महाभारत 1.109 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 109→

[mh-1-109] • 31 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। कथितो धार्तराष्ट्राणाम् आर्षः संभव उत्तमः। अमानुषो मानुषाणां भवता ब्रह्मवित्तम।

janamejaya uvāca. kathito dhārtarāṣṭrāṇām ārṣaḥ saṃbhava uttamaḥ. amānuṣo mānuṣāṇāṃ bhavatā brahmavittama.

नामधेयानि चाप्य् एषां कथ्यमानानि भागशः। त्वत्तः श्रुतानि मे ब्रह्मन् पाण्डवानां तु कीर्तय।

nāmadheyāni cāpy eṣāṃ kathyamānāni bhāgaśaḥ. tvattaḥ śrutāni me brahman pāṇḍavānāṃ tu kīrtaya.

ते हि सर्वे महात्मानो देवराजपराक्रमाः। त्वयैवांशावतरणे देवभागाः प्रकीर्तिताः।

te hi sarve mahātmāno devarājaparākramāḥ. tvayaivāṃśāvataraṇe devabhāgāḥ prakīrtitāḥ.

तस्माद् इच्छाम्य् अहं श्रोतुम् अतिमानुषकर्मणाम्। तेषाम् आजननं सर्वं वैशंपायन कीर्तय।

tasmād icchāmy ahaṃ śrotum atimānuṣakarmaṇām. teṣām ājananaṃ sarvaṃ vaiśaṃpāyana kīrtaya.

वैशंपायन उवाच। राजा पाण्डुर् महारण्ये मृगव्यालनिषेविते। वने मैथुनकालस्थं ददर्श मृगयूथपम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. rājā pāṇḍur mahāraṇye mṛgavyālaniṣevite. vane maithunakālasthaṃ dadarśa mṛgayūthapam.

ततस् तां च मृगीं तं च रुक्मपुङ्खैः सुपत्रिभिः। निर्बिभेद शरैस् तीक्ष्णैः पाण्डुः पञ्चभिर् आशुगैः।

tatas tāṃ ca mṛgīṃ taṃ ca rukmapuṅkhaiḥ supatribhiḥ. nirbibheda śarais tīkṣṇaiḥ pāṇḍuḥ pañcabhir āśugaiḥ.

स च राजन् महातेजा ऋषिपुत्रस् तपोधनः। भार्यया सह तेजस्वी मृगरूपेण संगतः। मृगो ऋषिर् मृगी भार्या उभौ तौ तपसान्वितौ। रेमाते विपिने भूत्वा निरङ्कुशरतेक्षणौ।

sa ca rājan mahātejā ṛṣiputras tapodhanaḥ. bhāryayā saha tejasvī mṛgarūpeṇa saṃgataḥ. mṛgo ṛṣir mṛgī bhāryā ubhau tau tapasānvitau. remāte vipine bhūtvā niraṅkuśaratekṣaṇau.

संसक्तस् तु तया मृग्या मानुषीम् ईरयन् गिरम्। क्षणेन पतितो भूमौ विललापाकुलेन्द्रियः।

saṃsaktas tu tayā mṛgyā mānuṣīm īrayan giram. kṣaṇena patito bhūmau vilalāpākulendriyaḥ.

मृग उवाच। काममन्युपरीतापि बुद्ध्यङ्गरहितापि च। वर्जयन्ति नृशंसानि पापेष्व् अभिरता नराः।

mṛga uvāca. kāmamanyuparītāpi buddhyaṅgarahitāpi ca. varjayanti nṛśaṃsāni pāpeṣv abhiratā narāḥ.

न विधिं ग्रसते प्रज्ञा प्रज्ञां तु ग्रसते विधिः। विधिपर्यागतान् अर्थान् प्रज्ञा न प्रतिपद्यते।

na vidhiṃ grasate prajñā prajñāṃ tu grasate vidhiḥ. vidhiparyāgatān arthān prajñā na pratipadyate.

शश्वद्धर्मात्मनां मुख्ये कुले जातस्य भारत। कामलोभाभिभूतस्य कथं ते चलिता मतिः।

śaśvaddharmātmanāṃ mukhye kule jātasya bhārata. kāmalobhābhibhūtasya kathaṃ te calitā matiḥ.

पाण्डुर् उवाच। शत्रूणां या वधे वृत्तिः सा मृगाणां वधे स्मृता। राज्ञां मृग न मां मोहात् त्वं गर्हयितुम् अर्हसि।

pāṇḍur uvāca. śatrūṇāṃ yā vadhe vṛttiḥ sā mṛgāṇāṃ vadhe smṛtā. rājñāṃ mṛga na māṃ mohāt tvaṃ garhayitum arhasi.

