कुर्यां क्रूरोपसंहितम्। पतिस्नेहो ऽतिबलवान् न तथा भ्रातृसौहृदम्।

nāhaṃ bhrātṛvaco jātu kuryāṃ krūropasaṃhitam. patisneho 'tibalavān na tathā bhrātṛsauhṛdam.

मुहूर्तम् इव तृप्तिश् च भवेद् भ्रातुर् ममैव च। हतैर् एतैर् अहत्वा तु मोदिष्ये शाश्वतिः समाः। हिडिम्बी तु महारौद्रा तदा भरतसत्तम। उत्सृज्य राक्षसं रूपं मानुषं रूपम् आस्थिता।

muhūrtam iva tṛptiś ca bhaved bhrātur mamaiva ca. hatair etair ahatvā tu modiṣye śāśvatiḥ samāḥ. hiḍimbī tu mahāraudrā tadā bharatasattama. utsṛjya rākṣasaṃ rūpaṃ mānuṣaṃ rūpam āsthitā.

सा कामरूपिणी रूपं कृत्वा मानुषम् उत्तमम्। उपतस्थे महाबाहुं भीमसेनं शनैः शनैः। इङ्गिताकारकुशला ह्य् उपासर्पच् छनैः शनैः। विनम्यमानेव लता सर्वाभरणभूषिता। शनैः शनैः स तां भीमः समीपम् उपसर्पतीम्। वीक्षमाणस् तदापश्यत् तन्वीं पीनपयोधराम्। चन्द्राननां पद्मनेत्रां नीलकुञ्चितमूर्धजाम्। कृष्णां सुपाण्डुरैर् दन्तैर् बिम्बोष्ठीं चारुदर्शनाम्। दृष्ट्वा तां रूपसंपन्नां भीमो विस्मयम् आगतः। उपचारगुणैर् युक्तां लालितैर् हास्यसंस्थितैः। समीपम् उपसंप्राप्य भीमस्याथ वरानना। वचो वचनवेलायाम् इदं प्रोवाच पाण्डवम्।

sā kāmarūpiṇī rūpaṃ kṛtvā mānuṣam uttamam. upatasthe mahābāhuṃ bhīmasenaṃ śanaiḥ śanaiḥ. iṅgitākārakuśalā hy upāsarpac chanaiḥ śanaiḥ. vinamyamāneva latā sarvābharaṇabhūṣitā. śanaiḥ śanaiḥ sa tāṃ bhīmaḥ samīpam upasarpatīm. vīkṣamāṇas tadāpaśyat tanvīṃ pīnapayodharām. candrānanāṃ padmanetrāṃ nīlakuñcitamūrdhajām. kṛṣṇāṃ supāṇḍurair dantair bimboṣṭhīṃ cārudarśanām. dṛṣṭvā tāṃ rūpasaṃpannāṃ bhīmo vismayam āgataḥ. upacāraguṇair yuktāṃ lālitair hāsyasaṃsthitaiḥ. samīpam upasaṃprāpya bhīmasyātha varānanā. vaco vacanavelāyām idaṃ provāca pāṇḍavam.

विलज्जमानेव लता दिव्याभरणभूषिता। स्मितपूर्वम् इदं वाक्यं भीमसेनम् अथाब्रवीत्।

vilajjamāneva latā divyābharaṇabhūṣitā. smitapūrvam idaṃ vākyaṃ bhīmasenam athābravīt.

कुतस् त्वम् असि संप्राप्तः कश् चासि पुरुषर्षभ। क इमे शेरते चेह पुरुषा देवरूपिणः।

kutas tvam asi saṃprāptaḥ kaś cāsi puruṣarṣabha. ka ime śerate ceha puruṣā devarūpiṇaḥ.

केयं च बृहती श्यामा सुकुमारी तवानघ। शेते वनम् इदं प्राप्य विश्वस्ता स्वगृहे यथा।

keyaṃ ca bṛhatī śyāmā sukumārī tavānagha. śete vanam idaṃ prāpya viśvastā svagṛhe yathā.

नेदं जानाति गहनं वनं राक्षससेवितम्। वसति ह्य् अत्र पापात्मा हिडिम्बो नाम राक्षसः।

nedaṃ jānāti gahanaṃ vanaṃ rākṣasasevitam. vasati hy atra pāpātmā hiḍimbo nāma rākṣasaḥ.

तेनाहं प्रेषिता भ्रात्रा दुष्टभावेन रक्षसा। बिभक्षयिषता मांसं युष्माकम् अमरोपम।

tenāhaṃ preṣitā bhrātrā duṣṭabhāvena rakṣasā. bibhakṣayiṣatā māṃsaṃ yuṣmākam amaropama.

