महाभारत 1.107 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 107→

[mh-1-107] • 37 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः पुत्रशतं जज्ञे गान्धार्यां जनमेजय। धृतराष्ट्रस्य वैश्यायाम् एकश् चापि शतात् परः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ putraśataṃ jajñe gāndhāryāṃ janamejaya. dhṛtarāṣṭrasya vaiśyāyām ekaś cāpi śatāt paraḥ.

पाण्डोः कुन्त्यां च माद्र्यां च पञ्च पुत्रा महारथाः। देवेभ्यः समपद्यन्त संतानाय कुलस्य वै।

pāṇḍoḥ kuntyāṃ ca mādryāṃ ca pañca putrā mahārathāḥ. devebhyaḥ samapadyanta saṃtānāya kulasya vai.

जनमेजय उवाच। कथं पुत्रशतं जज्ञे गान्धार्यां द्विजसत्तम। कियता चैव कालेन तेषाम् आयुश् च किं परम्।

janamejaya uvāca. kathaṃ putraśataṃ jajñe gāndhāryāṃ dvijasattama. kiyatā caiva kālena teṣām āyuś ca kiṃ param.

कथं चैकः स वैश्यायां धृतराष्ट्रसुतो ऽभवत्। कथं च सदृशीं भार्यां गान्धारीं धर्मचारिणीम्। आनुकूल्ये वर्तमानां धृतराष्ट्रो ऽत्यवर्तत।

kathaṃ caikaḥ sa vaiśyāyāṃ dhṛtarāṣṭrasuto 'bhavat. kathaṃ ca sadṛśīṃ bhāryāṃ gāndhārīṃ dharmacāriṇīm. ānukūlye vartamānāṃ dhṛtarāṣṭro 'tyavartata.

कथं च शप्तस्य सतः पाण्डोस् तेन महात्मना। समुत्पन्ना दैवतेभ्यः पञ्च पुत्रा महारथाः।

kathaṃ ca śaptasya sataḥ pāṇḍos tena mahātmanā. samutpannā daivatebhyaḥ pañca putrā mahārathāḥ.

एतद् विद्वन् यथावृत्तं विस्तरेण तपोधन। कथयस्व न मे तृप्तिः कथ्यमानेषु बन्धुषु।

etad vidvan yathāvṛttaṃ vistareṇa tapodhana. kathayasva na me tṛptiḥ kathyamāneṣu bandhuṣu.

वैशंपायन उवाच। क्षुच्छ्रमाभिपरिग्लानं द्वैपायनम् उपस्थितम्। तोषयाम् आस गान्धारी व्यासस् तस्यै वरं ददौ।

vaiśaṃpāyana uvāca. kṣucchramābhipariglānaṃ dvaipāyanam upasthitam. toṣayām āsa gāndhārī vyāsas tasyai varaṃ dadau.

सा वव्रे सदृशं भर्तुः पुत्राणां शतम् आत्मनः। ततः कालेन सा गर्भं धृतराष्ट्राद् अथाग्रहीत्। गान्धार्याम् आहिते गर्भे पाण्डुर् अम्बालिकासुतः। अगच्छत् परमं दुःखम् अपत्यार्थम् अरिंदम। गर्भिण्याम् अथ गान्धार्यां पाण्डुः परमदुःखितः। मृगाभिशापाद् आत्मानं शोचन्न् उपरतक्रियः। स गत्वा तपसा सिद्धिं विश्वामित्रो यथा भुवि। देहन्यासे कृतमना इदं वचनम् अब्रवीत्।

sā vavre sadṛśaṃ bhartuḥ putrāṇāṃ śatam ātmanaḥ. tataḥ kālena sā garbhaṃ dhṛtarāṣṭrād athāgrahīt. gāndhāryām āhite garbhe pāṇḍur ambālikāsutaḥ. agacchat paramaṃ duḥkham apatyārtham ariṃdama. garbhiṇyām atha gāndhāryāṃ pāṇḍuḥ paramaduḥkhitaḥ. mṛgābhiśāpād ātmānaṃ śocann uparatakriyaḥ. sa gatvā tapasā siddhiṃ viśvāmitro yathā bhuvi. dehanyāse kṛtamanā idaṃ vacanam abravīt.

संवत्सरद्वयं तं तु गान्धारी गर्भम् आहितम्। अप्रजा धारयाम् आस ततस् तां दुःखम् आविशत्।

saṃvatsaradvayaṃ taṃ tu gāndhārī garbham āhitam. aprajā dhārayām āsa tatas tāṃ duḥkham āviśat.

श्रुत्वा कुन्तीसुतं जातं बालार्कसमतेजसम्। उदरस्यात्मनः स्थैर्यम् उपलभ्यान्वचिन्तयत्।

śrutvā kuntīsutaṃ jātaṃ bālārkasamatejasam. udarasyātmanaḥ sthairyam upalabhyānvacintayat.

अज्ञातं धृतराष्ट्रस्य यत्नेन महता ततः। सोदरं पातयाम् आस गान्धारी दुःखमूर्च्छिता।

ajñātaṃ dhṛtarāṣṭrasya yatnena mahatā tataḥ. sodaraṃ pātayām āsa gāndhārī duḥkhamūrcchitā.

ततो जज्ञे मांसपेशी लोहाष्ठीलेव संहता। द्विवर्षसंभृतां कुक्षौ ताम् उत्स्रष्टुं प्रचक्रमे।

tato jajñe māṃsapeśī lohāṣṭhīleva saṃhatā. dvivarṣasaṃbhṛtāṃ kukṣau tām utsraṣṭuṃ pracakrame.

अथ द्वैपायनो ज्ञात्वा त्वरितः समुपागमत्। तां स मांसमयीं पेशीं ददर्श जपतां वरः।

atha dvaipāyano jñātvā tvaritaḥ samupāgamat. tāṃ sa māṃsamayīṃ peśīṃ dadarśa japatāṃ varaḥ.

ततो ऽब्रवीत् सौबलेयीं किम् इदं ते चिकीर्षितम्। सा चात्मनो मतं सत्यं शशंस परमर्षये।

tato 'bravīt saubaleyīṃ kim idaṃ te cikīrṣitam. sā cātmano mataṃ satyaṃ śaśaṃsa paramarṣaye.

ज्येष्ठं कुन्तीसुतं जातं श्रुत्वा रविसमप्रभम्। दुःखेन परमेणेदम् उदरं पातितं मया।

jyeṣṭhaṃ kuntīsutaṃ jātaṃ śrutvā ravisamaprabham. duḥkhena parameṇedam udaraṃ pātitaṃ mayā.

शतं च किल पुत्राणां वितीर्णं मे त्वया पुरा। इयं च मे मांसपेशी जाता पुत्रशताय वै।

śataṃ ca kila putrāṇāṃ vitīrṇaṃ me tvayā purā. iyaṃ ca me māṃsapeśī jātā putraśatāya vai.

व्यास उवाच। एवम् एतत् सौबलेयि नैतज् जात्व् अन्यथा भवेत्। वितथं नोक्तपूर्वं मे स्वैरेष्व् अपि कुतो ऽन्यथा।

vyāsa uvāca. evam etat saubaleyi naitaj jātv anyathā bhavet. vitathaṃ noktapūrvaṃ me svaireṣv api kuto 'nyathā.

घृतपूर्णं कुण्डशतं क्षिप्रम् एव विधीयताम्। स्वनुगुप्तेषु देशेषु रक्षा चैव विधीयताम्। शीताभिर् अद्भिर् अष्ठीलाम् इमां च परिषिञ्चत।

ghṛtapūrṇaṃ kuṇḍaśataṃ kṣipram eva vidhīyatām. svanugupteṣu deśeṣu rakṣā caiva vidhīyatām. śītābhir adbhir aṣṭhīlām imāṃ ca pariṣiñcata.

वैशंपायन उवाच। सा सिच्यमाना अष्ठीला अभवच् छतधा तदा। अङ्गुष्ठपर्वमात्राणां गर्भाणां पृथग् एव तु।

vaiśaṃpāyana uvāca. sā sicyamānā aṣṭhīlā abhavac chatadhā tadā. aṅguṣṭhaparvamātrāṇāṃ garbhāṇāṃ pṛthag eva tu.

एकाधिकशतं पूर्णं यथायोगं विशां पते। ततः कुण्डशतं तत्र आनाय्य तु महान् ऋषिः। मांसपेश्यास् तदा राजन् क्रमशः कालपर्ययात्।

ekādhikaśataṃ pūrṇaṃ yathāyogaṃ viśāṃ pate. tataḥ kuṇḍaśataṃ tatra ānāyya tu mahān ṛṣiḥ. māṃsapeśyās tadā rājan kramaśaḥ kālaparyayāt.

ततस् तांस् तेषु कुण्डेषु गर्भान् अवदधे तदा। स्वनुगुप्तेषु देशेषु रक्षां च व्यदधात् ततः। शशास चैव कृष्णो वै गर्भाणां रक्षणं तदा।

tatas tāṃs teṣu kuṇḍeṣu garbhān avadadhe tadā. svanugupteṣu deśeṣu rakṣāṃ ca vyadadhāt tataḥ. śaśāsa caiva kṛṣṇo vai garbhāṇāṃ rakṣaṇaṃ tadā.

शशास चैव भगवान् कालेनैतावता पुनः। विघट्टनीयान्य् एतानि कुण्डानीति स्म सौबलीम्। अह्नोत्तरा कुमारास् ते कुण्डेभ्यस् तु समुत्थिताः।

śaśāsa caiva bhagavān kālenaitāvatā punaḥ. vighaṭṭanīyāny etāni kuṇḍānīti sma saubalīm. ahnottarā kumārās te kuṇḍebhyas tu samutthitāḥ.

इत्य् उक्त्वा भगवान् व्यासस् तथा प्रतिविधाय च। जगाम तपसे धीमान् हिमवन्तं शिलोच्चयम्। एवं संदिश्य कौरव्य कृष्णद्वैपायनस् तदा। जगाम पर्वतायैव तपसे संशितव्रतः।

ity uktvā bhagavān vyāsas tathā pratividhāya ca. jagāma tapase dhīmān himavantaṃ śiloccayam. evaṃ saṃdiśya kauravya kṛṣṇadvaipāyanas tadā. jagāma parvatāyaiva tapase saṃśitavrataḥ.

जज्ञे क्रमेण चैतेन तेषां दुर्योधनो नृपः। जन्मतस् तु प्रमाणेन ज्येष्ठो राजा युधिष्ठिरः। तदाख्यातं तु भीष्माय विदुराय च धीमते। यस्मिन्न् अहनि दुर्धर्षो जज्ञे दुर्योधनस् तदा। तस्मिन्न् एव महाबाहुर् जज्ञे भीमो ऽपि वीर्यवान्। स जातमात्र एवाथ धृतराष्ट्रसुतो नृप। रासभारावसदृशं रुराव च ननाद च। तं खराः प्रत्यभाषन्त गृध्रगोमायुवायसाः। वाताश् च प्रववुश् चापि दिग्दाहश् चाभवत् तदा।

jajñe krameṇa caitena teṣāṃ duryodhano nṛpaḥ. janmatas tu pramāṇena jyeṣṭho rājā yudhiṣṭhiraḥ. tadākhyātaṃ tu bhīṣmāya vidurāya ca dhīmate. yasminn ahani durdharṣo jajñe duryodhanas tadā. tasminn eva mahābāhur jajñe bhīmo 'pi vīryavān. sa jātamātra evātha dhṛtarāṣṭrasuto nṛpa. rāsabhārāvasadṛśaṃ rurāva ca nanāda ca. taṃ kharāḥ pratyabhāṣanta gṛdhragomāyuvāyasāḥ. vātāś ca pravavuś cāpi digdāhaś cābhavat tadā.