अच्छद्मनामायया च मृगाणां वध इष्यते। स एव धर्मो राज्ञां तु तद् विद्वान् किं नु गर्हसे।

acchadmanāmāyayā ca mṛgāṇāṃ vadha iṣyate. sa eva dharmo rājñāṃ tu tad vidvān kiṃ nu garhase.

अगस्त्यः सत्रम् आसीनश् चचार मृगयाम् ऋषिः। आरण्यान् सर्वदैवत्यान् मृगान् प्रोक्ष्य महावने।

agastyaḥ satram āsīnaś cacāra mṛgayām ṛṣiḥ. āraṇyān sarvadaivatyān mṛgān prokṣya mahāvane.

प्रमाणदृष्टधर्मेण कथम् अस्मान् विगर्हसे। अगस्त्यस्याभिचारेण युष्माकं वै वपा हुता।

pramāṇadṛṣṭadharmeṇa katham asmān vigarhase. agastyasyābhicāreṇa yuṣmākaṃ vai vapā hutā.

मृग उवाच। न रिपून् वै समुद्दिश्य विमुञ्चन्ति पुरा शरान्। न रिपूणां समाधानं परीप्सन्ते पुरातनाः। रन्ध्र एषां विशेषेण वधकालः प्रशस्यते।

mṛga uvāca. na ripūn vai samuddiśya vimuñcanti purā śarān. na ripūṇāṃ samādhānaṃ parīpsante purātanāḥ. randhra eṣāṃ viśeṣeṇa vadhakālaḥ praśasyate.

पाण्डुर् उवाच। प्रमत्तम् अप्रमत्तं वा विवृतं घ्नन्ति चौजसा। उपायैर् इषुभिस् तीक्ष्णैः कस्मान् मृग विगर्हसे। मैथुनस्थं महाराज यत् त्वं हन्या(त्) ह्य् अकारणे।

pāṇḍur uvāca. pramattam apramattaṃ vā vivṛtaṃ ghnanti caujasā. upāyair iṣubhis tīkṣṇaiḥ kasmān mṛga vigarhase. maithunasthaṃ mahārāja yat tvaṃ hanyā(t) hy akāraṇe.

मृग उवाच। नाहं घ्नन्तं मृगान् राजन् विगर्हे आत्मकारणात्। मैथुनं तु प्रतीक्ष्यं मे स्यात् त्वयेहानृशंसतः।

mṛga uvāca. nāhaṃ ghnantaṃ mṛgān rājan vigarhe ātmakāraṇāt. maithunaṃ tu pratīkṣyaṃ me syāt tvayehānṛśaṃsataḥ.

सर्वभूतहिते काले सर्वभूतेप्सिते तथा। को हि विद्वान् मृगं हन्याच् चरन्तं मैथुनं वने। अस्यां मृग्यां च राजेन्द्र हर्षान् मैथुनम् आचरम्। पुरुषार्थफलं कान्तं यत् त्वया वितथं कृतम्।

sarvabhūtahite kāle sarvabhūtepsite tathā. ko hi vidvān mṛgaṃ hanyāc carantaṃ maithunaṃ vane. asyāṃ mṛgyāṃ ca rājendra harṣān maithunam ācaram. puruṣārthaphalaṃ kāntaṃ yat tvayā vitathaṃ kṛtam.

पौरवाणाम् ऋषीणां च तेषाम् अक्लिष्टकर्मणाम्। वंशे जातस्य कौरव्य नानुरूपम् इदं तव।

pauravāṇām ṛṣīṇāṃ ca teṣām akliṣṭakarmaṇām. vaṃśe jātasya kauravya nānurūpam idaṃ tava.

नृशंसं कर्म सुमहत् सर्वलोकविगर्हितम्। अस्वर्ग्यम् अयशस्यं च अधर्मिष्ठं च भारत।

nṛśaṃsaṃ karma sumahat sarvalokavigarhitam. asvargyam ayaśasyaṃ ca adharmiṣṭhaṃ ca bhārata.

स्त्रीभोगानां विशेषज्ञः शास्त्रधर्मार्थतत्त्ववित्। नार्हस् त्वं सुरसंकाश कर्तुम् अस्वर्ग्यम् ईदृशम्।

strībhogānāṃ viśeṣajñaḥ śāstradharmārthatattvavit. nārhas tvaṃ surasaṃkāśa kartum asvargyam īdṛśam.