साहं त्वाम् अभिसंप्रेक्ष्य देवगर्भसमप्रभम्। नान्यं भर्तारम् इच्छामि सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

sāhaṃ tvām abhisaṃprekṣya devagarbhasamaprabham. nānyaṃ bhartāram icchāmi satyam etad bravīmi te.

एतद् विज्ञाय धर्मज्ञ युक्तं मयि समाचर। कामोपहतचित्ताङ्गीं भजमानां भजस्व माम्।

etad vijñāya dharmajña yuktaṃ mayi samācara. kāmopahatacittāṅgīṃ bhajamānāṃ bhajasva mām.

त्रास्ये ऽहं त्वां महाबाहो राक्षसात् पुरुषादकात्। वत्स्यावो गिरिदुर्गेषु भर्ता भव ममानघ। इच्छामि वीर भद्रं ते मा मा प्राणान् विहासिषुः। त्वया ह्य् अहं परित्यक्ता न जीवेयम् अरिंदम।

trāsye 'haṃ tvāṃ mahābāho rākṣasāt puruṣādakāt. vatsyāvo giridurgeṣu bhartā bhava mamānagha. icchāmi vīra bhadraṃ te mā mā prāṇān vihāsiṣuḥ. tvayā hy ahaṃ parityaktā na jīveyam ariṃdama.

अन्तरिक्षचरा ह्य् अस्मि कामतो विचरामि च। अतुलाम् आप्नुहि प्रीतिं तत्र तत्र मया सह। एष ज्येष्ठो मम भ्राता नान्यः परमको गुरुः। अनिविष्टश् च तं नाहं परिविद्यां कथं चन।

antarikṣacarā hy asmi kāmato vicarāmi ca. atulām āpnuhi prītiṃ tatra tatra mayā saha. eṣa jyeṣṭho mama bhrātā nānyaḥ paramako guruḥ. aniviṣṭaś ca taṃ nāhaṃ parividyāṃ kathaṃ cana.

भीम उवाच। मातरं भ्रातरं ज्येष्ठं कनिष्ठान् अपरान् इमान्। परित्यजेत को न्व् अद्य प्रभवन्न् इव राक्षसि।

bhīma uvāca. mātaraṃ bhrātaraṃ jyeṣṭhaṃ kaniṣṭhān aparān imān. parityajeta ko nv adya prabhavann iva rākṣasi.

को हि सुप्तान् इमान् भ्रातॄन् दत्त्वा राक्षसभोजनम्। मातरं च नरो गच्छेत् कामार्त इव मद्विधः। राक्षसी। भीमः। एकं त्वां मोक्षयिष्यामि सह मात्रा परंतप। सोदरान् उत्सृजैतांस् त्वम् आरोह जघनं मम। नाहं जीवितुम् आशंसे भ्रातॄन् उत्सृज्य राक्षसि। यथागतं व्रजैका त्वं विप्रियं मे प्रभाषसे।

ko hi suptān imān bhrātṝn dattvā rākṣasabhojanam. mātaraṃ ca naro gacchet kāmārta iva madvidhaḥ. rākṣasī. bhīmaḥ. ekaṃ tvāṃ mokṣayiṣyāmi saha mātrā paraṃtapa. sodarān utsṛjaitāṃs tvam āroha jaghanaṃ mama. nāhaṃ jīvitum āśaṃse bhrātṝn utsṛjya rākṣasi. yathāgataṃ vrajaikā tvaṃ vipriyaṃ me prabhāṣase.

राक्षस्य् उवाच। यत् ते प्रियं तत् करिष्ये सर्वान् एतान् प्रबोधय। मोक्षयिष्यामि वः कामं राक्षसात् पुरुषादकात्।

rākṣasy uvāca. yat te priyaṃ tat kariṣye sarvān etān prabodhaya. mokṣayiṣyāmi vaḥ kāmaṃ rākṣasāt puruṣādakāt.

भीम उवाच। सुखसुप्तान् वने भ्रातॄन् मातरं चैव राक्षसि। न भयाद् बोधयिष्यामि भ्रातुस् तव दुरात्मनः।

bhīma uvāca. sukhasuptān vane bhrātṝn mātaraṃ caiva rākṣasi. na bhayād bodhayiṣyāmi bhrātus tava durātmanaḥ.

न हि मे राक्षसा भीरु सोढुं शक्ताः पराक्रमम्। न मनुष्या न गन्धर्वा न यक्षाश् चारुलोचने।

na hi me rākṣasā bhīru soḍhuṃ śaktāḥ parākramam. na manuṣyā na gandharvā na yakṣāś cārulocane.

गच्छ वा तिष्ठ वा भद्रे यद् वापीच्छसि तत् कुरु। तं वा प्रेषय तन्वङ्गि भ्रातरं पुरुषादकम्।

gaccha vā tiṣṭha vā bhadre yad vāpīcchasi tat kuru. taṃ vā preṣaya tanvaṅgi bhrātaraṃ puruṣādakam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents