महाभारत 1.13 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 13→

[mh-1-13] • 45 श्लोकाः

शौनक उवाच। किमर्थं राजशार्दूलः स राजा जनमेजयः। सर्पसत्रेण सर्पाणां गतो ऽन्तं तद् वदस्व मे। निखिलेन यथातत्त्वं सौते सर्वम् अशेषतः।

śaunaka uvāca. kimarthaṃ rājaśārdūlaḥ sa rājā janamejayaḥ. sarpasatreṇa sarpāṇāṃ gato 'ntaṃ tad vadasva me. nikhilena yathātattvaṃ saute sarvam aśeṣataḥ.

आस्तीकश् च द्विजश्रेष्ठः किमर्थं जपतां वरः। मोक्षयाम् आस भुजगान् दीप्तात् तस्माद् धुताशनात्।

āstīkaś ca dvijaśreṣṭhaḥ kimarthaṃ japatāṃ varaḥ. mokṣayām āsa bhujagān dīptāt tasmād dhutāśanāt.

कस्य पुत्रः स राजासीत् सर्पसत्रं य आहरत्। स च द्विजातिप्रवरः कस्य पुत्रो वदस्व मे।

kasya putraḥ sa rājāsīt sarpasatraṃ ya āharat. sa ca dvijātipravaraḥ kasya putro vadasva me.

सूत उवाच। महद् आख्यानम् आस्तीकं यत्रैतत् प्रोच्यते द्विज। सर्वम् एतद् अशेषेण शृणु मे वदतां वर।

sūta uvāca. mahad ākhyānam āstīkaṃ yatraitat procyate dvija. sarvam etad aśeṣeṇa śṛṇu me vadatāṃ vara.

शौनक उवाच। श्रोतुम् इच्छाम्य् अशेषेण कथाम् एतां मनोरमाम्। आस्तीकस्य पुराणस्य ब्राह्मणस्य यशस्विनः।

śaunaka uvāca. śrotum icchāmy aśeṣeṇa kathām etāṃ manoramām. āstīkasya purāṇasya brāhmaṇasya yaśasvinaḥ.

सूत उवाच। इतिहासम् इमं वृद्धाः पुराणं परिचक्षते। कृष्णद्वैपायनप्रोक्तं नैमिषारण्यवासिनः।

sūta uvāca. itihāsam imaṃ vṛddhāḥ purāṇaṃ paricakṣate. kṛṣṇadvaipāyanaproktaṃ naimiṣāraṇyavāsinaḥ.

पूर्वं प्रचोदितः सूतः पिता मे लोमहर्षणः। शिष्यो व्यासस्य मेधावी ब्राह्मणैर् इदम् उक्तवान्।

pūrvaṃ pracoditaḥ sūtaḥ pitā me lomaharṣaṇaḥ. śiṣyo vyāsasya medhāvī brāhmaṇair idam uktavān.

तस्माद् अहम् उपश्रुत्य प्रवक्ष्यामि यथातथम्। इदम् आस्तीकम् आख्यानं तुभ्यं शौनक पृच्छते। कथयिष्याम्य् अशेषेण सर्वपापप्रणाशनम्।

tasmād aham upaśrutya pravakṣyāmi yathātatham. idam āstīkam ākhyānaṃ tubhyaṃ śaunaka pṛcchate. kathayiṣyāmy aśeṣeṇa sarvapāpapraṇāśanam.

आस्तीकस्य पिता ह्य् आसीत् प्रजापतिसमः प्रभुः। ब्रह्मचारी यताहारस् तपस्य् उग्रे रतः सदा।

āstīkasya pitā hy āsīt prajāpatisamaḥ prabhuḥ. brahmacārī yatāhāras tapasy ugre rataḥ sadā.

जरत्कारुर् इति ख्यात ऊर्ध्वरेता महान् ऋषिः। यायावराणां धर्मज्ञः प्रवरः संशितव्रतः। स कदा चिन् महाभागस् तपोबलसमन्वितः। चचार पृथिवीं सर्वां यत्र सायंगृहो मुनिः। तीर्थेषु च समाप्लावं कुर्वन्न् अटति सर्वशः। चरन् दीक्षां महातेजा दुश्चराम् अकृतात्मभिः। वायुभक्षो निराहारः शुष्यन्न् अनिमिषो मुनिः। इतस् ततः परिचरन् दीप्तपावकसप्रभः।

jaratkārur iti khyāta ūrdhvaretā mahān ṛṣiḥ. yāyāvarāṇāṃ dharmajñaḥ pravaraḥ saṃśitavrataḥ. sa kadā cin mahābhāgas tapobalasamanvitaḥ. cacāra pṛthivīṃ sarvāṃ yatra sāyaṃgṛho muniḥ. tīrtheṣu ca samāplāvaṃ kurvann aṭati sarvaśaḥ. caran dīkṣāṃ mahātejā duścarām akṛtātmabhiḥ. vāyubhakṣo nirāhāraḥ śuṣyann animiṣo muniḥ. itas tataḥ paricaran dīptapāvakasaprabhaḥ.