जातमात्रे सुते तस्मिन् धृतराष्ट्रो ऽब्रवीद् इदम्। दुर्योधने जातमात्रे दिक्षु सर्वासु भारत। क्रव्यादाः प्राणदन् घोराः शिवाश् चाशिवनिस्वनाः। ववर्ष रुधिरं देवो भयम् आवेदयन् महत्। एतस्मिन्न् अन्तरे राजा धृतराष्ट्रो ऽम्बिकासुतः। समानीय बहून् विप्रान् भीष्मं विदुरम् एव च। अन्यांश् च सुहृदो राजन् कुरून् सर्वांस् तथैव च।

jātamātre sute tasmin dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam. duryodhane jātamātre dikṣu sarvāsu bhārata. kravyādāḥ prāṇadan ghorāḥ śivāś cāśivanisvanāḥ. vavarṣa rudhiraṃ devo bhayam āvedayan mahat. etasminn antare rājā dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ. samānīya bahūn viprān bhīṣmaṃ viduram eva ca. anyāṃś ca suhṛdo rājan kurūn sarvāṃs tathaiva ca.

युधिष्ठिरो राजपुत्रो ज्येष्ठो नः कुलवर्धनः। प्राप्तः स्वगुणतो राज्यं न तस्मिन् वाच्यम् अस्ति नः।

yudhiṣṭhiro rājaputro jyeṣṭho naḥ kulavardhanaḥ. prāptaḥ svaguṇato rājyaṃ na tasmin vācyam asti naḥ.

अयं त्व् अनन्तरस् तस्माद् अपि राजा भविष्यति। एतद् धि ब्रूत मे सत्यं यद् अत्र भविता ध्रुवम्। अस्मिञ् जाते निमित्तानि शंसन्ति ह्य् अशिवं महत्। अतो ब्रवीमि विदुर द्रुतं मां भयम् आविशत्।

ayaṃ tv anantaras tasmād api rājā bhaviṣyati. etad dhi brūta me satyaṃ yad atra bhavitā dhruvam. asmiñ jāte nimittāni śaṃsanti hy aśivaṃ mahat. ato bravīmi vidura drutaṃ māṃ bhayam āviśat.

वाक्यस्यैतस्य निधने दिक्षु सर्वासु भारत। क्रव्यादाः प्राणदन् घोराः शिवाश् चाशिवशंसिनः।

vākyasyaitasya nidhane dikṣu sarvāsu bhārata. kravyādāḥ prāṇadan ghorāḥ śivāś cāśivaśaṃsinaḥ.

लक्षयित्वा निमित्तानि तानि घोराणि सर्वशः। ते ऽब्रुवन् ब्राह्मणा राजन् विदुरश् च महामतिः। यथेमानि निमित्तानि घोराणि मनुजाधिप। उत्थितानि सुते जाते ज्येष्ठे ते पुरुषर्षभ। एष दुर्योधनो राजा श्यामः पिङ्गललोचनः। न केवलं कुलस्यान्तं क्षत्रियान्तं करिष्यति।

lakṣayitvā nimittāni tāni ghorāṇi sarvaśaḥ. te 'bruvan brāhmaṇā rājan viduraś ca mahāmatiḥ. yathemāni nimittāni ghorāṇi manujādhipa. utthitāni sute jāte jyeṣṭhe te puruṣarṣabha. eṣa duryodhano rājā śyāmaḥ piṅgalalocanaḥ. na kevalaṃ kulasyāntaṃ kṣatriyāntaṃ kariṣyati.

व्यक्तं कुलान्तकरणो भवितैष सुतस् तव। तस्य शान्तिः परित्यागे पुष्ट्या त्व् अपनयो महान्।

vyaktaṃ kulāntakaraṇo bhavitaiṣa sutas tava. tasya śāntiḥ parityāge puṣṭyā tv apanayo mahān.

शतम् एकोनम् अप्य् अस्तु पुत्राणां ते महीपते। त्यजैनम् एकं शान्तिं चेत् कुलस्येच्छसि भारत। एकेन कुरु वै क्षेमं लोकस्य च कुलस्य च।

śatam ekonam apy astu putrāṇāṃ te mahīpate. tyajainam ekaṃ śāntiṃ cet kulasyecchasi bhārata. ekena kuru vai kṣemaṃ lokasya ca kulasya ca.

त्यजेद् एकं कुलस्यार्थे ग्रामस्यार्थे कुलं त्यजेत्। ग्रामं जनपदस्यार्थे आत्मार्थे पृथिवीं त्यजेत्।

tyajed ekaṃ kulasyārthe grāmasyārthe kulaṃ tyajet. grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet.

स तथा विदुरेणोक्तस् तैश् च सर्वैर् द्विजोत्तमैः। न चकार तथा राजा पुत्रस्नेहसमन्वितः।

sa tathā vidureṇoktas taiś ca sarvair dvijottamaiḥ. na cakāra tathā rājā putrasnehasamanvitaḥ.

ततः पुत्रशतं सर्वं धृतराष्ट्रस्य पार्थिव। मासमात्रेण संजज्ञे कन्या चैका शताधिका।

tataḥ putraśataṃ sarvaṃ dhṛtarāṣṭrasya pārthiva. māsamātreṇa saṃjajñe kanyā caikā śatādhikā.

गान्धार्यां क्लिश्यमानायाम् उदरेण विवर्धता। धृतराष्ट्रं महाबाहुं वैश्या पर्यचरत् किल।

gāndhāryāṃ kliśyamānāyām udareṇa vivardhatā. dhṛtarāṣṭraṃ mahābāhuṃ vaiśyā paryacarat kila.

तस्मिन् संवत्सरे राजन् धृतराष्ट्रान् महायशाः। जज्ञे धीमांस् ततस् तस्यां युयुत्सुः करणो नृप।

tasmin saṃvatsare rājan dhṛtarāṣṭrān mahāyaśāḥ. jajñe dhīmāṃs tatas tasyāṃ yuyutsuḥ karaṇo nṛpa.

एवं पुत्रशतं जज्ञे धृतराष्ट्रस्य धीमतः। महारथानां वीराणां कन्या चैकाथ दुःशला। युयुत्सुश् च महातेजा वैश्यापुत्रः प्रतापवान्। धृतराष्ट्रस्य राजेन्द्र यथा ते कथितं मया। जनमेजय उवाच। वैशंपायन उवाच। व्यास उवाच। वैशंपायन उवाच। धृतराष्ट्रस्य पुत्राणाम् आदितः कथितं त्वया। ऋषेः प्रसादात् तु शतं न च कन्या प्रकीर्तिता। वैश्यापुत्रो युयुत्सुश् च कन्या चैका शताधिका। गान्धारराजदुहिता शतपुत्रेति चानघ। उक्ता महर्षिणा तेन व्यासेनामिततेजसा। कथं त्व् इदानीं भगवन् कन्यां जातां ब्रवीषि मे। यदि भागशतं पेशी कृता तेन महर्षिणा। न प्रजास्यति चेद् भूयः सौबलेयी कथं चन। कथं तु संभवस् तस्या दुःशलाया वदस्व मे। यथार्हम् इह विप्रर्षे परं मे ऽत्र कुतूहलम्। साध्व् अयं प्रश्न उद्दिष्टः पाण्डवेय ब्रवीमि ते। तां मांसपेशीं भगवान् स्वयम् एव महातपाः। शीताभिर् अद्भिर् आसिच्य भागं भागम् अकल्पयत्। यो यथा कल्पितो भागस् तं तं धात्र्या तदा नृप। घृतपूर्णेषु कुण्डेषु एकैकं प्राक्षिपत् तदा। एतस्मिन् नन्तरे साध्वी गान्धारी सुदृढव्रता। दुहितृस्नेहसंयोगम् अनुध्याय वराङ्गना। मनसाचिन्तयद् देवी एतत् पुत्रशतं मम। भविष्यति न संदेहो न ब्रवीत्य् अन्यथा मुनिः। ममेयं परमा तुष्टिर् दुहिता मे भवेद् यदि। एका शताधिका बाला भविष्यति कनीयसी। ततो दौहित्रजाल् लोकाद् अबाह्यो ऽसौ पतिर् मम। अधिका किल नारीणां प्रीतिर् जामातृजा भवेत्। यदि नाम ममापि स्याद् दुहितैका शताधिका। कृतकृत्या भवेयं वै पुत्रदौहित्रसंवृता। यदि सत्यं तपस् तप्तं दत्तं वाप्य् अथवा हुतम्। गुरवस् तोषिता वापि तथास्तु दुहिता मम। एतस्मिन्न् एव काले तु कृष्णद्वैपायनः स्वयम्। विभज्य तां तदा पेशीं भगवान् ऋषिसत्तमः। गणयित्वा शतं पूर्णम् अंशानाम् आह सौबलीम्। पूर्णं पुत्रशतं त्व् एतन् न मिथ्या वाग् उदाहृता। दैवयोगाद् अयं भाग एकः शिष्टः शतात् परः। एषा ते सुभगे कन्या भविष्यति यथेप्सिता। ततो ऽन्यं घृतकुम्भं तु समानाय्य महातपाः। तं चापि प्राक्षिपत् तत्र कन्याभागं तपोधनः। एतत् ते कथितं राजन् दुःशलाजन्म भारत। ब्रूहि राजेन्द्र किं भूयो वर्तयिष्यामि ते ऽनघ।

evaṃ putraśataṃ jajñe dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ. mahārathānāṃ vīrāṇāṃ kanyā caikātha duḥśalā. yuyutsuś ca mahātejā vaiśyāputraḥ pratāpavān. dhṛtarāṣṭrasya rājendra yathā te kathitaṃ mayā. janamejaya uvāca. vaiśaṃpāyana uvāca. vyāsa uvāca. vaiśaṃpāyana uvāca. dhṛtarāṣṭrasya putrāṇām āditaḥ kathitaṃ tvayā. ṛṣeḥ prasādāt tu śataṃ na ca kanyā prakīrtitā. vaiśyāputro yuyutsuś ca kanyā caikā śatādhikā. gāndhārarājaduhitā śataputreti cānagha. uktā maharṣiṇā tena vyāsenāmitatejasā. kathaṃ tv idānīṃ bhagavan kanyāṃ jātāṃ bravīṣi me. yadi bhāgaśataṃ peśī kṛtā tena maharṣiṇā. na prajāsyati ced bhūyaḥ saubaleyī kathaṃ cana. kathaṃ tu saṃbhavas tasyā duḥśalāyā vadasva me. yathārham iha viprarṣe paraṃ me 'tra kutūhalam. sādhv ayaṃ praśna uddiṣṭaḥ pāṇḍaveya bravīmi te. tāṃ māṃsapeśīṃ bhagavān svayam eva mahātapāḥ. śītābhir adbhir āsicya bhāgaṃ bhāgam akalpayat. yo yathā kalpito bhāgas taṃ taṃ dhātryā tadā nṛpa. ghṛtapūrṇeṣu kuṇḍeṣu ekaikaṃ prākṣipat tadā. etasmin nantare sādhvī gāndhārī sudṛḍhavratā. duhitṛsnehasaṃyogam anudhyāya varāṅganā. manasācintayad devī etat putraśataṃ mama. bhaviṣyati na saṃdeho na bravīty anyathā muniḥ. mameyaṃ paramā tuṣṭir duhitā me bhaved yadi. ekā śatādhikā bālā bhaviṣyati kanīyasī. tato dauhitrajāl lokād abāhyo 'sau patir mama. adhikā kila nārīṇāṃ prītir jāmātṛjā bhavet. yadi nāma mamāpi syād duhitaikā śatādhikā. kṛtakṛtyā bhaveyaṃ vai putradauhitrasaṃvṛtā. yadi satyaṃ tapas taptaṃ dattaṃ vāpy athavā hutam. guravas toṣitā vāpi tathāstu duhitā mama. etasminn eva kāle tu kṛṣṇadvaipāyanaḥ svayam. vibhajya tāṃ tadā peśīṃ bhagavān ṛṣisattamaḥ. gaṇayitvā śataṃ pūrṇam aṃśānām āha saubalīm. pūrṇaṃ putraśataṃ tv etan na mithyā vāg udāhṛtā. daivayogād ayaṃ bhāga ekaḥ śiṣṭaḥ śatāt paraḥ. eṣā te subhage kanyā bhaviṣyati yathepsitā. tato 'nyaṃ ghṛtakumbhaṃ tu samānāyya mahātapāḥ. taṃ cāpi prākṣipat tatra kanyābhāgaṃ tapodhanaḥ. etat te kathitaṃ rājan duḥśalājanma bhārata. brūhi rājendra kiṃ bhūyo vartayiṣyāmi te 'nagha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...