त्वया नृशंसकर्तारः पापाचाराश् च मानवाः। निग्राह्याः पार्थिवश्रेष्ठ त्रिवर्गपरिवर्जिताः।

tvayā nṛśaṃsakartāraḥ pāpācārāś ca mānavāḥ. nigrāhyāḥ pārthivaśreṣṭha trivargaparivarjitāḥ.

किं कृतं ते नरश्रेष्ठ निघ्नतो माम् अनागसम्। मुनिं मूलफलाहारं मृगवेषधरं नृप। वसमानम् अरण्येषु नित्यं शमपरायणम्।

kiṃ kṛtaṃ te naraśreṣṭha nighnato mām anāgasam. muniṃ mūlaphalāhāraṃ mṛgaveṣadharaṃ nṛpa. vasamānam araṇyeṣu nityaṃ śamaparāyaṇam.

त्वयाहं हिंसितो यस्मात् तस्मात् त्वाम् अप्य् असंशयम्। द्वयोर् नृशंसकर्तारम् अवशं काममोहितम्। जीवितान्तकरो भाव एवम् एवागमिष्यति।

tvayāhaṃ hiṃsito yasmāt tasmāt tvām apy asaṃśayam. dvayor nṛśaṃsakartāram avaśaṃ kāmamohitam. jīvitāntakaro bhāva evam evāgamiṣyati.

अहं हि किंदमो नाम तपसाप्रतिमो मुनिः। व्यपत्रपन् मनुष्याणां मृग्यां मैथुनम् आचरम्।

ahaṃ hi kiṃdamo nāma tapasāpratimo muniḥ. vyapatrapan manuṣyāṇāṃ mṛgyāṃ maithunam ācaram.

मृगो भूत्वा मृगैः सार्धं चरामि गहने वने। गजाश्वमहिषादीनां लज्जा नास्ति चतुष्पदाम्। लज्जाशङ्काभीतिहीनं मैथुनं परमं सुखम्। तत् सुखं द्विपदां नास्ति विद्यते तच् चतुष्पदाम्। नृपाणां मृगया धर्मस् तत्रापि न वधः स्मृतः। मैथुनासक्तचित्तस्य मृगद्वन्द्वस्य भूमिप। न तु ते ब्रह्महत्येयं भविष्यत्य् अविजानतः। मृगरूपधरं हत्वा माम् एवं काममोहितम्।

mṛgo bhūtvā mṛgaiḥ sārdhaṃ carāmi gahane vane. gajāśvamahiṣādīnāṃ lajjā nāsti catuṣpadām. lajjāśaṅkābhītihīnaṃ maithunaṃ paramaṃ sukham. tat sukhaṃ dvipadāṃ nāsti vidyate tac catuṣpadām. nṛpāṇāṃ mṛgayā dharmas tatrāpi na vadhaḥ smṛtaḥ. maithunāsaktacittasya mṛgadvandvasya bhūmipa. na tu te brahmahatyeyaṃ bhaviṣyaty avijānataḥ. mṛgarūpadharaṃ hatvā mām evaṃ kāmamohitam.

अस्य तु त्वं फलं मूढ प्राप्स्यसीदृशम् एव हि। प्रियया सह संवासं प्राप्य कामविमोहितः। त्वम् अप्य् अस्याम् अवस्थायां प्रेतलोकं गमिष्यसि।

asya tu tvaṃ phalaṃ mūḍha prāpsyasīdṛśam eva hi. priyayā saha saṃvāsaṃ prāpya kāmavimohitaḥ. tvam apy asyām avasthāyāṃ pretalokaṃ gamiṣyasi.

अन्तकाले च संवासं यया गन्तासि कान्तया। प्रेतराजवशं प्राप्तं सर्वभूतदुरत्ययम्। भक्त्या मतिमतां श्रेष्ठ सैव त्वाम् अनुयास्यति।

antakāle ca saṃvāsaṃ yayā gantāsi kāntayā. pretarājavaśaṃ prāptaṃ sarvabhūtaduratyayam. bhaktyā matimatāṃ śreṣṭha saiva tvām anuyāsyati.

वर्तमानः सुखे दुःखं यथाहं प्रापितस् त्वया। तथा सुखं त्वां संप्राप्तं दुःखम् अभ्यागमिष्यति।

vartamānaḥ sukhe duḥkhaṃ yathāhaṃ prāpitas tvayā. tathā sukhaṃ tvāṃ saṃprāptaṃ duḥkham abhyāgamiṣyati.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा सुदुःखार्तो जीवितात् स व्ययुज्यत। मृगः पाण्डुश् च शोकार्तः क्षणेन समपद्यत।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā suduḥkhārto jīvitāt sa vyayujyata. mṛgaḥ pāṇḍuś ca śokārtaḥ kṣaṇena samapadyata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...