अटमानः कदा चित् स स्वान् ददर्श पितामहान्। लम्बमानान् महागर्ते पादैर् ऊर्ध्वैर् अधोमुखान्।

aṭamānaḥ kadā cit sa svān dadarśa pitāmahān. lambamānān mahāgarte pādair ūrdhvair adhomukhān.

तान् अब्रवीत् स दृष्ट्वैव जरत्कारुः पितामहान्। के भवन्तो ऽवलम्बन्ते गर्ते ऽस्मिन् वा अधोमुखाः।

tān abravīt sa dṛṣṭvaiva jaratkāruḥ pitāmahān. ke bhavanto 'valambante garte 'smin vā adhomukhāḥ.

वीरणस्तम्बके लग्नाः सर्वतः परिभक्षिते। मूषकेन निगूढेन गर्ते ऽस्मिन् नित्यवासिना।

vīraṇastambake lagnāḥ sarvataḥ paribhakṣite. mūṣakena nigūḍhena garte 'smin nityavāsinā.

पितर ऊचुः। यायावरा नाम वयम् ऋषयः संशितव्रताः। संतानप्रक्षयाद् ब्रह्मन्न् अधो गच्छाम मेदिनीम्। येषां तु संततिर् नास्ति मर्त्यलोके सुखावहा। न ते लभन्ते वसतिं स्वर्गे पुण्यव्रता अपि।

pitara ūcuḥ. yāyāvarā nāma vayam ṛṣayaḥ saṃśitavratāḥ. saṃtānaprakṣayād brahmann adho gacchāma medinīm. yeṣāṃ tu saṃtatir nāsti martyaloke sukhāvahā. na te labhante vasatiṃ svarge puṇyavratā api.

अस्माकं संततिस् त्व् एको जरत्कारुर् इति श्रुतः। मन्दभाग्यो ऽल्पभाग्यानां तप एव समास्थितः।

asmākaṃ saṃtatis tv eko jaratkārur iti śrutaḥ. mandabhāgyo 'lpabhāgyānāṃ tapa eva samāsthitaḥ.

न स पुत्राञ् जनयितुं दारान् मूढश् चिकीर्षति। तेन लम्बामहे गर्ते संतानप्रक्षयाद् इह।

na sa putrāñ janayituṃ dārān mūḍhaś cikīrṣati. tena lambāmahe garte saṃtānaprakṣayād iha.

अनाथास् तेन नाथेन यथा दुष्कृतिनस् तथा। कस् त्वं बन्धुर् इवास्माकम् अनुशोचसि सत्तम।

anāthās tena nāthena yathā duṣkṛtinas tathā. kas tvaṃ bandhur ivāsmākam anuśocasi sattama.

ज्ञातुम् इच्छामहे ब्रह्मन् को भवान् इह धिष्ठितः। किमर्थं चैव नः शोच्यान् अनुकम्पितुम् अर्हसि।

jñātum icchāmahe brahman ko bhavān iha dhiṣṭhitaḥ. kimarthaṃ caiva naḥ śocyān anukampitum arhasi.

जरत्कारुर् उवाच। मम पूर्वे भवन्तो वै पितरः सपितामहाः। ब्रूत किं करवाण्य् अद्य जरत्कारुर् अहं स्वयम्।

jaratkārur uvāca. mama pūrve bhavanto vai pitaraḥ sapitāmahāḥ. brūta kiṃ karavāṇy adya jaratkārur ahaṃ svayam.

पितर ऊचुः। पितरस् ते वयं तात संतारय कुलं स्वयम्। यतस्व यत्नवांस् तात संतानाय कुलस्य नः। आत्मनो ऽर्थे ऽस्मदर्थे च धर्म इत्य् एव चाभिभो।

pitara ūcuḥ. pitaras te vayaṃ tāta saṃtāraya kulaṃ svayam. yatasva yatnavāṃs tāta saṃtānāya kulasya naḥ. ātmano 'rthe 'smadarthe ca dharma ity eva cābhibho.

न हि धर्मफलैस् तात न तपोभिः सुसंचितैः। तां गतिं प्राप्नुवन्तीह पुत्रिणो यां व्रजन्ति ह।

na hi dharmaphalais tāta na tapobhiḥ susaṃcitaiḥ. tāṃ gatiṃ prāpnuvantīha putriṇo yāṃ vrajanti ha.

