महाभारत 1.133 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 133→

[mh-1-133] • 30 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। पाण्डवास् तु रथान् युक्त्वा सदश्वैर् अनिलोपमैः। आरोहमाणा भीष्मस्य पादौ जगृहुर् आर्तवत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. pāṇḍavās tu rathān yuktvā sadaśvair anilopamaiḥ. ārohamāṇā bhīṣmasya pādau jagṛhur ārtavat.

राज्ञश् च धृतराष्ट्रस्य द्रोणस्य च महात्मनः। अन्येषां चैव वृद्धानां विदुरस्य कृपस्य च।

rājñaś ca dhṛtarāṣṭrasya droṇasya ca mahātmanaḥ. anyeṣāṃ caiva vṛddhānāṃ vidurasya kṛpasya ca.

एवं सर्वान् कुरून् वृद्धान् अभिवाद्य यतव्रताः। समालिङ्ग्य समानांश् च बालैश् चाप्य् अभिवादिताः।

evaṃ sarvān kurūn vṛddhān abhivādya yatavratāḥ. samāliṅgya samānāṃś ca bālaiś cāpy abhivāditāḥ.

सर्वा मातॄस् तथापृष्ट्वा कृत्वा चैव प्रदक्षिणम्। यथार्हम् अमितौजसः। शोचन्तः पाण्डवाः सर्वे। सर्वाः प्रकृतयश् चैव प्रययुर् वारणावतम्।

sarvā mātṝs tathāpṛṣṭvā kṛtvā caiva pradakṣiṇam. yathārham amitaujasaḥ. śocantaḥ pāṇḍavāḥ sarve. sarvāḥ prakṛtayaś caiva prayayur vāraṇāvatam.

विदुरश् च महाप्राज्ञस् तथान्ये कुरुपुंगवाः। पौराश् च पुरुषव्याघ्रान् अन्वयुः शोककर्शिताः।

viduraś ca mahāprājñas tathānye kurupuṃgavāḥ. paurāś ca puruṣavyāghrān anvayuḥ śokakarśitāḥ.

तत्र केच् चिद् ब्रुवन्ति स्म ब्राह्मणा निर्भयास् तदा। शोचमानाः पाण्डुपुत्रान् अतीव भरतर्षभ।

tatra kec cid bruvanti sma brāhmaṇā nirbhayās tadā. śocamānāḥ pāṇḍuputrān atīva bharatarṣabha.

विषमं पश्यते राजा सर्वथा तमसावृतः। धृतराष्ट्रः सुदुर्बुद्धिर् न च धर्मं प्रपश्यति।

viṣamaṃ paśyate rājā sarvathā tamasāvṛtaḥ. dhṛtarāṣṭraḥ sudurbuddhir na ca dharmaṃ prapaśyati.

न हि पापम् अपापात्मा रोचयिष्यति पाण्डवः। भीमो वा बलिनां श्रेष्ठः कौन्तेयो वा धनंजयः। कुत एव महाप्राज्ञौ माद्रीपुत्रौ करिष्यतः।

na hi pāpam apāpātmā rocayiṣyati pāṇḍavaḥ. bhīmo vā balināṃ śreṣṭhaḥ kaunteyo vā dhanaṃjayaḥ. kuta eva mahāprājñau mādrīputrau kariṣyataḥ.

तद् राज्यं पितृतः प्राप्तं धृतराष्ट्रो न मृष्यते। अधर्मम् अखिलं किं नु भीष्मो ऽयम् अनुमन्यते। विवास्यमानान् अस्थाने कौन्तेयान् भरतर्षभान्।

tad rājyaṃ pitṛtaḥ prāptaṃ dhṛtarāṣṭro na mṛṣyate. adharmam akhilaṃ kiṃ nu bhīṣmo 'yam anumanyate. vivāsyamānān asthāne kaunteyān bharatarṣabhān.

पितेव हि नृपो ऽस्माकम् अभूच् छांतनवः पुरा। विचित्रवीर्यो राजर्षिः पाण्डुश् च कुरुनन्दनः।

piteva hi nṛpo 'smākam abhūc chāṃtanavaḥ purā. vicitravīryo rājarṣiḥ pāṇḍuś ca kurunandanaḥ.

स तस्मिन् पुरुषव्याघ्रे दिष्टभावं गते सति। राजपुत्रान् इमान् बालान् धृतराष्ट्रो न मृष्यते।

sa tasmin puruṣavyāghre diṣṭabhāvaṃ gate sati. rājaputrān imān bālān dhṛtarāṣṭro na mṛṣyate.

वयम् एतद् अमृष्यन्तः सर्व एव पुरोत्तमात्। गृहान् विहाय गच्छामो यत्र याति युधिष्ठिरः।

vayam etad amṛṣyantaḥ sarva eva purottamāt. gṛhān vihāya gacchāmo yatra yāti yudhiṣṭhiraḥ.

तांस् तथावादिनः पौरान् दुःखितान् दुःखकर्शितः। उवाच परमप्रीतो धर्मराजो युधिष्ठिरः।

tāṃs tathāvādinaḥ paurān duḥkhitān duḥkhakarśitaḥ. uvāca paramaprīto dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ.

पिता मान्यो गुरुः श्रेष्ठो यद् आह पृथिवीपतिः। अशङ्कमानैस् तत् कार्यम् अस्माभिर् इति नो व्रतम्।

pitā mānyo guruḥ śreṣṭho yad āha pṛthivīpatiḥ. aśaṅkamānais tat kāryam asmābhir iti no vratam.

भवन्तः सुहृदो ऽस्माकम् अस्मान् कृत्वा प्रदक्षिणम्। आशीर्भिर् अभिनन्द्यास्मान् निवर्तध्वं यथागृहम्।

bhavantaḥ suhṛdo 'smākam asmān kṛtvā pradakṣiṇam. āśīrbhir abhinandyāsmān nivartadhvaṃ yathāgṛham.

यदा तु कार्यम् अस्माकं भवद्भिर् उपपत्स्यते। तदा करिष्यथ मम प्रियाणि च हितानि च।

yadā tu kāryam asmākaṃ bhavadbhir upapatsyate. tadā kariṣyatha mama priyāṇi ca hitāni ca.

ते तथेति प्रतिज्ञाय कृत्वा चैतान् प्रदक्षिणम्। आशीर्भिर् अभिनन्द्यैनाञ् जग्मुर् नगरम् एव हि।

te tatheti pratijñāya kṛtvā caitān pradakṣiṇam. āśīrbhir abhinandyaināñ jagmur nagaram eva hi.

पौरेषु तु निवृत्तेषु विदुरः सर्वधर्मवित्। बोधयन् पाण्डवश्रेष्ठम् इदं वचनम् अब्रवीत्। प्राज्ञः प्राज्ञं प्रलापज्ञः सम्यग् धर्मार्थदर्शिवान्। प्राज्ञश् च विप्रलापज्ञः सम्यग् धर्मार्थतत्त्ववित्। प्राज्ञं प्राज्ञः प्रलापज्ञः प्रलापज्ञं वचो ऽब्रवीत् (!)। यो जानाति परप्रज्ञां नीतिशास्त्रानुसारिणीम्।

paureṣu tu nivṛtteṣu viduraḥ sarvadharmavit. bodhayan pāṇḍavaśreṣṭham idaṃ vacanam abravīt. prājñaḥ prājñaṃ pralāpajñaḥ samyag dharmārthadarśivān. prājñaś ca vipralāpajñaḥ samyag dharmārthatattvavit. prājñaṃ prājñaḥ pralāpajñaḥ pralāpajñaṃ vaco 'bravīt (!). yo jānāti paraprajñāṃ nītiśāstrānusāriṇīm.

विज्ञायेदं तथा कुर्याद् आपदं निस्तरेद् यथा। अलोहं निशितं शस्त्रं शरीरपरिकर्तनम्। यो वेत्ति न तम् आघ्नन्ति प्रतिघातविदं द्विषः।

vijñāyedaṃ tathā kuryād āpadaṃ nistared yathā. alohaṃ niśitaṃ śastraṃ śarīraparikartanam. yo vetti na tam āghnanti pratighātavidaṃ dviṣaḥ.

कक्षघ्नः शिशिरघ्नश् च महाकक्षे बिलौकसः। न दहेद् इति चात्मानं यो रक्षति स जीवति।

kakṣaghnaḥ śiśiraghnaś ca mahākakṣe bilaukasaḥ. na dahed iti cātmānaṃ yo rakṣati sa jīvati.

नाचक्षुर् वेत्ति पन्थानं नाचक्षुर् विन्दते दिशः। नाधृतिर् भूतिम् आप्नोति बुध्यस्वैवं प्रबोधितः।

nācakṣur vetti panthānaṃ nācakṣur vindate diśaḥ. nādhṛtir bhūtim āpnoti budhyasvaivaṃ prabodhitaḥ.

अनाप्तैर् दत्तम् आदत्ते नरः शस्त्रम् अलोहजम्। श्वाविच् छरणम् आसाद्य प्रमुच्येत हुताशनात्।

anāptair dattam ādatte naraḥ śastram alohajam. śvāvic charaṇam āsādya pramucyeta hutāśanāt.

चरन् मार्गान् विजानाति नक्षत्रैर् विन्दते दिशः। आत्मना चात्मनः पञ्च पीडयन् नानुपीड्यते। एवम् उक्तः प्रत्युवाच धर्मराजो युधिष्ठिरः। विदुरं विदुषां श्रेष्ठं ज्ञातम् इत्य् एव पाण्डवः।

caran mārgān vijānāti nakṣatrair vindate diśaḥ. ātmanā cātmanaḥ pañca pīḍayan nānupīḍyate. evam uktaḥ pratyuvāca dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. viduraṃ viduṣāṃ śreṣṭhaṃ jñātam ity eva pāṇḍavaḥ.

अनुशिष्ट्वानुगत्वा च कृत्वा चैनान् प्रदक्षिणम्। अभिवाद्य ततः कुन्तीं रुदन् पाण्डुम् अचिन्तयत्। पाण्डवान् अभ्यनुज्ञाय विदुरः प्रययौ गृहान्।

anuśiṣṭvānugatvā ca kṛtvā cainān pradakṣiṇam. abhivādya tataḥ kuntīṃ rudan pāṇḍum acintayat. pāṇḍavān abhyanujñāya viduraḥ prayayau gṛhān.

निवृत्ते विदुरे चैव भीष्मे पौरजने तथा। अजातशत्रुम् आमन्त्र्य कुन्ती वचनम् अब्रवीत्।

nivṛtte vidure caiva bhīṣme paurajane tathā. ajātaśatrum āmantrya kuntī vacanam abravīt.

क्षत्ता यद् अब्रवीद् वाक्यं जनमध्ये ऽब्रुवन्न् इव। त्वया च तत् तथेत्य् उक्तो जानीमो न च तद् वयम्।

kṣattā yad abravīd vākyaṃ janamadhye 'bruvann iva. tvayā ca tat tathety ukto jānīmo na ca tad vayam.

यदि तच् छक्यम् अस्माभिः श्रोतुं न च सदोषवत्। श्रोतुम् इच्छामि तत् सर्वं संवादं तव तस्य च।

yadi tac chakyam asmābhiḥ śrotuṃ na ca sadoṣavat. śrotum icchāmi tat sarvaṃ saṃvādaṃ tava tasya ca.

युधिष्ठिर उवाच। विषाद् अग्नेश् च बोद्धव्यम् इति मां विदुरो ऽब्रवीत्। पन्थाश् च वो नाविदितः कश् चित् स्याद् इति चाब्रवीत्।

yudhiṣṭhira uvāca. viṣād agneś ca boddhavyam iti māṃ viduro 'bravīt. panthāś ca vo nāviditaḥ kaś cit syād iti cābravīt.

जितेन्द्रियश् च वसुधां प्राप्स्यसीति च माब्रवीत्। विज्ञातम् इति तत् सर्वम् इत्य् उक्तो विदुरो मया।

jitendriyaś ca vasudhāṃ prāpsyasīti ca mābravīt. vijñātam iti tat sarvam ity ukto viduro mayā.

वैशंपायन उवाच। अष्टमे ऽहनि रोहिण्यां प्रयाताः फल्गुनस्य ते। वारणावतम् आसाद्य ददृशुर् नागरं जनम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. aṣṭame 'hani rohiṇyāṃ prayātāḥ phalgunasya te. vāraṇāvatam āsādya dadṛśur nāgaraṃ janam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...