तद् दारग्रहणे यत्नं संतत्यां च मनः कुरु। पुत्रकास्मन्नियोगात् त्वम् एतन् नः परमं हितम्।

tad dāragrahaṇe yatnaṃ saṃtatyāṃ ca manaḥ kuru. putrakāsmanniyogāt tvam etan naḥ paramaṃ hitam.

जरत्कारुर् उवाच। न दारान् वै करिष्यामि सदा मे भावितं मनः। भवतां तु हितार्थाय करिष्ये दारसंग्रहम्।

jaratkārur uvāca. na dārān vai kariṣyāmi sadā me bhāvitaṃ manaḥ. bhavatāṃ tu hitārthāya kariṣye dārasaṃgraham.

समयेन च कर्ताहम् अनेन विधिपूर्वकम्। तथा यद्य् उपलप्स्यामि करिष्ये नान्यथा त्व् अहम्।

samayena ca kartāham anena vidhipūrvakam. tathā yady upalapsyāmi kariṣye nānyathā tv aham.

सनाम्नी या भवित्री मे दित्सिता चैव बन्धुभिः। भैक्षवत् ताम् अहं कन्याम् उपयंस्ये विधानतः।

sanāmnī yā bhavitrī me ditsitā caiva bandhubhiḥ. bhaikṣavat tām ahaṃ kanyām upayaṃsye vidhānataḥ.

दरिद्राय हि मे भार्यां को दास्यति विशेषतः। प्रतिग्रहीष्ये भिक्षां तु यदि कश् चित् प्रदास्यति।

daridrāya hi me bhāryāṃ ko dāsyati viśeṣataḥ. pratigrahīṣye bhikṣāṃ tu yadi kaś cit pradāsyati.

एवं दारक्रियाहेतोः प्रयतिष्ये पितामहाः। अनेन विधिना शश्वन् न करिष्ये ऽहम् अन्यथा।

evaṃ dārakriyāhetoḥ prayatiṣye pitāmahāḥ. anena vidhinā śaśvan na kariṣye 'ham anyathā.

तत्र चोत्पत्स्यते जन्तुर् भवतां तारणाय वै। शाश्वतं स्थानम् आसाद्य मोदन्तां पितरो मम।

tatra cotpatsyate jantur bhavatāṃ tāraṇāya vai. śāśvataṃ sthānam āsādya modantāṃ pitaro mama.

सूत उवाच। इत्य् उक्तमात्रे वचने तथेत्य् उक्त्वा पितामहाः। अन्तर्धानं गताः सर्वे विस्मयं स ययौ मुनिः। ततो निवेशाय तदा स विप्रः संशितव्रतः। महीं चचार दारार्थी न च दारान् अविन्दत।

sūta uvāca. ity uktamātre vacane tathety uktvā pitāmahāḥ. antardhānaṃ gatāḥ sarve vismayaṃ sa yayau muniḥ. tato niveśāya tadā sa vipraḥ saṃśitavrataḥ. mahīṃ cacāra dārārthī na ca dārān avindata.

स कदा चिद् वनं गत्वा विप्रः पितृवचः स्मरन्। चुक्रोश कन्याभिक्षार्थी तिस्रो वाचः शनैर् इव।

sa kadā cid vanaṃ gatvā vipraḥ pitṛvacaḥ smaran. cukrośa kanyābhikṣārthī tisro vācaḥ śanair iva.

तं वासुकिः प्रत्यगृह्णाद् उद्यम्य भगिनीं तदा। न स तां प्रतिजग्राह न सनाम्नीति चिन्तयन्।

taṃ vāsukiḥ pratyagṛhṇād udyamya bhaginīṃ tadā. na sa tāṃ pratijagrāha na sanāmnīti cintayan.

सनाम्नीम् उद्यतां भार्यां गृह्णीयाम् इति तस्य हि। मनो निविष्टम् अभवज् जरत्कारोर् महात्मनः।

sanāmnīm udyatāṃ bhāryāṃ gṛhṇīyām iti tasya hi. mano niviṣṭam abhavaj jaratkāror mahātmanaḥ.

तम् उवाच महाप्राज्ञो जरत्कारुर् महातपाः। किंनाम्नी भगिनीयं ते ब्रूहि सत्यं भुजंगम।

tam uvāca mahāprājño jaratkārur mahātapāḥ. kiṃnāmnī bhaginīyaṃ te brūhi satyaṃ bhujaṃgama.

वासुकिर् उवाच। जरत्कारो जरत्कारुः स्वसेयम् अनुजा मम। प्रतिगृह्णीष्व भार्यार्थे मया दत्तां सुमध्यमाम्। त्वदर्थं रक्षिता पूर्वं प्रतीच्छेमां द्विजोत्तम। एवम् उक्त्वा ततः प्रादाद् भार्यार्थे वरवर्णिनीम्।

vāsukir uvāca. jaratkāro jaratkāruḥ svaseyam anujā mama. pratigṛhṇīṣva bhāryārthe mayā dattāṃ sumadhyamām. tvadarthaṃ rakṣitā pūrvaṃ pratīcchemāṃ dvijottama. evam uktvā tataḥ prādād bhāryārthe varavarṇinīm.

सूत उवाच। मात्रा हि भुजगाः शप्ताः पूर्वं ब्रह्मविदां वर। जनमेजयस्य वो यज्ञे धक्ष्यत्य् अनिलसारथिः।

sūta uvāca. mātrā hi bhujagāḥ śaptāḥ pūrvaṃ brahmavidāṃ vara. janamejayasya vo yajñe dhakṣyaty anilasārathiḥ.

तस्य शापस्य शान्त्यर्थं प्रददौ पन्नगोत्तमः। स्वसारम् ऋषये तस्मै सुव्रताय तपस्विने।

tasya śāpasya śāntyarthaṃ pradadau pannagottamaḥ. svasāram ṛṣaye tasmai suvratāya tapasvine.

स च तां प्रतिजग्राह विधिदृष्टेन कर्मणा। आस्तीको नाम पुत्रश् च तस्यां जज्ञे महात्मनः।

sa ca tāṃ pratijagrāha vidhidṛṣṭena karmaṇā. āstīko nāma putraś ca tasyāṃ jajñe mahātmanaḥ.

तपस्वी च महात्मा च वेदवेदाङ्गपारगः। समः सर्वस्य लोकस्य पितृमातृभयापहः।

tapasvī ca mahātmā ca vedavedāṅgapāragaḥ. samaḥ sarvasya lokasya pitṛmātṛbhayāpahaḥ.

अथ कालस्य महतः पाण्डवेयो नराधिपः। आजहार महायज्ञं सर्पसत्रम् इति श्रुतिः।

atha kālasya mahataḥ pāṇḍaveyo narādhipaḥ. ājahāra mahāyajñaṃ sarpasatram iti śrutiḥ.

तस्मिन् प्रवृत्ते सत्रे तु सर्पाणाम् अन्तकाय वै। मोचयाम् आस तं शापम् आस्तीकः सुमहायशाः।

tasmin pravṛtte satre tu sarpāṇām antakāya vai. mocayām āsa taṃ śāpam āstīkaḥ sumahāyaśāḥ.

नागांश् च मातुलांश् चैव तथा चान्यान् स बान्धवान्। पितॄंश् च तारयाम् आस संतत्या तपसा तथा। व्रतैश् च विविधैर् ब्रह्मन् स्वाध्यायैश् चानृणो ऽभवत्।

nāgāṃś ca mātulāṃś caiva tathā cānyān sa bāndhavān. pitṝṃś ca tārayām āsa saṃtatyā tapasā tathā. vrataiś ca vividhair brahman svādhyāyaiś cānṛṇo 'bhavat.

देवांश् च तर्पयाम् आस यज्ञैर् विविधदक्षिणैः। ऋषींश् च ब्रह्मचर्येण संतत्या च पितामहान्।

devāṃś ca tarpayām āsa yajñair vividhadakṣiṇaiḥ. ṛṣīṃś ca brahmacaryeṇa saṃtatyā ca pitāmahān.

अपहृत्य गुरुं भारं पितॄणां संशितव्रतः। जरत्कारुर् गतः स्वर्गं सहितः स्वैः पितामहैः।

apahṛtya guruṃ bhāraṃ pitṝṇāṃ saṃśitavrataḥ. jaratkārur gataḥ svargaṃ sahitaḥ svaiḥ pitāmahaiḥ.

आस्तीकं च सुतं प्राप्य धर्मं चानुत्तमं मुनिः। जरत्कारुः सुमहता कालेन स्वर्गम् ईयिवान्।

āstīkaṃ ca sutaṃ prāpya dharmaṃ cānuttamaṃ muniḥ. jaratkāruḥ sumahatā kālena svargam īyivān.

एतद् आख्यानम् आस्तीकं यथावत् कीर्तितं मया। प्रब्रूहि भृगुशार्दूल किं भूयः कथ्यताम् इति।

etad ākhyānam āstīkaṃ yathāvat kīrtitaṃ mayā. prabrūhi bhṛguśārdūla kiṃ bhūyaḥ kathyatām iti.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents